Intervención de Xulio Xiz (con aportacións de Xosé Manuel Carballo) na homenaxe rendida en Castro de Carballedo a Nicanor Rielo Carballo o vintecinco de maio de 2013.
Un sabio chamado Nicanor
Eu veño falar dun sabio chamado Nicanor sen máis autoridade que a admiración pola súa figura, pola súa persoa, agradecendo á Asociación de amigos do románico da comarca de Chantada a súa invitación para estar hoxe aquí. Quen verdadeiramente tiña que estar aquí hoxe, como case en todo lugar, era Xosé Manuel Carballo, intelectual como Nicanor, crego como Nicanor, fondamente galego como Nicanor.
Pero a situación física de Xosé Manuel Carballo, escritor, ilusionista, profesor, contador de historias e fervoroso chairego non lle permite estar hoxe aquí, e ben que lle doe a ausencia. E como antonte volveu para a casa temporalmente, puxérono en liberdade condicional coa condición de que faga o correspondente tratamento, falamos por teléfono máis de media hora a pesar dos seus problemas da garganta- e entre outras moitas cousas falamos de Nicanor. E encargoume que o representase neste acto.
Nicanor contoume Carballo- veume ver a Castro de Rei anos antes de morrer, e despois de falar de moi diversas cousas contoume a verdadeira razón da súa visita: Veño, díxolle, a pedirche un gran favor; que cando eu morra te encargues ti persoalmente de que todo o que se diga ou se faga sexa en galego. Ao que Carballo, co seu humor de sempre, respostou: Pois mira, tamén eu andaba detrás de ti para que cando morra eu te encargues de que as miñas honras fúnebres sexan en galego, que nunca sabe un onde a ten. Quedas avisado!.
O certo é que tempo despois morreu Nicanor, e Carballo acudíu ao funeral preocupado por dar cumprimento ao seu mandato, coa grata sorpresa de que todo estaba perfectamente organizado, por suposto en galego, presidindo Frei Xosé, bispo de Lugo, que pronunciou ao dicir de Carballo unha homilía de antoloxía, digna de Nicanor, digna do momento, e digna daquel bispo de Lugo. Precisamente Frei Xosé despedía a Nicanor pedindo que Deus lle concedese poder gozar da conversa do Señor, a el que tanto amou á terra e á lingua, ás súas xentes e á cultura popular. A el, que entendeu e predicou, tantas veces, que se nace da morte para o amor; a el, que tantas veces presidiu a Sagrada Eucaristía proclamando que na morte de Cristo deuse a suprema revelación do amor de Deus.
Comecei cunha aparente anécdota, pero entendo que é moito máis ca iso e marca a primeira pegada para achegarse a ese sabio chamado Nicanor Rielo Carballo. E empecéi co que me dixo Carballo, e sigo co que pensaba empezar, coa característica especial que ás veces adorna ás persoas verdadeiramente grandes, coma Nicanor. A súa humildade era proverbial, sempre se colocaba nos últimos lugares, como se non fose merecente; el que era o primeiro en case todo. O mesmo pasa con Isaac, seu irmán, que está sempre ao final de todo, en silencio, para que non se note a súa presencia que, afortundamente, nótase sempre.
Un dos compañeiros da mesa, Alfonso Blanco Torrado, promoveu a través de Xermolos da Terra Chá un dos seus Guieiros, libro-homenaxe dedicado a Nicanor Rielo Carballo, non moito despois do seu pasamento. Resulta ser un caleidoscopio monumental de preto de medio cento de amigos, devotos, que axustaban contas con Nicanor, confesándose todos debedores del en amizade, en traballo, en colaboracións, en entrega.
Eu dicía entón naquel libro, e repito agora, que Nicanor era calado, sinxelo, humilde, tímido... como corresponde aos grandes; traballador infatigable, pescudador, preocupado, minucioso, como corresponde aos sabios. Afable, colaborador, desprendido, entusiasta, como corresponde ás xentes de boa fe.
De todos é sabido que Nicanor naceu en Arcos de Pol, na Terra Chá, e Manuel María dixo del que era chairego cabal, un sabio como seu irmán Isaac- e galego normalizado que é moito de agradecer.
Chao Rego indica que Nicanor en grego significa o que vence, e Manuel Espiña confirmaba que o nome ven de Nike-victoria e aner-home: O home que vence, ou a victoria do home... como toda a súa vida, de traballo en traballo, ou o que é o mesmo, de victoria en victoria.
Pero hai máis acepcións de Nicanor, vencelladas ao noso amigo, e así o teólogo Andrés Torres Queiruga, afirma que Nicanor habitaba no corazón de Galicia, nun lugar céntrico e comunal, simbólicamente bañado por tres ríos que unxen nun bautismo fraternal a nosa enteira xeografía. Desde alí, da paisaxe por el vivida e por el amada, igual que desde cada unha das páxinas da súa obra, segue ergueita para nós a súa presencia, continúa a resoar a súa chamada. Por iso estamos aquí, xa que aínda que nos chama a Asociación de Amigos do Románico da comarca de Chantada, é Nicanor quen nos concita, que segue vivindo na súa obra e, naturalmente, en todos os presentes, amigos seus. E vede que Torres Queiruga fala de cada páxina da súa obra: esa e a esencia, a herdanza e a presencia de Nicanor. Nicanor era un libro que reflectía a vida.
Gómez Vilabella, despois de calificalo de sabio e santo, santo e sabio, afirmou Meu Deus, que rara avis nos emprestaches. E Arximiro López Rivas, compañeiro en Encrucillada, sabio universal que demostra en Lucensia o que se pode facer co libro e coa palabra, destaca que o trato e disponibilidade de Nicanor tiña sempre ese aire fresco e xeneroso mesmo de xúbilo- dos amigos da adolescencia.
O crego Carballo dicía de xeito ben gráfico que Nicanor Rielo enténdese con Deus en galego desde hai moitos anos, e outro crego, Xosé Antón Míguelez, di que o seu amor ás pedras vellas, aos documentos antigos, ao idioma galego, á piedade e á sabedoría popular, coincidía harmonicamente coa súa veneración polo Verbo de vida que descubría en Xesús de Nazaret. Dixen antes que Nicanor era un libro que reflectía a vida: polo que se ve era un libro que reflectía a vida, iluminada por Deus, en contacto con El.
Eu, diante da imposibilidade de trazar un perfil humano de Nicanor por inabarcable, e tamén porque todos en definitiva falamos dun Nicanor humano, entrañable, irmán, quero deixar a miña palabra, que agardo sexa cálida como a lembranza de Nicanor provoca, destacando o seu amor polos libros, que é o mesmo que dicir pola cultura, polas xentes, pola historia, pola tradición, polos costumes, pola vida. Eu vexo a Nicanor, antes e agora, sempre, como un gran libro aberto. Eso que dicían os nosos devanceiros das persoas claras, nidias, que falaban, se expresaban, se manifestan como un libro aberto.
Eu estou seguro que no seu paraíso dos Peares, Nicanor soñaba cunha Galicia chea de libros; cun ceo de libros na terra que, como poucos, contribuíu a conformar. Crendo na verdade dos libros, do que nos deixou perfecta constancia.
Eu non sei se o bibliófilo nace ou se fai; quizais as dúas cousas. Nicanor era bibliófilo con ansias de namorado. Ser bibliófilo é ter conciencia plena do papel do libro no mundo moderno; do imprescindible que chegou a ser o libro para a transmisión de coñecementos. Eu teño comparado o amor dos bibliófilos polos libro como o do avaro polas moedas de ouro. E a fin de contas eso son os libros: Moedas de ouro para mercar centos de vidas diferentes. O bibliófilo polo feito de selo namórase dos libros, óllaos, acaríñaos, colócaos amorosamente, e consérvaos só para si.
Pero o amor de Nicanor era moito máis elevado. Porque afortunadamente hai unha caste especial entre os bibliófilos: os que aman os libros e procuran contaxiar- espallar- ese amor, compartindo os seus saberes.
Nicanor amou os libros con plenitude e adicouse non só a acariñalos físicamente senón a vivilos e facelos vivir de xeito total, pescudando na súa orixe, na súa cronoloxía nos seus devanceiros, na súa traxectoria vital.
O seu traballo EL LIBRO LUCENSE non só é unha alfaia de investigación senón que supón unha peza imprescindible na nosa arquitectura vital como pobo. Foi a súa consagración como investigador, pero tamén a pedra firme na que se asenta o robusto edificio da nosa historia literaria.
Os que habitamos as terras lucenses nunca daremos pagado a Nicanor o darnos feito este traballo que nos acredita como pobo de cultura, como pobo no que o libro se entronizou desde hai séculos.
E hai xa trinta e cinco anos Nicanor formou parte do equipo de especialistas que confeccionou o monumental Inventario Histórico Artistico da provincia de Lugo. E escribiu do refraneiro ou toponimia, de arte e historia, de achádegos arqueolóxicos e festas, de panxoiñas, do galego, do libro e de revistas, do Nadal, de galegos, do románico, de literatura... todo lle preocupaba, en todo era un especialista. Tiña unha formación humanística total, que quedaba quedou- evidenciada en todos os seus traballos.
Lonxe do mundanal ruído, nesta terra, nos Peares, Nicanor fíxose forte e a súa voz chairega chegábanos máis rexa ampliada polos montes e polos ríos.
A voz física de Nicanor apagouse hai máis dunha ducia de anos, pero quédanos a súa memoria, a súa obra escrita. Quédanos a súa palabra feita libro. Quédanos, en fin, o seu amor polo libro que revirte en lembranza. E ese mesmo amor que segue patente, é a garantía da pervivencia desta lembranza.
E dixen antes que representaba a Carballo. Vede, pois, en min, dúas persoas, porque aparte da miña participación traio a palabra escrita de Xosé Manuel Carballo. Confiouma, como se eu fose digno de atar os cordóns dos seus zapatos. Pero el así o quixo.
Por eso, neste doble papel, non me despido como Xulio Xiz senón como Xosé Manuel Carballo, que como antes se dicía, desde o seu leito de dor- (el di que non é para tanto), onte me pasou esta mensaxe:
Señoras e señores... ¡que cursilada!. Se vos sentísedes moi señores e moi señoras, non estaríades aí... Polo tanto, queridos amigos e amigas: Non sinto non estár entre vós, porque tamén estou aínda que, como mago, estea de incógnito.
Tamén vos vexo a vosoutros a carón de min esta fachenda de presumir de tal ringleira de amigos vaime custar polo menos un día de purgatorio- pero o que verdadeiramente me enche o corazón é que todos esteamos con Nicanor e coa súa familia, entre os que escondido por aí por algún recuncho para pasar desapercibido, estará Isaac, tamén pescudador infatigable.
Nicanor tamén esta con todos nós dándonos leccións de case todo, pero principalmente de amor á terra, tirar para abaixo polo ceo e de profunda intelectualidade amasada con auga de Arcos e máis con profunda humildade.
Se hai tempo, Xulio poderá contarvos agradézolle que se vaia afacendo a prestarme a voz- o pacto non escrito que tiñamos feito Nicanor e eu sobre o enterro de cada un. Se vola conta, que non se esqueza de dicir que a Homilía de Frei Xosé no enterro de Nicanor foi tan boa que, se pechabas os ollos, parecía que non era a prédica dun bispo.
Para Frei Xosé o Ceo é máis ceo porque ten como guía por alí a Nicanor, un coxo que aínda segue andando polo mundo. Apertas prás mulleres, se mas aceptan. Para os homes, un cordial apretón de mans, para que ninguén pense que aproveito para saír dun armario no que creo que nunca estiven, pero quero aprender a comprender aos que están e estiveron.
E para rematar, dicirvos que a homenaxe a Nicanor encádrase dentro dunha homenaxe ao románico. Confeso que a min o románico sempre me tirou máis ca o gótico, pois gustábanme máis as pequerrechas regordiñas cas moi altas e estiradas.
