O paradoxo do avó

Aínda que lles pareza o contrario, isto non vai de leria, e espero que vostedes así o entendan.

Vou ocuparme do ilustre físico de Oxford, David Deutsch, e de algunhas conexións colaterais do seu pensamento, sobre todo das ideas que constitúen o contido da súa obra “The Fabric of Reality”, en versión española “La estructura de la realidad”, editada en Anagrama, Barcelona, 1.999, que tuvo unha boa acollida entre importantes físicos e científicos. Traigo aquí algunhas liñas que evidencian tal aserto:

“O autor consegue propoñer unha teoría totalizadora da realidade” (R. Scrutton); “merece ser comparado con Bertrand Russell” (M. Parris); “é un libro de intuicións provocadoras” (G. Johnson); “lanza propostas sobre preguntas do século XXI” (J. Gibbin); “libro comparable a ´La lógica del conocimiento científico de K. Popper” (F. Tipler).

Hai que lelo…!. É un intento de construir unha teoría totalizadora da realidade, apoiándose na física cuántica (aquí cun tratamento sinxelo), na epistemoloxía, na teoría computacional (accesible) e na teoría da evolución. Propón Deutsch o “Paradoxo do Avó” para explicar comprensiblemente a viaxe no tempo. A cuestión é esta: Podemos viaxar no tempo ó noso pasado?. Segundo parece, por unha parte, o “Principio de Turing” afirma que un xerador universal de realidade virtual pode ser programado “para representar calquera contorna que existira físicamente antes”.

Pero, por outra parte, o “Paradoxo do Avó” non nos da tanta esperanza, vétanos un excesivo optimismo.

Supoñamos que é posible construír unha máquina para viaxar ó pasado. (Tamén se constrúen para simular voos e, desta maneira, adestrar ós pilotos para unha realidade “real”, mediante unha realidade “virtual”). Supoñamos, tamén, que acadamos ese pasado e, xa alí, apresurámonos a matar ó avó, ANTES DE QUE TEÑA FILLOS. O problema é que se non tuvo fillos, tampouco pode ter netos, e entón…quen o mata?. É dicir, se viaxo ó pasado…como vou poder facer nel aquilo que se opón a que poida facelo?. Velaí o paradoxo.

Quédese, amigo lector, con este paradoxo e non esqueza a información asi recibida, aínda que non faiga moito caso do seu contido; pero, para complicar as cousas, tampouco podemos fiarnos demasiado do que consideramos realidade “real”, non vaia a ocorrer que dende outro universo sexa simplemente “virtual”. Entón, non sexa o diaño que esteñamos apandando con realidades “virtuais”, e por se a caso, extraiamos máis zume das virtualidades deste noso mundo.

Pero non se lle acabaron as sorpresas a este físico. Tamén se lle ocorre explicar e razoar “para que” resucitaremos!. “Segundo estándares do futuro – di – lonxano, a contorna na que vivimos hoxe en día é moi dura e, en consecuencia, sufrimos dunha maneira atroz. Podería ser considerado pouco ético non rescatar a estes infelices para proporcionarlles a oportunidade dunha vida mellor”, páx. 357, o.c.

Pero el tomou moi en serio a “Teoría do Punto Omega” do seu compañeiro Tipler (Deus daos e eles xúntanse!) e pensa que, sen embargo, o matiz relixioso que lle deu dificulta que algúns físicos lle dediquen o interés que se merece. É difícil explicar aquí que entende Tipler por “Punto Omega”; non obstante, vou intentar dicir algo. Él ocúpase disto na súa obra “La física de la inmortalidad”, publicada en Alianza Universidad, 1.996, Madrid, concretamente nas páxinas 234 a 243. Nela represéntase o Universo mediante o que chama FUNCIÓN DE ONDA, que ven ser un campo físico fundamental no ámbito da cosmoloxía cuántica (sen métrica e sen campos gravitacionais). Todos os camiños fixados nesta función de onda terminan no “Punto Omega” (futuro); “a vida continúa no futuro para sempre o largo de cada un dos camiños da fase, sobre os que evoluciona ata acadar o “Punto Omega”, páx. 242, o.c. Por suposto, a “Función de Onda” é o único campo que da lugar a todos os restantes (aos electrodébiles, aos de gluóns, quarks, leptóns …) e é supradeterminante e, polo tanto, personalizado: un campo físico ubicuo, que da lugar a todo o existente, que da vida a todos os seres vivos e el mesmo está xerado pola vida que define en última instancia.

Como consecuencia, el propón identificar a “Función de Onda” co Espíritu Santo, considerar que o futuro último guía os presentes ata sí mesmo, aínda que esta orientación non é determinista. Todo o somete a un riguroso razoamento matemático, moi alleo os coñecementos de quen non estea especializado. En todo isto fundamenta Deutsch a súa afirmación de que a mezcla de cuestións relixiosas faille a Tipler debilitar o matiz científico da súa teoría.

Por suposto, Stephen Hawking, discrepa abertamente e manten unha postura pesimista respecto a especie humana: é – afirma – tan só unha “escoura química” astrofísicamente insignificante.

Polo contrario, Deutsch non comparte este pesimismo e, aplicando a teoría de Tipler, exprésase nos seguintes termos: “Non somos ÚNICAMENTE “escoura química” posto que, por exemplo, o comportamento xeral do noso planeta, da nosa estrela e da nosa galaxia depende dunha magnitude física emerxente, pero fundamental: o COÑECEMENTO que hai na dita escoura”, páx. 346, da súa obra reseñada neste traballo.

En todo caso, encontrámonos con dous físicos importantes, un dedicado a investigación cuántica e o outro (Tipler) á cosmolóxica, que teñen moitos puntos de coincidencia nas súas teorías, aínda que se diferencien no enfoque relixioso.

Con todo isto a vista, paréceme oportuno resaltar que xa non é irrelevante que científicos desta talla intelectual e cunhas estruturas mentais predominantemente matemáticas, chegaran a descubrir non desprezables semellanzas con algúns planteamentos relixiosos xudeo-cristiáns. Está aquí presente Zubiri con aquilo que dixo: Tanto o teísmo coma o ateísmo son dúas postura lexítimas; pero, AMBAS, deben ser xustificadas?.
Heidegger, na “Teoría platónica da verdade” (Platons Lehere von Wahrheit, Berlín, 1.947), páx. 103, di que “O característico da nosa época é a súa obturación para a dimensión do sagrado (das Heil). Quizabes este é o único UNHEIL”, é dicir, o único sinistro do seu tempo. Pódese pensar que a nosa “era do acceso” segue selada con esa obturación para a dimensión do sagrado?. Se o sagrado xurde por oposición ó profano e se caracteriza pola súa intanxibilidade, e este invade, incluso, espazos e realidades virtuais, tamén intanxibles, parece, polo menos, razoable que, ou ben se sacraliza todo o profano, ou ben se “profaniza” todo o sagrado, o que equivalería a dicir que esa dualidade xa non é operativa.

Algo máis: Segundo Jeremy Rifkin, estamos entrando de cheo na “era do acceso”, na que a riqueza xa non reside no capital físico, senón na imaxinación e na creatividade humana, e, polo tanto, impónsenos como apremiante necesidade “acceder” á maior diversidade de recursos e experiencias culturais, que alimentan a nosa existencia psicolóxica, facendo uso das máquinas “intelixentes”, que están substituíndo o traballo humano.

Vamos, pois, a substitución dos mercados por redes e o cambio de propiedades polo “acceso” ás mesmas. E isto implica, inevitablemente, a redución do estatal e do cultural ó comercial que se converte no único mediador da vida humana. Vese vir, dí Rifkim, un mundo máis teatral que ideolóxico, máis vinculado o ETHOS do xogo que o traballo.

Entón, como afirma este mesmo autor,”nos tempos vindeiros a grande división vai ser entre aqueles cuxas vidas se desenvolven de maneira crecente no ciberespazo e aqueloutros que nunca terán acceso a ese moi potente novo ámbito da existencia humana”, páx. 25 da obra “La era del acceso”, Paidós, Barcelona, 2.000.

Agora ben; se realmente vamos a unha economía ingrávida, con balances virtuais; se “mercantilizamos” todas as relacións humanas (e isto está xa rompendo as barreiras do horizonte do posible); se vinculamos o noso estilo de vida ó “acceso”, e se temos necesariamente que entrar na clasificación de conectados ou desconectados (á rede), seguimos selados coa obturación para o sagrado, co “das Unheil” heideggeriano, entón teremos que apandar cun proceso de “sacralización” omniabarcante ou de “paganización” absorbente, porque xa a condición de intanxible deixa de ser un elemento diferenciador.