Druídas, tribunus e césares

De concorrencias van estas historias concordantes. Algunhas notas chegaronme por transmisión oral; outras, as que viñeron a min escritas, están semiborradas e con tachas; algunhas, molladas, como de terse gardadas entre lamazais de detritos varios, moitas con ulidos a putrefacción e con resíduos orgánicos...(...Ises, por exemplo).
As escritas entregáronmas dentro dunha lata de sardiñas, vacía. Eu creo que o recipente debeu estar agochado nalgunha cañería de evacuación principal. E por iso estaban como estaban: verdadeiramente inaguantables. Tiven que limpalas con moito coidado e poñelas a clareo para que se lles foran os restos noxentos. Limpar, descifrar e restaurar foi un árduo e lentísimo traballo. Recollinas e avieinas en cachos de papel diverso, incluso en anacos de hixiénico, en tarxetas de visita e en notas apostadas no anverso da palma da man, en fin, onde me cadrou, segundo o apuro e a situación. Pasado todo a follas brancas, codificadas, quedaron listas para historiar de corrido. Sen quitar nin poñer.
Como hai algunha lagoa nas de transmisión oral e moito desorden nos apuntes orixinais, traballo pasei para articulalas coa debida concertación.
Pídolles, se non é moito pedir, que camiñen conmigo, con paciencia, para saber, xuntos e en compañía, a onde nos levarán estes apuntamentos. Asegúrolles que porei todo o meu sentido para que as historias non se perdan en círculos sen fin e sen saída.
O que me chamou a atención das historias son as similitudes, os paralelismos; as analoxías case perfectas. Porque, saltando os modos de vivir e os oscuros do tráxico, que en cada tempo concorreron e concorren, atopo preocupantes afinidades.
Para situar, poñamos que o presente anterior corresponde ó Luc pre-romano; o presente pasado, ó Lug romano, e o presente recente á contemporanidade da cidade de Lugo, coa súa Muralla, e ó concello de Lugo en xeral.

Un anoitecer no presente anterior
A choiva fluía en choiva miúda. As nubes estaban en cinza gris. A lúa, agochada, posiblemente dormida, ó outro lado do río pequeno, máis aló do castro do outeiro do Mouto.
Escampara. No círculo da carballeira celebrabase, nun anoitecer de luar imperfecto, un convite de druíadas maiores e menores, rodeados da oligarquía militari. Xentes poderosas, de feito e de dereito: xentes loadoras e mantidas, xentes do poder activo e corrompido; aplaudidoras e gerontocracia diversa. Conmemoraban, nun festín singular, a conclusión definitiva da cerca reconstruída polos membros das xens; das xentes das tribus. Para as xens das tribus organizouse outra festa na eira dos troques mercadoiros, con pasteis, confites e fachos acesos. Para que disfrutaran.
Os druídas, maiores e menores, con centos dos seus (o papel, mollado, rachou pola cifra concreta e non é posible escribir se foron cen ou centos) por iso escribo que, con centos dos seus, festexaban na carballeira selecta, en rigurosa exclusiva, o remate da reconstrucción do furado da cerca que cinguía, amparaba e defendía.
Seica as donas lucían colares de ouro talados polos máis loboriosos ourives; vestimentas de colores preciadísimos e sandalias de pel de ovella do castro de Penoucos, ó outro lado do rego fondo (o actual Río Rato) que disque, por seren pel de ovella mansa e virxe (sen haber coñecido carneiro, se entende) e que por teren feitura maestra, eran, xa digo, da mellor traza coñecida. Houbo cantos e palabras; reverencias, parabéns e tocame-roques. Falaron os druídas. Beberon, comeron e solazaronse.
Ben entendido: solaz, de ocio e entretemento (que a historia que a min chegou non referencia ningunha outra situación, máis da que a palabra, rectamente recollida, significa). Falaron en clave romana, porque aínda que estes non chegaran ó Luc, xa tiveran contacto e trato cuns enviados, que se adiantaran, e a casta social de dirixentes, achegados e arribistas, empezaban a despreciar o propio, abrazando con ilusión a nova lingua e os novos modos. A lingua orixinaria, o trato compadre, a actitude aberta e a broma de tribu, tiña que quedar na tribu, sempre e cando o campechano saia de arriba para abaixo, e non ó contrario, de abaixo para arriba, que ó fin, os druídas son druídas, o selecto é o selecto, e o ordinario, por selo, é ordinario, do vulgo vulgaris.
Noutro lugar, a menos de cen pasos, medio cento escaso de devotos, amigos da cerca, escoitaban a catro ilusos (sine pecunia) e a un patricio romanizado, dos que “cum tacent, clamant” pretendían poñer as landras caídas nas pólas dos carballos, entre trobas, silencios e palabras; entre preguntas “ab absurdo”. Alí tamén conmemoraban, con solennidade, a obra da cerca.
Na eira do mercator, as xens das tribus, a pasteis.
Na eira exclusiva, na festa do selecto convite, coa memoria perdida, emocionaronse os druídas:
Viva a cerca do Luc!, exclamou o druída maior.
¡Viva!, respostaron todos, e con especial emoción o druída menor.
A historia dime que cando os druídas, de memoria esgotada, berraban, ¡viva! había que desconfiar seriamente.

Un anoitecer no presente pasado:
Baixaba a choiva en choiva miúda. Nubes de plomo gris. A lúa, en perguiza, durmía, sen fragas, polos lombos das defensas do castro de Bosende.
Morto o Luc, viva o Lug. Celebrase, ad memoriam rei perpetuam, unha efemérides da muralla da Lucus Augusti, en festa privadísima (ad personam) no centro dos fastos (propiedade da plebe). Preside o tribunus; asiste o césar menor; participan ediles curules e unha selección do máis singular da Lucus Augusti romanizada. Convida o tribunus, pagan, sen sabelo, cada membro das tribus, que entre moitos, toca a pouco e nin reparan na contribución.
Na festa todos falan en latín con mesturas de callaico arcaico e de tempus mesetario, que é o falar distinguido e diario dos romanizados. A fala da tribu gárdase para os comicios e os plebiscitos. A mesma escea; o mesmo cadro. A distinción e o refinamento son de postilla maior: parafolios, tente-gardas, rus-rus, testas coroadas que, coma sempre, había e hai en todas partes, con coñecemento mútuo ou sen el.
O césar menor (gobernador ou pretor, que a historia non o explica a punto fixo), procede das xens do Pé dos Altares (en tradución libre e persoal). Esta tribu está repartida entre catro castros antigos e entre dúas divisións alto romanas; tribu situada no punto no cal bordan dous ríos enchidos á forza. O tribunus oficiante era das xens da Face do Ouro (libremente traducido) da beiramar do mar. Dogmático tribunus, que practica á perfección o “cuius regio eius religio” (tal rei tal religión).
Na praza das compra-vendas, o populi, a pasteis.
A cen pasos, os admiradores da Asociación “Amigos da Muralla” escoitaron a catro idealistas e a un patricio romanizado, dos que cando calan, berran; e é que, segundo propia, escrita e publicada confesión, no perfectísimo idioma derivado, que o caracteriza e ennobrece, para envexa e martirio da xente miúda coma eu, e coa seguridade e altura intelectual que dá de si mesmo, que se aprecia ás vistas e que non todos albiscan debidamente. Digo que, en frase celebérrima, escribiu con precisión: “...ese día puse una vela a dios y al diablo y después de entrevistar al poeta Xosé Otero Canto, me fui al acto oficial... ”.
Pois, si, naquel recanto só pretendían poñer as laxas da memoria no adarve da muralla, entre trobas extraordinarias e bonitas, entre silencios e palabras. Todo co intento de divulgar aprecios e recordos do pasado e do presente da Muralla do Lug.
No círculo da carballeira, no selecto convite, coa memoria perdida, emocionaronse tribunus, césar menor e compañías:
O césar menor “ad imo pectore”, exclamou: ¡Murallam vivam!
¡Vivam murallam!, contestaron tribunus, ediles curules e demais. Emoción. Incenso.Loas.
A historia dime que cando os romanos, romanizados, sen memoria, berraban, ¡viva! “dende o fondo do meu peito” habia que botarse a tremer en doble ración.

Un anoitecer no presente recente
Chovía. O anoitecer era xeado. A lúa, en sonos, deitada aínda polo antecastro de Pedreda. Arreciaba o frío.
Outra celebración, os dez anos da declaración da Muralla de Lugo como patrimonio do mundo. Non difire a escea, nin o cadro, nin os persoeiros nin o engadido.
A falta do auditorio prometido hai once anos, ten lugar nun centro propiedade da cidadanía, sen a cidadanía. Selección de concorrencia; festexo para o selecto elexido. Para uns cantos. Para uns poucos. Para escollidos. Para a sociedade hiper.
A cen pasos, medio cento de fervorosos dos “Amigos da Muralla” escoitan a uns iluminados que falan, cantan e dialogan, a respostas quebradas. Falan da Muralla de Lugo e fan memoria de persoas e de feitos básicos.
No mercado (praza de abastos) tarta para o pobo militante.
No centro da cidadanía xa descrito, no enaltecido da emoción, sen memoria, na lingua que teño que supoñer (que nos apuntamentos non se describe o detalle) óese unha proclamación:
¡Viva a Muralla!.
¡Viva, viva!, respostaron. A historia sigue señalando que ó escoitar vivas desta natureza hai que botarse a tremer en tridimensión.

A memoria
Temos unha chaga sen resolver: a memoria.
O druída que perdía a memoria non era de fiar, sen memoria perdía as promesas e mentía sen querelo (por falta de memoria, claro). A memoria era, é, fundamental, sobre todo para os druídas e para os adaíls.
Por exemplo: a “Operación muralla limpia” co derrubo das casas adousadas e posterior restauro da Muralla, débeselle a don Ramón Falcón, lucense da Terra Chá. Non existe ningunha seña que dé memoria deste feito crucial. Hai un monolito no exterior da Muralla, onda a Porta de San Fernado, que conmemora a visita dos reises. Falta un, o de don Ramón Falcón.
Non se recorda a celebración do bimilenario da cidade, que foi outro alicerce para dar a coñecer ao mundo que a cidade antiga está rodeado por unha muralla.
Quen organizou e levou a cabo esta conmemoración, de importantísima repercusión internacional, foi don José Hernangómez Sastre, naquel entón Delegado Provincial de Información e Turismo. O señor Hernangómez era, e é, que vive afortunadamente, segoviano, pero fíxose lucense e por Lugo traballou con dedicación. Tampouco se ten en conta, ou eu non o leo expresamente publicado, e en memoria, por ningunha parte.
Por outra, para que a Muralla fose declarada Patrimonio da Humanidade, moitos lucenses e non lucenses participaron sen interese partidista algún. Só porque a conciencia e a paixón pola muralla e por Lugo os arrastrou a elo. Traballaron con inxenio, dedicación e sabeduría. Pois tampouco se nombran.
De maneira que, que ninguén se apropie nin se oufane, en solitario, do que se foi conseguindo. Porque, se imos a fiar delgado, se me apuran, ata os canteiros de Outeiro de Rei e as laxas de Buratai e de Castelo, da parroquia lucense de Santa María de Bóveda, teñen que ver no feito de que a muralla estea en pé, lucida e recoñecida polos expertos, coma unha xoia universal.

A promoción da Muralla
Nestes tempos, e nos vindeiros aínda máis, o medio dixital (internet) é visitado de forma cotiá polas persoas viaxeiras. Internet é un medio que se populariza cada día máis e con maior calidade e rigor.
Pois ben, buscas en iternet, escribes a palabra “Muralla” e aparece información resumida das (que segundo se lé) son as oito murallas máis importantes do mundo. ¡Non aparece a Muralla de Lugo!. Non pode ser ¡imposible!. Buscas máis, e sáenche as “sete marabillas do mundo en murallas”. Sigues a buscar e atopas información de murallas por todas partes. A de Lugo non existe nestes enlaces. Aparece noutros, é certo, pero nos importantes, nos das axencias de viaxes, por exemplo, non figura, e se aparece, infórmase dela como de pasada.
Os anos vanse: As palabras fanse contos e os contos quedanse en palabras e nun “Arde Lucus”
E aquí estamos. O “Arde Lucus”, a festa que comezou coma de broma, contribuiu a que a muralla fose divulgada por España. É unha mágoa que no “Arde Lucus” vistan menos celtas ca romanos, pero esto é un parecer meu. Ademais comprendo que as vestiduras romanas, por seren de lonxe e de moitos colores, resulten máis atractivas para algunhas persoas. Pero, ollo, que os celtas (ou os indíxenes ancestros do Luc) non vestían cunha pel de coiro, sen máis, eran presumidos, usaban vestiduras ben bonitas con moito colorido e con adobios de ouro preciadísimos.

As concordancias
Hainas, sustantivísimas, entre as tres historias. Tan concordantes na forma e no modo, que parece que non pasara o tempo.
Da primeira á última máis de dous mil oitenta anos.
Son lúas, si; moitísimas lúas durmindo. Durmindo e soñando con soños de druídicas lúas. Con soños de lúas sen palabras de aire e sen desordenados remendos de última hora.
Durmidos ata nos plebiscitos. Pasando do que pasa. Engaiolados, perdidos en espellos que fenden os druídas dunha lanzada impropia de druídas comprometidos.
Druídas sen memoria e sen palabra. Sen corazón lucense e sen conciencia.
No contemporáneo actual, Lugo perdeu os horizontes da Muralla, os do Río Miño e os dos castros. Qoud non facerunt barbari, facerunt nós.
Pola Estación da Ferrovía pasa, de vez en cando, un tren que fai, ¡piiiiiiiiiiiii!
Era mellor que non pitara, que alomenos, os que van nel, se viaxan despertos, non ollarán a desolación e o total desamparo dunha cidade con aspecto de vila a punto de esmorecer. Sería mellor que o tren chegara e marchara calado, discreto, mudo e avergoñado.
E aínda mellor sería suprimir a circulación rodada pola Ponte da Estación, ou desviala, para que os que entren de Asturias pola Fervedoira, non ollen o que se mira cada día: aflixidos ferruxes, vías mortas e un solar devastado con trazas de apeadoiro de vila descoidada e á deriva. De todo isto alguén terá as culpas.
¡Ai, señor, señor! Van once anos. Once. Dous lustros pasados.
¡Que mágoa, señor! ¡Que mágoa!, tanto ilusión para nada.


Cantiga de cego con acordeón

Ao rimar dun acordeón,
sen requinta que me marque.
Eu canto esta cantiguiña
subindo as Costas do Parque.

E canto esta cantiguiña,
afervoada de seixo.
Sabendo que é vingativo,
eu non levo nin me deixo.

Cántolle unha cantiguiña,
non se dea de alusivo.
Que se vostede é gallardo
eu de gallardos non vivo.

E anque vivise, vivindo,
nesta noite nevarada,
cántolle a miña verdade
ó relente e sen paraugas.

Mais non son un cego tolo,
cántolle a miña cantiga.
Sabendo o que sei, eu sei,
non vivo da lotaría.

Non vivo da lotaría,
cántolle algunhas verdades.
Outras quedan, sen alarma,
na arca das sete chaves.

A cantiguiña acabouse,
quebra por razóns sobradas.
Anque pareza que non
quérolle dos pés ás barbas.

Ao rimar dun acordeón,
sen requinta da Mariña.
A cantiga que cantei,
saiu na Volta da Viña.