Do Símil de Kieffer ao escamoteo da morte

George H. Kieffer, profesor da universidade americana de Illinois, é autor dunha “Bioética”, Ed.Alianza, 1ª ed. , Madrid, 1.983. As súas primeiras palabras do capítulo 6 introdúcennos na temática de hoxe: “O control da vida e o control da morte van xuntos segundo o ético Joseph Fletcher”.

Velaquí, pois, a razón fundamental pola que tanto a eutanasia coma o aborto están implicados nas distintas concepcións da vida e da morte, sempre envoltos nun hálito ético, relixioso e ideolóxico. Pero requiren un tratamento especializado, posto que os avances tecnolóxicos fixeron que os límites entre a vida e a morte dos humanos sexa cada vez máis imprecisa.

Kieffer, facendo referencia ao proceso do morrer, di que se asemella a tres círculos concéntricos: O exterior representa a vida social, a das nosas relacións interpersoais, e é a primeira que morre; o segundo anel simboliza a vida intelectual humana, a conciencia e toda interacción racional, a cuxa morte chama física, aínda que nosoutros preferimos chamar “morte intelectual”, e, por último, un terceiro círculo que representa a vida biolóxica, cuxa desaparición sería a morte da mera bioloxía.

Parece que esta distinción é fundamental para un adecuado enfoque da problemática da eutanasia, porque as referencias tanto á vida coma á morte teñen matices correlativos nos tres casos, inda que á hora de facer valoracións deban ser integrados nunha consideración que os contemple en sínteses. Claro está que as valoracións e definicións clínicas remarcan máis o aspecto biolóxico e, por iso, os avances técnicos que permiten manter a vida biolóxica poden preterir e deshumanizar á que chamamos vida social e intelectual e ás súas correlativas mortes. Médicos e pacientes, pois, poden chegar a ser vítimas da tecnoloxía, desconcertados ante as posibles solucións no campo das esixencias éticas, sociais e relixiosas; os eufemismos e a falta dunha instrución educativa para a morte completan o panorama.

Os homes (as mulleres) conscientes da súa morte, en determinadas culturas, escamotéana, ben mediante os adiantos científicos, ou ben acudindo a eufemismos. Hai, sen dúbida, na nosa cultura unha especie de tapadeira, que se pon de manifesto na urxencia, por exemplo, de levarse de diante canto antes o cadáver, o de esgotar todas as posibilidades para que o familiar non morra na súa casa, urxindo o traslado a centros asistenciais, inda que non estea xustificado.

Sen embargo, destacados psicólogos, médicos e psiquiatras non participan destas actitudes. É o caso dunha clásica psiquiatra, citada por Kieffer, páx. 236 da o.c., a doctora Elisabeth Kübler-Ross, nada en Zurich e profesora na Universidade de Chicago. Ela “cre – di Kieffer – que facendo do moribundo e da morte un obxecto tabú e mantendo ós nenos lonxe dos mortos ou moribundos, creamos neles un temor que non ten por que existir”.

Pola contra, noutras culturas, coma a “truckesa”, de Micronesia, afróntase a morte con naturalidade, como o evidencia o feito de que, cando un “trucke” acada a idade de corenta anos, inicia xa a súa morte social; os xaponeses, sobre todo os budistas, unha relixión (filosofía?, metafísica?) de mortos, contemplan a morte coma transición dun mundo ao outro e non son poucos os eventos nas tribos americanas nas que van cara a morte con verdadeira voluntariedade.

Por outra parte, o caso do cristián e do xudeu, cando son verdadeiros crentes, todos os coñecemos: Alixeiramento das cargas da conciencia, despedida e bendición dos familiares e o restablecemento da paz con Deus, en cuxas mans se entregan.

Pero na actualidade, como di o doctor Roberts S. Morison, tamén citado no mesmo lugar por Kieffer, “a gran maioría prefire non pensar de ningún modo na súa propia morte”. A este respecto, a doctora Kübler-Ross aporta na súa obra sobre a morte e os moribundos (On death and dying) unha serie de ideas que merecen unha atención especial, que espero ofrecerlles a vostedes noutra ocasión.