Íamos, entre o rompente e a alba, pola retorta estrada, eu con medo de tropezar cos carballos que pasaban (quedaban parados, pero eu cría que voaban) ó carón do meu auto, incontables e difusos.
Non sei nin como chegamos a Aldosende e despois ó lugar ditoso (precisando que, por ditoso, quero expresar: oportuno, feliz, aventurado). Pois ben, foi ás tantas, ou ás primeiras do día, que tanto ten, unha vez postos. Só sei que as pombas voaban cando entrei á venturosa casa.
Non lles conto máis detalles da miña pousada, entre outras, porque aínda sendo gustosos, benqueridos e amorosísimos, se digo exacto onde durmin, deixaría de menos a outras xenerosas moradas, que en Paradela abundan, de cuota ou sen ela.
Sei que despertei cando atardecía en Paradela. Que durmín mellor ca se fose na miña casa. Sei que xantei merendado máis que debidamente. Sei que, ao cabo, fun quen de irme no meu auto, enguiado por un coado xa máis repousado e menos atrevido.
Como o día íase para se deitar, non se andou Paradela, como era a intención. Por se non o saben, cóntollo: só para andar a parroquia de Castro de Rei de Lemos, levaría tres días, e iso indo á lixeira, sen deterse, coma quen mira de reollo.
De xeito que, entramos en Pacios. O coado de Manolo parou a carón do Ego e alí ficou, tamén, o meu auto e eu con el.
No Ego, situado na retorta da estrada principal, xusto a carón da Casa do Concello, o Manuel presentoume a toda a mocedade que por alí había e parrafeamos de todo o inimaxinable.
Entre falares e voltas convimos en que Paradela está reflectida nos papeis turísticos en catro pintadas.
Que en Paradela está todo. E todo en Paradela.
Que as peculiaridades son tantas e tan diversas, que non habería no meu mundo coñecido -recalcaron- terra igual que se compare, nin marabillas de tanto ver, nin de tantísima admiración.
As festas, que! Dician elas. E logo, o san Cidre, terciaban uns. E a carne ó caldeiro, que me dicides diso!.
Contáronme que a Banda de Música -poucos si, pero primeiros e acompasados- é a mellor que hai. Que ningunha se mantén coma ela en toda redonda. Que, imos ver!, quen pode presumir de ter un trompetista ruso, un platillo exlinotipista e un director kaluniano é dicir, da célebre Kalú, de Lugo.
O da banda ocupou tempo.
E o do burro da procesión de san Cidre, outro tempo mais.
Aquí entrou algo de discusión. Uns, opinaban que os burros son listos e intelixentes; outros, que máis listos ca intelixentes. Acabamos en que, alomenos, o da procesión de Paradela é o máis intelixente do mundo. Qué é manso, que non coucea. Que mismamente semella que é devoto total e compreto, de tan formal e sereno que vai, nun camiñar calado e solemne.
Deixeime aconsellar de que aínda que me guiara polas escritas das follas turísticas, e que as seguira, debería coller camiños novos polas dezaoito parroquias, que as sendas me levarían á razón de que todo está en Paradela.
Porque, mira, en Paradela (non en Pacios só, eh!) en todo Paradela, o viño, aínda que veña doutras partes, ao chegar aquí, afaise, colle o aire e sabe de maneira máis gustosa. E a carne. E as patacas... e os bicos de muller. Concluiron cun vale!, definitivo e case retador.
Afirmei que si, que vale, que eu tiña o mesmo pensar. Que ben o sei, porque hai moitos anos que andei o Concello de Paradela da punta ao cabo. Pero escoitei compracido ás mozas e ós mozos falando con paixón paradelense.
O mocerío abriuse, como por despiste. Manolo no seu coado marcou camiño guiado, para a onde aquela noite correspondía.
Unha vez instalado, apurei a noite escoitando lendas, contos e dicires de Paradela.
Non sei se era de Cortes, de Randulfe ou de Cotillón (no outro lado da Ribeira), sei que era un home falador e disposto a entablar. O caso é que pegamos fio e estivemos de parrafeo e dixo-dixo ata a lúa quebrada. El tiña uns papeis de cores, coidadosos e dobrados con moitísimo esmero, tal que estivesen pranchados e repranchados unha morea de veces. Os devanditos estaban escritos en ringleiras harmoniosas, con márxes brancos amplos, coma se foran leiras de peto aradas con pasabois folgados. Leu el e lin eu. Cando tivemos as escritas fixas na memoria, el comezou a pandeirar na mesa, e os dous musicamos, cantadeiros, ata que nos entrou a asura (ardor de auga, que de viño xa estabamos postos).
Paradela, Paradela,
luar de lúas completas,
altas coroas de terra,
fontaíñas de arboredas.
Circulares carballeiras,
verticais as fervenzas
Camiño de todas partes
que a todas partes nos leva.
Paradela, principal,
dunha Ribeira que empeza.
Bruídos cantares novos
no rubiar das cereixas.
Paradela, principal,
do madurar das maceiras.
Verdecer nas Condomiñas,
señora na Branca Uceira.
Creo, non estou seguro imaxínense como remataron os duais cantares, que se me desfixo a memoria-, pero, teño acordanzas difusas de que eu quixen enmendar algunhas cousas daquelas ringleiras e el non me deixou. Discutimos algo. Bueno, discutimos bastante, entre pausa e pausa, pero el non dobrou e díxome, que de correxir nada, que os papeis eran del, que os atopara onda o Muíño da Retorta, perto do carballo grande e que a tales documentos lles tiña moitísimo aprecio. Que en troques de enmendar as cantigas xa escritas, que cadrara eu outras.
Defendínme contestándolle que coa música da Cantiga de Camariñas, as dos seus papeis non acaían ben. Anque, despois de mellor pensado -diante da miña imposiblidade de articular outras -achegueime ao seu sentir e pareceume ben de que seguiramos cantandoas tal e como estaban escritas. Trocamos os nomes das aldeas, ata compretar as cento cincuenta e seis, dispostas segundo fosen cadrando na versificación. Rematamos cantando A Rianxeira. Quero dicir, a mesma letra, con música da Rianxeira, que non cadraba nada, pero nas pezas nas que andabamos os entendementos non estaban para lle poñer puntiñas ás mazarocas.
Antes de írmonos fíxome un regalo, que conservo por un dos mellores. Entregoume os papeis das cantigas, que disque atopara onda o carballo mileno da verea do Muíño da Retorta.
Despediuse cun ¡Viva Paradela!, que eu non costestei, non sei se por falta de folgos ou por remismurancias (algo así coma contaminacións e indixestións de moitos vivas pasados). El, ofendido, repetiu o viva cun tronar desmedido. Con moitísimo pracer -sen remismurancias- e a voz alzadísima, contesteille: Viva Paradela, Condomiñas, Fruxinde, Sandomil, Cimadevila e toda a compañía! E que vivan os castros!
Quedei coma un xeneral do Ulla por febreiro.
El, marchou contento, medindo a senda de parte a parte, murmurando: pois, que vivan os castros... mortos! Pero que vivan...mortos, que vivan!
...E que viva Val do Couto,
Vilmigallo e Vilachá...
...E que vivan as Cortiñas,
Argutión e Guimarás...
...Viva san Cidre, san Cidre,
viva o san Martiño coxo.
Viva o Muíño de Sucastro,
vivan as flores do toxo.
Eu, nunha soparaña cautelosa, repricaba, sen voz, pero co pensamento: vivan, vivan!, ata que o amigo se perdeu no longo aló, entre as súas propias eses, quedando eu coas miñas, aínda moito máis indecisas, pero coa avantaxe de que, o que el tiña que andar, xa eu o tiña andado. Ou seña: estaba debruzado na cama, a onde fora a madrugada cando tal pasou!
Durmín de santo servizo.
Erguín pasado o medio día, por culpa dun cuco madrugador.
Despois dunha augada xenerosa, lembrei:
Viva san Cidre, san Cidre,/viva o san Martiño coxo./
Viva o Muíño de Sucastro,/vivan as flores do toxo.
