A tradición a xuizo

Ofrecínlles un artigo verbo da complexidade da educación e nel pensei facer unha referencia a “tradición”, pero excluína para evitar complicacións; non obstante, quixera escribirlles algo ó respecto e decídome a facelo neste.

Paréceme dalgún interés, porque en conversacións cuns amigos, puiden constatar que este termo, pola connotación teolóxica que arrastra, fai ó non crente un tanto receoso no seu uso noutros contextos, coma, por exemplo, o histórico e cando se asiste a conferencias de persoas documentadas tampouco é infrecuente, a veces, unha certa imprecisión. E, sen embargo, debo afirmar que foron precisamente os teólogos os que máis o precisaron e alambicaron.

Quero supoñer que, con independencia das súas crenzas, non hai ningunha persoa culta que rexeite o seu uso como “transmisión de noticias, composicións literarias, doutrinas, ritos, costumes, etc, feita de xeneración en xeneración” (DRAE), aínda que a todo isto é mester facerlle algunhas matizacións.

Para entendernos mellor, non perdamos de vista que, xeralmente, convivimos tres xeneracións: a dos nosos pais, a nosa e a dos nosos fillos. Na realidade danse outros supostos, pero para o que atinxe ao contido deste artigo, temos dabondo coas tres xeneracións, porque calquera verdade que posúa a xeneración dos pais e nais pode ENTREGALA a dos fillos, e estes ós netos daqueles. Polo tanto, haberá verdades que coinciden nas tres xeneracións.

Pois ben, a esa “entrega” e ó que se lle chama TRADICIÓN (PARÁDOSIS, en grego). Até aquí todo é fácilmente comprensible; mais é neste lugar onde se descobre, a veces, que quen está facendo uso do térmo está máis ou menos perdido, porque case sempre pon o acento na TRANSMISIÓN, e aínda que esta é necesaria, MATERIALMENTE, o concepto “transmisión” non é, non obstante, suficiente, porque non toda tradición é forzosa e FORMALMENTE unha transmisión.

Isto complícase: Por que?. Seguramente porque se pasa por alto unha lamentable confusión etimolóxica. “Tradición” está emparentada co verbo latino TRADUCERE (composto de TRANS, “máis aló de”, e DUCERE, “levar”, “arrastrar”), “facer pasar dun lugar a outro”: en latín dícese “traducere exercitum ex Gallia in Ligures”, “hacer pasar el ejército de la Galia a Liguria”. Pero tamén está vinculada etimolóxicamente ao verbo TRADERE, “poñer nas mans doutro”, ENTREGAR, de aquí a frase latina “tradere pueros magistris”, “poñer os nenos nas mans dos maestros”, confiárllelos.

Aínda cá diferencia parece nimia, ten unha importancia esencial. Poño un exemplo para que os lectores a conciban. Hai animais que “transmiten” algo os seus fillos e non por iso diríamos, no me cabe a menor dúbida, que teñen unha “tradición”: O que teñen é unha certa “transmisión” biolóxica. Xustamente por isto, puidemos afirmar máis arriba que NIN TODA TRANSMISIÓN MATERIAL É TRADICIÓN NIN TODA TRADICIÓN É FORZOSA E FORMALMENTE UNHA TRANSMISIÓN. Isto é esencial, porque, nin teolóxicamente, parece correcto definir a “tradición” coma mera “transmisión”, e, aínda que moitos teólogos estean nesta líña, non estou moi seguro que o estean todos.

Vaiamos un pasiño máis adiante e pensemos que “confiar os nenos ós mestres” non é tanto facelos pasar das mans dos pais e nais ás destes, coma entregárllelos para que saquen deles o que xa teñen dentro, de aquí o “educere”, con gráfico significado de “sacar os paxaros da casca”. E isto recórdanos aquilo do TEETETO de Platón, cando nos fala da dialéctica coma “maiéutica”: Dí Sócrates a Teetetes que practica a mesma arte que súa nai, que fora comadroa, e esta arte era a “maiéutica”, axudando a xerar os pensamentos na alma do interlocutor. E se extrapolamos isto ao noso caso, os mestres axudarían os nenos a xerar coñecementos, que, evidentemente, non é o mesmo que transmitilos.

Outro pasiño máis. Penso que agora xa non é tan difícil comprender que a esencia da tradición non está tanto en transmitir verdades como en proporcionar os medios e condicións que nos permiten obtelas, é dicir, ofrecer un sistema de posibilidades reales e efectivas que nos permitan enfrontarnos co mundo, o que, en termos coloquiais, equivale a dicir que o que a tradición nos entrega non son os peixes, senón a caña para pescalos.

Así pois, o que verdadeiramente recibe unha xeneración doutra é ese sistema de posibilidades, para que delas saquemos outras verdades. E certamente por isto, cústame traballo crer que haxa ninguén, medianamente asisado, que poida cuestionar a TRADICIÓN no campo da Teoloxía, precisamente onde é máis operativo o esforzo intelectual do teólogo para facer parir novas verdades doutras que el estima xa depositadas. Para ilustrar isto, con independencia das crenzas de cada un de vostedes,
permítanme que lles traiga aquí un exemplo dun destacado intelectual nesta temática:

A verdade revelada que se transmitiu ó século XIX, dende o século I, sobre a Inmaculada Concepción, non se encontra explícitamente presentada nin no Novo Testamento, nin tan sequera nas primeiras xeneracións de cristiáns. Sen embargo, admítese por TRADICIÓN, non por mera TRANSMISIÓN, porque a Igrexa pensa que esa verdade estaba implicada noutras anteriores. O problema estará, para un non crente, nesa verdade orixinaria, nunca na forma en que se obtén a derivada por tradición. Aquí sería moi convinte non
confundir as crenzas coas formas de artellalas.

SUXESTIÓN: Non poido, nin debo, estender máis este artigo; pero sería interesante que o lector ampliara o concepto de tradición, entendida esta como mera TRANSMISIÓN. Aconséllolle que consulte a Revista, monográfica, “Estudios Filosóficos”, nº 173, producida polo “Instituto Superior de Filosofía”, de Valladolid, de recente publicación, que é monográfica sobre “La producción del conocimiento”. Seguro que a vai encontrala de proveito.