domingo, 27 de julio de 2025
O Instituto Galego de FÃsica de Altas EnerxÃas (IGFAE) con sede na USC acaba de entrar a formar parte da Colaboración CientÃfica LIGO, un grupo de aproximadamente un milleiro de cientÃficos/as de 18 paÃses dedicados ao estudo das ondas gravitacionais, oscilacións do espazo-tempo preditas por Albert Einstein hai máis de 100 anos e observadas por primeira vez polos detectores LIGO en setembro de 2015. Estas primeiras deteccións foron recoñecidas, entre outros, co premio Special Breakthrough Prize in Fundamental Physics no ano 2016 para as colaboracións LIGO e Virgo, e o Premio Nobel de FÃsica 2017 outorgado a tres cientÃficos pioneiros de LIGO.
Os principais obxectivos da colaboración LIGO son os de detectar máis sinais de ondas gravitacionais e usalas para o estudo da fÃsica da interacción gravitatoria, asà como desenvolver o emerxente campo da ciencia das ondas gravitacionais como unha ferramenta para futuros descubrimentos astronómicos. A colaboración LIGO opera os detectores xemelgos LIGO nos EE.UU. que forman parte dunha rede global que tamén inclúe o detector Virgo en Italia e o detector subterráneo KAGRA, actualmente en construción en Xapón. Ata o dÃa de hoxe detectáronse dez ondas gravitacionais producidas cada unha delas pola fusión de dous buracos negros orbitando un arredor do outro, ademais dunha onda gravitacional producida pola fusión de dúas estrelas de neutróns tamén nun sistema binario. Todos estes obxectos astrofÃsicos son restos moi densos de explosións estelares e producÃronse a distancias de entre cen e varios miles de millóns de anos-luz da nosa galaxia.
Como explican os investigadores da USC implicados, “ata que se fixeron estes descubrimentos descoñecÃamos que puideran existir buracos negros de masa no rango de varias decenas da masa do Sol”. O primeiro catálogo de eventos de ondas gravitacionais fÃxose público o pasado 3 de decembro xuntando os datos recollidos durante aproximadamente catorce meses de observacións. Entre estes once eventos, o denominado GW170729, detectado o 29 de Xullo de 2017, foi producido pola fusión dun sistema binario de buracos negros máis masivo (85 masas solares en total) e alonxada (a 5000 millóns de anos-luz de distancia) que se coñece.
Actualmente LIGO e Virgo están comezando os preparativos para a toma de datos a partir de abril de 2019 e durante un ano, perÃodo no que se esperan moitas máis deteccións dado que a sensibilidade dos detectores foi mellorada considerablemente.
O rol do IGFAE
Despois de recibir o distintivo como Unidade de Excelencia MarÃa de Maeztu, persoal investigador do IGFAE identificou o estudo das ondas gravitacionais como unha das liñas de investigación con máis impacto, en particular en conexión co campo da AstrofÃsica de Multimensaxeiros. Esta é unha rama da astrofÃsica que ten como obxectivo a detección de diferentes tipos de sinais (fotóns, ondas gravitacionais, raios cósmicos, neutrinos,Â…) para aumentar e complementar a información recibida dunha mesma fonte astrofÃsica.
A nova liña de investigación aberta no IGFAE ten ademais moitas sinerxÃas coas actividades actuais do Instituto, en particular co estudo teórico de moitos aspectos da interacción gravitatoria, coa utilización de ondas gravitacionais para determinar as propiedades da materia nuclear a densidades extremas no interior de estrelas de neutróns, asà como coas actividades experimentais no marco do Observatorio Pierre Auger, o maior e máis preciso detector de raios cósmicos do mundo.
Para desenvolver esta nova liña de traballo o IGFAE incorporou a un cientÃfico senior de LIGO, o doutor Thomas Dent, experto na análise de datos e en concreto na busca de ondas gravitacionais procedentes da fusión de obxectos compactos tales como binarias de buracos negros e estrelas de neutróns. Thomas Dent participou directamente no descubrimento das once ondas gravitacionais que constitúen o catálogo.
O grupo de ondas gravitacionais do IGFAE está actualmente composto por tres membros sénior entre os que se atopan dous profesores da USC (Jaime Alvarez Muñiz e Enrique Zas), un investigador postdoutoral contratado (Gareth Davies) e un experto informático (Marcos Seco), aos que proximamente se sumará tamén un estudante de doutoramento (ver fotografÃa).
Como explican os investigadores deste ámbito, “esta nova maneira de observar o universo constitúe un capÃtulo moi emocionante da astrofÃsica e para o IGFAE supón un grande reto cientÃfico a participación neste esforzo internacional para revelar algúns dos misterios do noso Universo”.
A comunidade galega vén de alcanzar varios fitos históricos nos indicadores turÃsticos do sector hoteleiro rexistrados o pasado mes de xuño cando por primeira vez superou o millón de noites acadando 1.011.613 noites realizadas polos 573.849 visitantes dese mes. Isto tradúcese nun incremento do 5 % en demanda turÃstica e do 7,5 % en número de visitantes; nos dous casos por riba das medias nacionais, que se sitúan no 2,1 % e no 3,3 %, respectivamente. Estas boas cifras tamén se trasladan ao bo rendemento económico ao confirmar que no que vai de ano, de xaneiro a xuño, o sector hoteleiro galego obtivo uns ingresos nominais de 165,5 M€, un 4,3 % máis que nos seis primeiros meses de 2024.
Do total das 21 etapas que compoñen esta edición de La Vuelta , tres desenvolveranse por solo galego. En concreto, o paso por Galicia deste certame será entre o 7 e o 10 de setembro. O dÃa 7, na etapa 15, o grupo de competidores entrará na comunidade desde Asturias, no tramo A Veiga/Vegadeo-Monforte de Lemos. Tras dunha xornada de descanso, a competición retómase o dÃa 9 coa etapa 16, que vai de Poio a Mos -rematando en concreto no Castro de Herville-. O dÃa 10 de setembro, ‘La VueltaÂ’ despÃdese da comunidade galega coa etapa 17, que por primeira vez sairá desde O Barco de Valdeorras para chegar, 143 quilómetros despois, ao Alto de El Morredero, xa en Ponferrada.
