Así se titula a última grabación en cd de A Quenlla, que se está a presentar por toda Galicia. Este cd que teño conmigo, que escoito con inmenso pracer, que me traspasa e me dispón; que me fai soñar e vivir días de abril e de invernos tenebrosos, que me introduce na Galicia feudal e arrepiante, é o que gardo coma o de máis estima e máis preciado.
Unha vez foi un trebón é iso: una tesouría de música e de cancións, de paixón, de amor e de coñecemento. É a perfecta introducción á unha parte da historia de Galicia, a uns fitos pouco coñecidos e moi pouco divulgados: as revoltas irmandiñas de 1431 e 1467.
As guerras irmandiñas son un referente da Galicia que se nega a seren sometida. O erguemento aquel, aquela rabia, tamén son un exemplo de traicións, de bastardía ruín, de desvalemento; das verdadeiras intencións ocultas dos guías que, aproveitando o desespero, serveronse da situación para conseguir os seus secretos propósitos.
Pero eu quero falar de A Quenlla e, fundamentalmente, do seu último traballo, o cedé:
unha vez foi un trebón. Iria, Mini, Mero, Tareixa, Chus, Mija, Manuel, César, Mariña e Eduardo puxeron, poñen, todo de seu neste magnífico labor. Son once tema con poemas de Manuel María e música de X.L. Rivas Cruz (Mini) e de B. Iglesias Dobarro (Mero), tal e como se lé na carátula do cd. Neste traballo interviron, con participacións directas ou indirectas, Albano Días, Lois Mouriño, a familia Seivane, Rita Galeotil e Alberto Garrido. A grabación tivo lugar nos estudios SonsDaVila, en Compostela, coa asistencia técnica de César Martínez Fernández.
Destaco de moi bo grado os nomes de todos (perdón se esquezo algún) porque considero que este traballo de A Quenlla forma parte da historia nósa, que está máis aló dun acontecer singular. É, este cd de A Quenlla, un feito transcendente, un traballo primoroso, que hai que escoitar en calquera momento e lugar, e en calquera tempo. É, son, letra, música e trobas (de amor ao fin) para gardar por vidas, por todas as vidas posibles. Ata sempre. Para ter máis aló do tempo en que o soporte (o cedé) deixe de seren activo.
Non vou a explicar o que está perfectamente explicitado nas escritas que envolven o produto, o cd de A Quenlla. Todo está nel, escrito, contado e cantado: xestación, introducción, resumo dos feitos e letras dos poemas de amor e de épica. Foi un árduo labor de tempo, de serena vehemencia e de silencio.
Once temas: Introducción, Canción dos trabucos, Roi Xordo, Canción da fuxida dos nobles, Cantiga do derrubamento dos Castelo, Gloria e trunfo dos irmandiños, Cantiga de maldicir contra Nuno Freire de Andrade, o Mao; Canción do xuramento dos irmandiños, Canción do contraataque dos nobles, Canción da batalla da Almáciga e Canción da derrota e esperanza.
Xa lles digo: eu teño este cedé coma un alimento imprescindible. Ademais, necesito ir ás presentacións que deste traballo están a ter lugar por toda Galicia, para sentir a emoción de escoitar A Quenlla en directo. O pasado día doce, en Melide, o dous de abril en Carral, ás sete e media do serán, no Centro Social Toñito Espiñeira .
Así andaron, andan e andarán os irmandados irmandiños de A Quenlla.
Eu estarei polos lugares que poida. Porque me prace, alíviame, atristurame, alédame e reconfórtame. E faime ter esperanza.
E faime pensar.
E miro ao pasado. E sinto que ese pasado está, coma un espello, no presente, reflectido.
As revoltas irmandiñas traenme a min algunhas dúbidas (bastantes e serias) sobre as motivacións principais dos adaíls, dos líderes, que non dos que contribuiron a ela con sangue, morte e posteriores desgrazas sufridas.
Eu creo que o desconfiar do rural galego susténtase nun baseamento real, e arrinca de episodios coma estes e coma outros menos xeneralizados, máis locais, pero semellantes e case esquecidos: aldraxes, asoballos, abusacións sen taxa, impostos sobre impostos, medos sobre medos, atropellos da dignidade persoal, familiar e colectiva.
O ante escrito lévame a tempos de cornados, covaxes, abadías, luctuosas, monteirías; impostos polo voto ao apóstolo, aos cabidos, polo voto a...á virxen santa!.
Dezmos de todo froito que se recollera:
de centeo, castañas, liño, verzas, trigo e gandos
menores, así como de calquera outro froito que se criara en cada termo parroquial.
Pola primicia, tres ferrados de centeo cada veciño; polo Voto, dous ferrados. Era un non acabar, en ocasións con impostos que afogaban pola mesma causa, quintuplicados: cebadas, galiñas, covaxe, luctuosa, abadía, cornado e espolio.
Por cada veciño cabeza da casa que morra terán que pagar os seus deudos a mellor alfaia de gando cuadrúpedo que estea na facenda
.
Un familiar da Inquisición de Navarra, que facía enquisa nunha parroquia do Concello de Lugo, mandou que se escribira ben destacado:
E pode acontecer que morra primeiro o home e séguelle despois a muller, e lle sacan (tamén) da casa, igualmente (o mesmo imposto) pola morte dela; de maneira que, se un pobre labrador ten dous bois (ou dúas vacas) cós que soe labourar nas terras, deixanlle sen negún, e aos pobres orfos sen amparo. E se non tiveran gando, sácanlle unha arca ou outra cousa de catro pés que teña na casa e que seña do maior valor e da súa maior estimación
sen compasión algunha
. Unha espoliación sistemática da que só quedaban fóra fidalgos, cregos e probes de solemnidade perfectamente recoñecidos e contrastados.
Todo isto seguía a aconter no ano 1757 e posteriores.
Suor e sangue verquidos, almas do pobo perdidas nun berro de silencio desesperado, nunha Galicia rural escravizada, sometida á fereza feudal e desalmada, leiga e eclesiástica.
Chegado o escribir ata aquí, penso eu que, salvando tempos, modos e maneiras, nestes contemporáneos, a disbulia, o problema, é servido con luvas, con guantes de fíos de seda, como corresponde a unha feudalización civilizada.
Eu penso nos nosos ríos, con caudal que non é noso; penso nas veas de auga, que tampouco é propia (nin pozos, nin fontes, nin pingas) e nas leis, decretos, ou tal, que a pon en mans foráneas.
Penso no ar que respiramos, que sendo noso está prestado, aventado e eólico. Penso nas materias que se esquilman (que arrebatan esas personacións).
Penso nos feudais doutrora, que armados de arcabuces casteláns, estranxeiros e asesiños, mataron, someteron a pólvora e ballesta, e desfixeron calquera posibilidade de redención.
Penso, reparo e comparo. Comparo e sinto que a presura aquela ten similitudes co feudalismo democrático actual, que sutíl e gatuñeiramente, pretende emparvarnos con palabras mansas, disimulando canto poden ata no falar, pero que se guían polo seu propio instinto liquidador, depredador e de esquilmo, e por intereses particulares e indecentes.
Os de agora, solermiños, son moito máis perigosos ca calquera Osorio, Lemos, Sarmiento ou Andrade. Destes, oíanse os seus cabalos de lonxe; os de hoxe están introducidos en listas, avaliados, cos seus símbolos e bandeiras (a veces coa azul e branca, en evidente disimulo) e logo, envilecidos, cheos de avaricia, de lascivia e de desprezo, acométennos, sen aloumiños previos, con cinismo de propietarios lexitimados, e deixannos abreviados, exhaustos e ancorados polo sexto mandamiento de la santa madre igrexa.
Creanse sociedades e empresas, xusto ao xeito, antes de que se publiquen leis, normas, regulamentos, propostas e decretos.
Ollando nos rexistros mercantíes, nalgúns casos, asómbrase ún da desfachatez, da desvergoña; noutros, aparecen compañías semi-opacas nunha tecida e intrincada relación directa ou indirecta, en societarías con integrantes reais ocultos.
Feudais modernos, que viven nas súas feudalías, donos de propiedades e de eidos, enriquecidos en bens moi pola cima dos seus ingresos honrados. Aproveitados de cargos, auñando ás vecindades e á facenda pública. E se, por uns casos, escorren no extremo da codicia, saen indemnes por prescripción, ou por retorcer as leis, en xogadas incríbles nunha sorte de tafures.
O poder, que pode pór couto, queda estrábico e dá pábulo para unha permanente sospeita.
Enriba, tres poderes: lexislativo, executivo e xudicial. Debaixo, o pobo, que din que é soberano, e que se expresa cada catro anos.
Algo terán que refacer os tres primeiros (o terceiro dos tres primeiros, especialmente) para prestixiarse. Algo teremos que facer os soberanos para obligalos a que se prestixien.
Aqueles Irmandiños dicían que chegara o tempo de que corresen os gorrións tras dos falcóns. Nós, non irmandados nin irmandiños, estamos no tempo de escorrentar aos golpes, que din en Mondoñedo, ou como os nomean por outras terras, que en Galicia somos tan ricos en palabras, que chamamos distinto aos mesmos animais de cabeza aguzada, rabo longo e pelo suave.
E, en fin, para espantalos, calquera cousa, civil e civilizada, é posible, agás quedar no poleiro ollando para o noso propio esterco en diúrna e en nocturna produción.
A todo isto, digo, se eu levo algo de razón, que poidera ser que soñe con trampas incertas e con seres imaxinarios, pantasmas e nubeiros que non existen.
¡Ah!, pois, se non hai, se non existen, quedemos tranquilos (non apoleirados). Que o poleiro é para as galiñas que, en grei, son apoladas por galos de distintos colores e nin siquera protestan.
E se non hai, xa dixen, continuemos co indivualismo, admirando o noso niño particular con ovos eclípticos e dourados, cos que se fan tortillas españoas especialmente señoritas.
E se polo sexto queremos seren pasados e nos pasan, e se o sentimos apreciado e ao gusto, non nos desgreñemos, que o gusto dese gusto é tan particular coma lexítimo.
Dos pós, os lodos.
E eu, enlamado, busco a decencia cada día desesperadamente.
Por iso escoito A Quenlla e o seu cedé.
Por iso teño un patrimonio que non troco:
unha vez foi un trebón
Por iso canto con eles, polo baixo, para non desafinar.
Por iso trobo e fío, con eles e conmigo.
Por iso escribo, en público, o que é público.
Por iso deixo no cofre o que me coce.
Por iso rozo, na madeira, cun serrón.
Por iso, incoherente, nos meus días,
estremezo pola noite na porfía
de atopar de Galicia o corazón.
E ando perseguíndo unha utopía.
E ando en levadura, fermentado,
en soños de sangue, acuruxado,
entre demos e mentiras, instalado.
Por iso teño a voz de A Quenlla.
Por iso escoito A Quenlla, reflexiono e calo.
E escribo, calado, de vez en cando.
Por sair do estreito, do mal rumbo,
da inocencia invadida e do profundo.
Por iso, ás veces, canto sen querer.
Por iso desvarío tanto!
Por iso levántase de min o meu orixe
cando A Quenlla canta trobas,
de amor, de xenio e rabia,
ao erguer do pobo humilde,
á vileza dos feudais abarrigados,
ás pedras dos castelos derrubados,
ao brador Irmandiño solidario
ao tremer de capelos e sotanas.
Que inversión nos salóns dos desalmados!:
as forcas e os gateños a pingar,
gadañas e fouces, coma sargos,
vimbiando nos lombos mercenarios.
E as cabezas fidalgas a roar;
coma porcos abertos en canal.
...E as gaitas a tocar
e as gaitas a tocar.
E as gaitas a tocar.
Alén do Pico Sacro, en Compostela,
o malva coroado sobre as costas.
Tanxendo campanís nas sacristías,
clamando compaixón a Berenguela.
Nunha procesión de ladaíñas,
polo o túnel angosto camiñaban
talares negros, pálidos a face,
fuxindo aos montes e ás caíñas.
Barraganas chorando sen parar!
...E as gaitas a tocar.
E as gaitas a tocar.
