Alalá de Vilalba de Abaixo

(A Xulio Xiz, 17-02-2012)

Hai tempo, tanto que nin lembro a data concreta, tiven unha oportunidade e non andei á altura da circunstancia.

Hoxe quero aproveitar a súa xubilación da función pública, senón para estar á altura -que me gustaría- sí para significar algo sobre do meu amigo:

Que Xulio, é, xustamente, coma un alalá.
Exactamente, así, tal cal coma un alalá.
Un alalá, é a identificación propia de Galicia.
Un alalá, é o sentir individual e colectivo, que se manifesta nun cantar esencialmente galego.
Un alalá é, tamén, a expresión persoal de amor namorado, de compañeiro, de amigo dos días de chuzos e de noites vinculeiras.
O alalá este, meu, que che cantarei a ti, Xulio, terá que ser o zurcir, o corcoser de añoranzas dun presente e dun pasado remarcado, nos tempos nos que ti, meu amigo, só, ou na compaña doutro ou doutros, remaches, sen acoutos, desafiando o bater de enfurecidas e rigorosas mareas.

A vida, é así: moitas tormentas e poucas calmas. Por iso, no amainar do temporal, un alalá, celebra, e no arreciar da furia, o alalá mitiga a intensidade do sofremento.

Ti, sendo alalá, e co teu: Deus proveerá!, arreglas o pronto. Que se a existencia, nin se mete nin existe, ó fin pode ir provendo de paciencia e de atempero. E remata subministrándo o aprovisionamento de aguante no infortunio. Deus proverá!, frase túa, que fornece ao deus, que cada quen leva, que avitualla de anhelos necesarios e que proporciona forzas que, ó cabo, acaban provendo.

Un alalá manifesta soidades, recoñecemento e cariño.
Un alalá representa recordos de conxunción e de anceios, colmados ou non, simbolizados nunha tenra cantiga cativada.
Un alalá era o cantar de arrieiros e de traxinantes, que abrían camiños cara horizontes moitas veces indefinidos.

Benito Vicetto, nun dos seus arrebatos, afirmou que os alalás trouxéronos os fenicios a Galicia, os cales, nas longas travesías, animaban con estes cantares o seu compasado, vigoroso e sufrido vogar.

Pero non. Teño que os alalás leváronos, alén de moitos mares de mundos descoñecidos, rexos mariñeiros galegos.

Ou seña: mariñeiros coma ti, Xulio. Nin maís, nin menos.

Os alalás expresan e explican o inexplicable, o que un non pode conceptualizar nun momento, ou non se quere verbalizar doutro xeito máis que co cantar dun alalá de amor-amigo, de ausencias, de recoñecemento, ou de añoranzas, sempre en sentimental reverencia.

Eu, dende o comezo, estou frenando o cantar, que puxa por sair, nun alalá venerado ó meu amigo. Terá que agardar a que eu me explique comprensible.

O amigo, e máis, se máis se poder ser, é el, en si mesmo, o auténtico alalá galego e xebre nado un 17 de febreiro, en Vilalba de Abaixo, na rúa dos peregrinos da Porta da Cima.

Coma un alalá naciches.
Nun alalá de amor fuches concebido.
Nun alalá, parido; nun alalá criado e amado; nun alalá transcorriches e discorres.
En alalás madurou o amor perdurable -grande Mercedes merecida-; nun alalá o froito de dou fillos, nun alalá de catro vides, de catro gromos, coa verea dun quinto, en cinco netos.
Nun alalá inventas, reflexionas, maxinas, pensas e matinas. Ti es o alalá máis propio. O alalá que se expansiona desbordado.

Cantos infindos e incontables alalás longos e vivos!

Os alalás de Xulio, o meu amigo, son alalás cantados, cos acentos de Ourol, de Muras, das Pontes, de Vilalba; de Parga, do Sanxillao Pequeno; arumados co arume da Ría de Pontevedra; do Lugo que medrou, amplo e vigoroso, polos lamais de Prado, ata se converter, nun todo, na Milagrosa.
Todo, en alalás grandiosos de labor.
E prosegues, en alalás, o andar do teu camiño.

Despois de corenta e sete anos de funcionario público, xubílaste. Pero non de Galicia, nin de Lugo, nin de Vilalba.

Intentar resumir aquí a tua traxectoria persoal, é, para min, tarefa inútil, ou, cando menos, difícil, por ser esta tan multiactiva, diversa, nídia, de tanta relevancia e de xeral coñecemento.

Se miras ao pasado, así só nun pasar, verás (sen inmodestias -Modesto, o teu segundo nome-) que deixas pegadas imborrables en todo aquelo que emprendiches. E quedaranche feitos (a ti, e sobre todo a min) que por paracer banais, non se contan, pero que teñen o seu ronsel de lumieiras.

Así, a trazos pincelados. A trancos amplos. A espazos longos e inconcretos, recordo e escribo:

Con dezasete anos, concluído Maxisterio, adoutaches o haber de funcionario de Información e Turismo. Vencellácheste ao teatro, á cultura nósa, e mira ti, como o teatro foi o coser de dúas puntadas principais para ti: o amor grande, e outro amor que chegaría, como por casualidade: o amor á radio.

De luns a venres, de oito a tres, corenta e sete anos na Delegación de Información e Turismo, primeiro, despois na de Cultura da Xunta, ata o 17 de febreiro deste ano 2012.

Pero vexamos (e imos ver cando mo explicas, e cando mo explico eu, que contando as horas, de funcionario e de radio, sáenme máis de vintecatro). Dende o 1968 ata 1985, tardes e noites na antiga Radio Popular de Lugo, hoxe Cope Lugo, cubrindo un horario estipulado de seis horas. Fóra deste tempo predeterminado, realización de programas especiais cos que, só ou na compaña doutro, lograches os máis prestixiosos premios radiofónicos nacionais e internacionais. Ao tempo, redactor do Ideal Gallego, coa tarefa diaria periodística e o artigo do inolvidable “Belvis do Moucho”. Comentario que nada tiña que ver co radiofónico e diaro que abría o teu informativo da noite na Radio Popular de Lugo, mais outros traballos de gravacións varias, de toda índole e estilos. E sego: paralelamente, colaboración constante cos antigos Teleclubes da provincia, traballos fixos na Revista Médica, na desaparecida revista Teima e, por se fose pouco, cubríndo as baixas das corresponsalías de Radio Nacional, Televisión Española, Faro de Vigo e La Región de Ourense. Pero aínda tiñas tempo sobrado para comezar e rematar, con éxito, os cinco anos de Ciencias da Información (periodismo).

Que conste, que me quedan cousas: programas especiais polos municipios da provincia de Lugo e sempre en disposición para calquera colaboración en prensa, radio ou televisión.

E as necrolóxicas da radio. Fuches a voz dos mortos que anunciaba vidas perdidas aos vivos da provincia de Lugo. Aínda hoxe, cando pronuncias un deses centos de pregóns (como aquel imborable das festas de Primavera do Páramo) podo escoitar como escoitei entre o público:

- “Isa voz...isa voz é a voz dos mortos da Radio Popular”.
Dito así, sen máis profundida que as palabras escritas, parece unha trivialidade miña. No o é. Xa quixeran!
Que grande é ser, tamén, “a voz dos mortos”!.

Realizaches programas pioneiros, coma aquel das tardes no que intervían os máis grandes persoeiros da literatura española. Como a “Galicia de Noite” en circuito galego. Como a “España sobre ruedas” en cadea nacional. Como tantos outros, que deixaron pegada na comunicación radiofónica.

Compartiche a posta a andar da Radio Galega coa realización e presentación de “A radio máis Nova”, “Galicia, pobo a pobo”, “Amigos” e “Literatura viva”.

Ningún medio de comunicación, a calquera nivel, che é alleo: prensa, radio, televisión, vídeos, como realizador, presentador, comentarista, dirección, creación e posta en marcha dun medio audiovisual de permanente recordo. Pero non adianto.

Deuseche por aceptar a proposta tola dunha casa de tolos cabreados e creaches un “staff” (canto che acanearon por esta denominación, mais ti, impertérrito, ata o fin). Alí, naquel, por momentos, ingobernable goberno, creaches e dirixiches o Padroado, organizaches anos de cultura, festas, festivais, xuntas e debates; recolliches doas de escritas esquecidas, en fin, laboraches incansable ao desalento. Non faltaron imbecilidades de aguinaldos malvados e hipócritas, caendo na conta de que non hai peor pau ca o da mesma madeira. Pero Lugo tivo, no cultural e festivo, contra ventos e mareas, seis anos de despertares galegos coa participación dende as máis modestas agrupacións e sociedades da provincia de Lugo, ata as de máis recoñecido fuste.

A creación e dirección do periódico municipal “Praza Maior” foi o colmo dos desproporcionados e interesados ataques. Salváchelos en alalás perfectamente cantados.

Chegou Tele Lugo, unha das primeiras televisións locais, sustentada en dúas familias, Rodríguez Vázquez e Giz Paz, e coa ilusión de grandes e fervorosos amigos. Supoño, estou seguro, que foron anos de durísima loita. Pero non houbo sometemento, nin capitulación, que ao final, cedeu quen se entregou. É outra grande loita na historia dos Medios, que non dos medos. Un exemplo excepcional polo cal non sempre a forza está na dimensión económica. Existen outras, indomables, imposibles de vencer.

Quedan escritos teus, inmensos: ensaios, artigos, libros turísticos, de historia e de arte descubrindo concellos, vilas e comarcas da provincia de Lugo.

Quedan -están aí e seguen a se desfrutar- feitos tanxibles: o Belén de Begonte, participacións activas na organización de certámes literarios da provincia, presidencia de Fonmiñá, do Orfeón Lucense; a Productora de Vídeo e Editorial Ophiusa, a plataforma dixital “Galiciadixital” e non sei canto máis, que xa me perdo, nun longo resumo escrito a brincos de razón e corazón.

Deixo anécdotas, que son moitas en corenta e tres anos de amigos, de compañeiros e de alalás gloriosos nos éxitos, gloriosos e tecidos -impasibles, imperturbables e impávidos- na vileza de covardes tormentas axitadas.

A escrita discorreu, posiblemente, con detalles moi coñecidos, faltando, quizais, algúns, que ao afectarme, en parte, non me sairon do adentro.

O que eu quixen dicir, explicar, de Xulio, o meu amigo, é que o seu pasar nesta, é como un alalá contínuo, que non se desenreda nin se entende sen rebuscar nas razóns dun traballo contumaz, ferreño e obstinado. Coas capacidades que sustentan todo iso.

E en puntadas de alalás.

Que Xulio, o meu amigo, é comunicador excepcional, único, en calquera situación e medio, está probado.

E, o máis importante: el, Xulio, é o grande alalá de persoa, de labor e de galego.
Un alalá de amor amigo, de amor á terra, á Galicia pola que loita dende antes de ser mestre (tamén é mestre de escola - non exercente- dende os 17 anos).

Mestre na amizade. Mestre reivindicativo de sutíl intelixencia e látigo, se quere, na palabra.
Mestre da ironía e da retranca, herdada da súa nai, miña benqueridísima, Esther Ramil. Graza intencionada no dicir solidificada e consolidada nos avatares.
Mestre do concepto e dos silencios, que domina.
Mestre das ciencias do saber. Mestre cultivador do intelecto (por non dicir intelectual, que non me gusta).
Mestre que sabe cando e de que maneira se pode esporear un tempo dunha Galicia, que dorme hoxe nunha folla de carballo inmersa en dúbidas e silenciosamente mansa.
Mestre, que arriscou en tempos aínda máis duros e difíciles ca istes, cando a tiranía escoitaba cada palabra e lía cada frase en clave subversiva.
Mestre, este meu amigo, Xulio Xiz, que se divirte singularmente cando alguén pasa ardorosísimos traballos (dignos doutras causas) para desbotar ao público a imaxen da súa figura.

Unha mágoa, porque o meu amigo (acudindo a Machado) “é, no bo sentido da palabra, bo” e certamente, sen discusión, conserva esvelteza moi aparente. E un ollo áxil, de rápido trazo (nunca con máis propiedade escrito) que vale por moitos pares.

Claro que, Xulio, que é un alalá e nun alalá vive, é un alalá de bo, pero non un alalá parvo.

Por iso, anque recreou, representou a Sancho Panza nun inesquecible e galardonado espazo radiofónico, non confunde o ensoñar da branca Barataria coa realidade dos estados reais.

Non pisa, pero tampouco se deixa.

Moitos alalás che quedan, meu amigo. Moitos, bravos, rexos, galegos e bonitos. Galicia precisa deles.

Eu quero contalos e cantalos. Entre outros, este:



Alalá de Vilalba de Abaixo
(A Xulio, 17-02-2012)

Entre loureiros tecidos
Medra o aire, meu amigo
Entre vimbios e maceiras
Esvaecen os camiños.

Vén de Vilalba de Abaixo
O cantar en compañía.
De Sanxillao pergaminos,
Escritos de rebeldía.

No mar das pedras de Lugo
Naufragan os mariñeiros
Na tormenta en temporal
Cos rotos remos de freixo.

Corredoira de Fingoi,
Noites de negrura e lama
Pegadas do teu andar
Inscritas na branca alba.

Entre luceiros e grises
Teu alalá de Vilalba.
Despertando os amenceres
Da carballeira granada.

Entre os loureiros e o río
Queda o cantar, meu amigo
Entre o fluir das palabras
Augas que moven rodicios.

Ai la le lo, ai la lailo,
Ai la le lo, ai la lá....