Don Braulio (I)

Xa rematara a escola. Daquela os alumnos xa marcharan e o profesores tamén. Era de noite e a luz do colexio estaba acendida porque as persoas que o limpaban estaban co seu labor. Cando xa todos se foron e o colexio quedou ás escuras, ocorreu algo na aula de sexto onde aquela tarde don Braulio impartira unha clase de xeometría.

Don Braulio, tiña unha caixiña chea de figuras xeométricas de madeira e cando daba as súas clases, mostráballelas ós alumnos moi orgulloso porque aquelas pezas de madeira fixérallas o seu pai que tiña o oficio de carpinteiro. Don Braulio, ó acabalas clases, sempre gardaba as figuras xeométricas na caixiña, pero aquel día, esqueceuse de facelo e quedaron espalladas enriba dunha mesa.

As figuras xeométricas, é dicir, algunhas, estaban moi estrañadas, outras case estrañadas e algunha nada estrañada do despiste de don Braulio. As moi estrañadas consideraban a don Braulio home moi ordenado e que sempre deixaba as cousas no seu lugar e cada punto e cada coma, signos comúns da linguaxe, enriba dalgunha letra ou a continuación dalgunha palabra ou dalgún número. Todo o facía con pulcritude e con orde. As figuras menos estrañadas dicían que don Braulio non era tan perfecto, que tamén cometía erros e algunhas veces perdía a memoria, polo tanto, o esquecerse de gardalas na caixiña considerábano algo normal. As nada estrañadas tamén eran as máis pasotas, é dicir, pasaban de todo e pasaban ata de estrañarse.

A discusión entre as figuras xeométricas quentábase, ata que a esfera, que rodou por riba dun montón de papeis, dixo alzando a voz por riba das outras voces que o bulicio alzaba.
-¡Siléncioo...!
Aquela voz soou coma un trono para as demais que calaron no acto. Todas ollaron en silencio cara ó lugar de onde viñera o berro. A esfera, esgotada do esforzo, esperou un intre antes de proseguir.

-Parece mentira -dixo ó fin-, personaxes tan cultos facendo de feirantes sen feira. ¿Non vos dá vergonza?

As figuras xeométricas olláronse entre si un pouco avergonzadas.

-Se a nosa nai, a señora xeometría -proseguiu a esfera- levantara a cabeza e nos vira desta maneira coma simples tunantes, morrería no acto outra vez, dúas veces e media.

-Pero ti non es a nosa nai -protestou un ovoide que un día don Braulio confundiu cun ovo a punto de chocar.

-Non -dixo a esfera-, pero fun feita a imaxe e semellanza da nai terra e fun a musa de Deus e a súa inspiración.

-Vaia, vaia -dixo un cilindro moi serio que semellaba un pita gol-, que discusión máis parva. Nós nacemos para axudar ó home. Todos nós somos musas que inspiramos os poetas, afoutamos e avivamos o xenio dos artistas, o seu impulso creador para que podan producir sen esforzo.

-¡Cala! -dixo unha pirámide sentada sobre a súa base poligonal-. ¡Eu si que podo falar de beleza e de inspiración!

Todos querían expresarse naquela aula tan particular que pouco a pouco ían organizando.

-Moi ben -dixo outra vez a esfera-. Xa se ve que todos queredes falar pero farémolo por orde. Organizaremos unha clase e eu serei a profesora.

-De acordo -dixo un tronco de cono, e todos aplaudiron a idea.
As figuras xeométricas, sentaron por orde colocándose na primeira fila os cilindros, na segunda os conos e na terceira os esféricos. Despois os poliedros irregulares, os prismas e a con-tinuación as pirámides; despois os poliedros regulares e así...

Comezada a clase, a esfera mandounos presentar sen gardar unha orde xerárquica dándolle inicio ela ó faladoiro porque tiña moitas ganas de latricar.

-Cando Deus fixo a terra -dixo- pensou primeiro nos corpos volumétricos. Deus era un grande arquitecto e polo tanto un bo xeómetra tamén. Deus era o centro; o centro do universo, e polo tanto quería tódolos seres á mesma distancia, entón, elixiume a min porque sabía que o meu corpo está limitado por unha superficie curva e tódolos puntos da curva, á mesma distancia doutro punto interior chamado centro, que é Deus. Dese xeito, tódolos puntiños desa curva son os homes, os animais, as plan-tas e todo o que hai na terra. Deus é o centro e todos xiran ó seu redor.

Cando a esfera rematou a narración notaba a inquietude daqueles alumnos triunfantes cheos dun grande interese por todo canto os arrodeaba.

Inquietos e inspirados, comunicándose directamente co mundo, o que se transformaba nun verda-deiro triunfo pola vida. Un paralelogramo que estaba moi desacougado quería intervir e a esfera, que, coma todos sabedes fa-cía de mestra e moderaba a aula, deixouno contar.

-Como todos sabedes, son un paralelogramo, é dicir, un cuadrilátero con tódolos meus lados opostos paralelos. Coa miña forma xeométrica, deseñáronse cadernos, libros, libras de chocolate, barras de turrón, ladrillos para construír as casas, piscinas, campos de fútbol, os azulexos das cociñas e dos baños das casas e moitas cousas máis que vós mesmos podedes imaxinar. Polo mundo pódense atopar, xoias únicas coa miña forma, só hai que visitar o Pazo da Alhambra de Granada e ver o teselado dos arabescos. O que fai tan especiais estes mosaicos e celosías que teñen a miña forma no Pazo da Alhambra é que conteñen exemplos das dezasete maneiras posibles de teselar un plano. Alí encontraredes un catálogo completo das posibles te-seladas.

Como sabedes unha tesela é cada unha das pezas cúbicas de mármore, pedra, barro cocido ou calquera outra materia, coa que os antigos formaban os pavimentos de mosaico; polo tanto, un teselado é un pavimento formado con teselas.

-¿Pero entón os árabes xa sabían iso antes do século XIII? –preguntou un tronco de cono que don Braulio un día confundira cun Pita Gol.

-¡Claro que si! Eles sabían que a maneira máis fácil de revestir unha parede cun deseño era elixindo un debuxo inicial e repetilo de maneira ordenada e sistemática ó longo dunha extensión. Na Alhambra, por exemplo, a trama é moi sinxela. O mosaico é un paralelogramo inicial que foi trasladado en tóda-las direccións posibles ata encher por completo a superficie, e esta trama, ou esta estrutura, construída a base de trasladar en tódalas direccións un paralelogramo, supón a maneira máis fácil de cubrir un plano a partir dun paralelogramo inicial. Pero non é a única, tamén se pode xira-lo paralelogramo e obter un deseño estrelado. Así, que se estades dispostos imos ve-la Alhambra” e gozar dos seus currunchos, fontes e flores, paredes e ventás cos seus riquísimos mosaicos que vos ofrecerá a todos a posibilida-de de voar.

-Non todos haberdes ter tantos coñecementos coma o paralelogramo -dixo a bóla-, pero necesitades participar e ter entrada en todo, porque máis adiante xoves estudantes sentiranse atraídos polo voso saber e han de querer segui-lo voso ideal: coñecer todo canto hai belo e grande na natureza e no entendemento humano.

A clase continuaba e as figuras xeométricas seguían inquietas por intervir e case querían facelo todas xuntas. A figura globulosa tiña que esforzarse de vez en cando para facelas calar, e así pasou o resto da noite.

Ó día seguinte, a vida na escola volveuse axitar. Os alumnos acudían á súa hora como de costume e sentaron á espera de don Braulio que sempre chegaba en punto e de bo humor. De tódolos xeitos, estaban tan desacougados coma as matemáticas estatuíñas de madeira, pois sentíase grande algarabía de berros e moito barullo igual có das aves cando en bandadas se pousan nas pólas das árbores pola noite antes de durmir.

Entra o profesor:
Silencio.

Os nenos póñense serios e séntanse adecuadamente.

PROFESOR: (entrando). Ola rapaces, moi bo día.

RAPACES: (a coro). Bo día, señor profesor.

PROFESOR: ¿Como vos atopades hoxe? ¿ben?

RAPACES: (a coro). Moi ben, señor profesor.

PROFESOR: Mellor, hoxe toca xeometría.

O profesor achégase ó encerado, colle un xiz e debuxa va-rias liñas: rectas, curvas, onduladas...

PROFESOR (sinala a liña recta). Se esta liña é un camiño ¿como sería?

RAPACES: (a coro). Recto.

PROFESOR: Correcto.

O profesor pon a vara sobre outra liña que tamén está de-buxada no encerado.

PROFESOR: ¿Como se chama esta liña?

RAPACES: (a coro). Quebrada.

PROFESOR: (volve preguntar). E, ¿se é unha escaleira?

RAPACES: (a coro). Subiría unha subida.

PROFESOR: ¿E?

RAPACES: (a coro). Baixaría unha baixada.

O profesor segue en fronte ó encerado e sinala máis liñas coa vara.

PROFESOR: E, ¿estoutra?

RAPACES: (a coro). Ondulada.

PROFESOR: ¿E?

RAPACES (todos). Sobe e baixa moitas costas.

PROFESOR: ¿E que máis?

RAPACES: Sempre acaba fatigada.

O profesor fai un descanso e mándalles ós rapaces e ás rapazas debuxa-las figuras xeométricas estudadas. Borra o encerado e debuxa de novo.

PROFESOR: (sinala unha liña mixta). ¿E esta liña?

RAPACES (a coro). Sobe e baixa, descansa, volve subir e bai-xar e volve descansar.

PROFESOR: É moi lista.

E a clase de xeometría rematou porque había que dar outras materias. Ese día, os alumnos e as alumnas recibiron clases de historia; escoitaron ós mestres que falaron de numerosos reinos, grandes e pequenos, que floreceron en riquezas e despois minguaron. Que invadiron outros reinos e as súas cidades. Oíron falar de grandes homes de nomes imperecedoiros que o eco dos seus corazóns latexaba por tódolos séculos da historia.

Aquela noite, as rigorosas estatuíñas de madeira volveron quedar soas, pero esta vez metidas dentro da caixiña, xa que don Braulio, ese día, non se esquecera de gardalas. Así as cousas, amañaron para seguir co seu curso particular de xeometría. Aqueles personaxes matemáticos considerábanse grandes mes-tres, non só polo que sabían, senón tamén, porque os grandes
sabios do mundo lles facían reverencias. Recibiran as súas ensinanzas e resolveron, grazas a elas, os problemas máis fondos sobre a creación e a comunicación humana. As figuras xeométricas non coidaban de relixións nin de estados e tampouco de ideoloxías políticas. Elas, podían penetrar en calquera mundo sen ser sometidas a ningunha censura.

Cristiáns, musulmáns, e membros doutras crenzas e relixións empregábanas nas súas obras de arte e nos seus monumentos: na pintura, na escultura, na arquitectura, no gravado de madeiras, en teas, papeis e en toda canta creación vos podades imaxinar. Para elas, nada ten fin, porque son verdadeiras e todo o verdadeiro permanece. Igual cás flores, as formas xeométricas florecen unha e outra vez e a maior parte das actividades do home carecerían de sentido sen elas.

-Así somos -dixo un cilindro-, e vouvos dicir dun lugar onde me atopo en compaña doutras figuras xeométricas. Ese lugar é a Mesquita de Córdoba.

Dentro dela o espírito da eternidade derrámase e chega ó máis fondo do noso ser. Alí me veredes en filas de pilastras dividindo os espazos entre os muros e unido a formas troncopiramidais (troncos de pirámides invertidos), xun-tadas ós meus capiteis. No conxunto dos arcos máis elementais
da Mesquita colocáronme enriba arcos de ferradura e de medio punto, ademais doutras pilastras e ábacos. As cúpulas son cadradas e moi enxeñosas, nelas, inscríbese un octógono dentro do cadrado, unindo ós seus vértices de tres en tres. Xeometría e máis xeometría hai na Mesquita de Córdoba. Arcos de medio punto que se tenden na parte alta das columnas. Este arco em-pregárono os romanos porque con esta semicircunferencia ob-tiñan unha das formas máis seguras de soster as edificacións. A súa vez, os romanos, herdárono dos etruscos que copiaron de modelos mesopotámicos e difundiron por todo o Mediterráneo.

Os mestres cordobeses utilizárono na parte alta das arcadas para asegura-la solidez de cada unha das naves. O arco de ferradura xurdiu do ábaco, levantado sobre os capiteis das columnas e naceu nos países árabes. Comezouse a usar en Iraq, Siria e no norte de África cunha forma moi propia. En definitiva, que abonda a xeometría, tanto plana como do espazo. Non podemos vivir unha sen a outra, de feito, ós corpos volumétricos dásenos forma coa xeometría plana e compoñémonos de moitos elementos da mesma. Nos arcos da mesquita hai trapecios, pentágonos invertidos, cadrados inscritos, rectángulos enmarcando os arcos de portas e ventás.

(Seguirá...)