Anáfora de Paradela (IV)
(a Cantiga do cemiterio de Francos)
Despertoume o cuco, como xa escribín no anterior.
Ben a tempo foi. Estaba convidado a un xantar. Ás tres, máis ou menos. Como a telefonía móbil acurta distancias, fun quen de razonar e de explicar o meu caso: os debuxos nos que andei metido e os andazos adquiridos, por cantar e beber ata as tantísimas. Entenderon. Coñecen a miña debilidade: home de boca fácil. Ó quedar o convite aprazado, dispúxenme a vagar só sen esquecer de ir a presenciar o paseo da imaxe do san Cidre.
Esperguizado, aguado e posto, collín camiño ao vai boa, coma un andante automobilizado.
Así foi como cheguei á Ferrería, en Francos. Despois fun, non sei que me levou, ó lugar no cal viven os mortos. Impresionaronme as casas cruzadas que habitan, en alturas discretas de andares, aliñadas coma en tira liñas. Por un momento pensei que estaba na Terra Chá -só por un intre-. As erguidas deste cemiterio pusúen trazas de singularidade: en aparencia sinxelas, sen soberbias, formando un conxunto homoxéneo e artístico. Sabía que Paradela é terra de barqueiros -de bos carpinteiros-, non estaba en que fose, de artísticos canteiros.
Admirado, ensimismado; non recei. Lembrei o que lle dixo Francisco Serrano á raíña Isabel II (borbónica ardorosa): señora, as súas oracións non chegan ao ceo. Non fora que o espírito do xeneral bonito me arreara unha hostia tremenda (podería ter escrito, trompada, pero polo fluir, nin tacho, nin reparo).
Estando por alí -como a min cantigas e coplas de aire popular péganseme coma os cartos aos ricos- atopei, nun furado, unha libreta de cubrizón negra -negra tiña que ser-, luxada, con follas esfiadas e coa tinta corrida, derramada. As escritas, máis ca lelas, había que adiviñalas: que en xeroglíficos semellaban estar. Como o gusto é compañeiro da paciencia, recollín de folla a folla, e logrei traspasar a limpo as escritas. Ben entendido, que o que non comprendín, inventeino, polo tanto existen certas diferenzas, entre o orixinal, de lei, e a invención engadida, que levei adiante co único obsecto de que as cantigas non quedaran coxas.
O título non fun quen de descifralo, os que parecían ser principais apacerían con tachas en cruces de santo André (en aspas, marcadas como con rabia) outros, máis visibles e claros, tiñan por enriba das letras raias lonxitudinais pofundas, coma se foran liñas de pentagramas con acordes, incluso nos marxes brancos aparecían varios títulos distintos, sen aparente coñexión co texto.
Levoume tempo descifrar, obtei polo título que estaba máis
lexible, sen emborrallas de tinta. Polo tanto, transcribo:
Cantiga do cemiterio de Francos
Neste sacro cemiterio
de repouso, os ósos brancos.
Uns morremos polo credo,
outros de grandes espantos.
Viro, viro, o noso viro
insondable e silandeiro.
Uns esquecidos dos anos,
outros no pasar do tempo.
Descansamos, ao fin, todos,
noso secreto omitimos.
Non revelaremos ren,
no noso vivir, vivimos.
Río, río; longo río,
fontenla da nosa espera.
Acougo da fame fría,
foro, dos foros da gleba.
Se estamos no ar, voamos,
se no cemento, existimos.
Se na choiva, non mollamos,
se no calor, resistimos.
Uns, por brenzas, destruídos,
outras cinzas de desidia.
Outras, polos anos curtos,
algunhas por deixar sitio.
Neste durme dormitorio
non sabemos nin se estamos.
Se sabemos, non dicimos,
desacougo dos humanos.
Río longo; longo río,
terreal vea da terra.
Cantamosche, río longo,
en Francos, de Paradela.
Nese mundo que estivemos
cada cal, en condición.
Loitamos canto poidemos
cada quen co seu patrón.
Nin mandamos nin nos mandan,
non hai berros, nin rifamos.
Sen preitos, sen avogados,
sen xuíces, nin xulgados.
Covaxes, nosos abrigos,
bendecidos e benditos.
Pouco nos importa a nós
vir con eses requisitos.
Río, río; longo río,
Río das couces da serra.
Río longo; longo río,
aliar de Paradela.
Río longo; río, río;
onde espellan as aceas?.
Vira, vira, a nosa vira
polos secretísmos eidos.
Nos viros da nosa vira,
todos somos compañeiros.
Temos longura e cabemos
no sideral destes hortos.
Grandeza dos mausoleos
orgullar dos vivos mortos.
Vira, vira, a nosa vira,
perenne nos cemiterios.
Cultivando corazóns
con aradas de misterios.
Rio, río; río longo,
a onde foron as aceas?.
Río longo, longo río,
abertal de Paradela.
O estribillo creo que é a estrofa que conclue, que na escrita orixinal estaba introducida entre cada segunda cantudura e que eu silenciei aquí, por non alongar e porque son moitas as dúbidas que teño. No texto existían flechas indicadoras entrecruzadas, en sensos diverxentes, de tal maneira que, a pesar das mudeces propias do estrago dos anos e das goteiras da choiva, o descifre dos conceptos foi doado, de puntada, mais a colocación das estrofas levou tempo. Na miña opinión, o orde non altera a comprensión de tan antiga composición. Subir, baixar, quitar do medio; desbotar estrofas, acurtar o global, é posible á vontade.
O caso é -palabra máis ou menos- que así rezaba a cantiga recollida da libreta do cemiterio de Francos. Era un documento incríble, co cal eu podería acreditar a súa autenticidade, se non se derramara a libreta e con esta toda a escrita, posiblemente ao contaminarse co aire urbano. Tal cousa pasou, por mal coidado meu, por non tela deixado no sitio onde estaba: no cemiterio de Francos, que era o seu lugar propio de conservación.
Ó non ser eu home con licencia certificada nas ciencias: filolóxica, paleontográfica e xeroglífica, ninguén me vai crer, por moito que xure e diga, que o cantar, case ao completo, foi trasvasado da libreta do cemiterio de Francos. Unha mágoa!
Debería ter avisado ó alcalde pedáneo da parroquia, que el xa vería. En casos de achagos perecedeiros, ou de natureza semellante, falar co pedáneo é o mellor que se pode facer. É -ou debe selo- o representante, o responsable legal, social e político, de cada parroquia (o de Francos, se nono mudaron, chámase Manuel García). Razonablemente, imos ver, quen, senón: os cregos-párrocos viven onde lles cadra e os mestres (elas e eles) están concentrados en urbanas unidades xigantes. Por fiarme, máis me fiaría daquel ca destes, por ser os pedáneos de crianza e condición semellante á miña, con máis sutileza natural e bastante máis sorna, que eu son un inocente irremediado.
A parroquia de Francos ten cinco aldeas, a que dá nome á parroquia (Francos) e as de Ferrería, Guimarás, Outeiro de Pena e As Rozas, pola que pasa o Camiño de Santiago.
Índo cara á de Guimarás, obrigueime a arredar o auto para unha leira da Casa de Rosa. Viña un tractor embalado -coa máxima cun tractor pode dar- e botei fóra enchouzándose unha das rodas nun regón. Rompeuse o tubo dos fumes. Esta circunstancia puxo escandaloso o runxir do motor. Polo cal fomos alborotando, merecendo censura e dando que falar.
Quedara citado en Pacios (procesión, banda e churrasco popular) funme, axiordando e axiordado, facendo fuxir o silencio de Francos, antes saudoso e reparador.
Parei na recta (onde pinos e eucaliptos parecen discutir por territorio); abrin a libreta, que seguía en estado lexible, e lin as últimas estrofas da Cantiga do cemiterio de Francos:
Río longo; longo río,
terreal vea da terra.
Cantamosche, río longo,
en Francos, de Paradela.
Rio, río; río longo,
a onde foron as aceas?.
