O traballo cientÃfico ‘Ever Changing Times: Sustainability Transformations of Galician Small-Scale FisheriesÂ’, publicado na revista Frontiers in Marine Science, tivo como obxectivo documentar o estado actual da arte das pesqueiras galegas a pequena escala e avaliar as innovacións e os cambios ocorridos no perÃodo 1990 e 2020, asà como analizar se existiron cambios transformadores e, de non ser o caso, determinar que obstáculos e/ou barreiras se identificaron na literatura cientÃfica.
O estudio parte dos casos de estudo do marisqueo a pé e a Reserva Mariña de Interese Pesqueiro de Os Miñarzos. A investigación destaca o mantemento dunha alta diversidade de especies capturadas, unha conexión institucionalizada entre as partes interesadas e as comunidades pesqueiras, alén da participación activa a través dos procesos de toma de decisións. O traballo conclúe que a pesca artesanal galega foi capaz de preservar elementos básicos que permitiron manter a resiliencia destes sistemas socio-ecolóxicos mariños grazas aos profundos cambios nos procesos sociais e ás normas da pesca artesanal galega.
Os autores do estudio sinalan que “elementos esenciais destas transformacións foron a capacidade e a habilidade dos cientÃficos, pescadores artesanais e mariscadoras que, co apoio da administración autonómica, puideron potenciar o diálogo e a investigación colaborativa para recoñecer que a sobreexplotación dos recursos pesqueiros precisaba dunha transformación sostible”. A partir deste recoñecemento compartido producÃronse dúas transformacións principais: unha baseada nos dereitos de pesca e outra na harmonización dos obxectivos de conservación e a pesca.
No caso do marisqueo a pé, o cambio transformador tivo lugar en 1993, cun novo sistema de coxestión entre cofradÃas e administración, asesorado por cientÃficos, baseado nos dereitos de uso territoriais. “A nova coxestión permitiu con éxito un aumento do volume de capturas e, ao mesmo tempo, as mulleres melloraron os seus ingresos e condicións sociais debido á creación de Agrupacións de Mariscadoras, pasando dunha actividade incontrolada e marxinada, a un marisqueo profesional e racionalmente xestionado, no que deben pagar impostos para asegurar os beneficios do sistema de Seguridade Social”, continúan.
No caso da reserva mariña, o cambio transformador tivo lugar coa participación activa dos pescadores artesanais de Lira no deseño e creación da reserva. “A participación activa na creación, deseño e elaboración dos plans de xestión trouxo consigo unha maior aceptabilidade e cumprimento das normas. O cambio transformador que se produciu dende a creación da reserva non só repercutiu nas prácticas pesqueiras, senón tamén nas crenzas e valores sociais dos pescadores, cientÃficos e representantes da administración rexional implicados no Órgano de Xestión da reserva”, sinala o equipo liderado polo profesor Villasante. “A confianza e a cooperación, elementos esenciais para gobernar con éxito os recursos de uso común, melloraron desde que os pescadores proporcionan datos e participan en diferentes programas de seguimento”, engaden os investigadores. Tamén se produciu unha notable redución dos conflitos e a desconfianza entre a administración e o sector pesqueiro, favorecendo que a maiorÃa das decisións relativas ás actividades pesqueiras dentro da reserva se tomen por consenso”, destacan os autores.
Obstáculos presentes
Este proceso de construción colectiva tamén foi complexo e non estivo exento de tensións e accións contestatarias por parte dalgunhas confrarÃas e pescadores, xa que “é necesario non só confiar na reserva senón tamén aumentar o compromiso do sector pesqueiro cos obxectivos de sustentabilidade”, sinalan. De feito, na actualidade existen, a xuÃzo dos investigadores, obstáculos que poñen en risco a consolidación da fase de estabilización, concretamente a redución do orzamento público para cubrir os custos de vixilancia asignados pola administración autonómica e a falta de apoio dalgunhas confrarÃas que pescan na reserva. Isto, explican, está a provocar un aumento da pesca furtiva, das actividades de pesca ilegais dentro e fóra da reserva e unha menor eficacia da mesma.
Os autores demostran que “é esencial comprender mellor cando e quen pode desencadear, apoiar e implementar intencionadamente as transformacións cara á sustentabilidade, incluÃndo a visión do coñecemento tradicional dos pescadores, para fomentar os cambios desexables”. O profesor Villasante tamén destaca a importancia de “evitar a prescrición de solucións únicas para as diferentes condicións socioecolóxicas das contornas locais presentes nas nosas costas”.
Mellorar a xestión
Centrándose na equidade dos océanos, o proxecto EQUALSEA, pretende lanzar luz sobre como certos factores de tensións, como o cambio climático ou a perda de biodiversidade, afectan as áreas mariñas protexidas e ás comunidades costeiras, e como isto repercute no benestar da sociedade.
Segundo os autores, estas transformacións sostibles aÃnda non poden considerarse un éxito consolidación, xa que aÃnda existe un limitado número de estudos sobre a pesca artesanal galega e unha elevada incerteza en relación ao coñecemento e ao estado social-ecolóxico das SSF galegas. De aà que a pregunta chave agora é: son estas transformacións o suficientemente rápidas como para facer fronte aos factores socioecolóxicos e ás crises que enfronta o sector? AÃnda que estas transformacións melloraron notablemente a sustentabilidade da pesca artesanal galega, é necesario seguir esforzándose e consolidando estes procesos transformadores.
Dada a relevancia da pesca artesanal galega no contexto europeo e mundial, os autores resaltan que esta análise de como se desenvolveron estas transformacións proporciona leccións sobre como se poderÃa seguir desenvolvendo a pesca artesanal e identifica posibles vÃas para mellorar a súa xestión.