Tolerancia versus Solidariedade

Tolerante e intolerante, solidario e insolidario, son palabras que nos bombardean os oídos, sen decatarse, emisores e receptores, da súa complexidade na aplicación práctica e da súa ambigüidade semántica. Eu diría que son unha especie de comodín cando non hai moito contido nas exposicións, que perxudica o rigor. Isto seguramente xustifique estas liñas.
Certamente, a tolerancia non plantexa un problema de igualdade, senón máis ben de diferenzas, que sempre esixen unha comprensión mutua, un apauvigado diálogo, un concienciudo empeño na convivencia…, e, en certo modo, apechuga co pluralismo, principalmente cultural, en oposición a solidaridade que atinxe á uniformidade. O curioso é que os defensores apaixoados da tolerancia tamén adoitan selo da solidaridade, e non casa ben.
A solidaridade tanxe as cordas que tensan a dignidade da persoa e ten un compoñente subversivo e revolucionario, instigador de actitudes sempre comprometidas coa defensa dunha determinada escala de valores, sexan estos económicos, sociais ou culturais, que son defendidos para todas as persoas, a custa doutros sistemas axiolóxicos diferentes: xebre intolerancia.
Polo contrario, á tolerancia corresponden actitudes respetuosas con todas a diferenzas, xestionando o diálogo entre os suxeitos portadores das mesmas. ¿Cómo podemos, pois, afirmar ou solicitar, ao mesmo tempo e no mesmo caso – algo moi frecuente –, despregar actitudes tolerantes e solidarias.? Solidarias con quen.?. Tolerantes con quen e con que.?.
Sen dúbida, tanto a tolerancia como a solidaridade constitúen un agudo problema de “razóns”. Pero aquí teríamos que escibir de tantas cousas que non é este o lugar axeitado. Faigamos, polo menos, algunha insinuación programática.
É posible abordar a problemática da tolerancia dende, ao menos, tres perspectivas: Dende a experiencia, dende as teorías derivadas desta e dende o plantexamento de modelos de tolerancia aceptabeis. É dicir, un estudo serio desta temática esixe un nivel descritivo das experiencias de talante tolerante, un nivel teórico e un nivel xudicativo e valorativo das condutas modélicas en canto tolerantes. E por se fora pouco, todo debería ir acompañado dun tratamento paralelo e analóxico da solidaridade, nos tres niveis.
Pero, para complicalo máis, os comportamentos tolerantes están inmersos noutras experiencias, mesturándose con elas, o que fai moi difícil illalos, e levan aparexados sempre os comportamentos intolerantes, que hai que delimitar escrupulosamente, porque a intolerancia non é só negación de tolerancia, senón que é tamén aquilo que limita a mesma tolerancia, xa que, por exemplo, “ser intolerante cos intolerantes” pode entenderse, ademais, coma un exercicio de tolerancia.
Por outra parte, como xuzgamos aos que toleran todas as condutas.? É correcto tolerar os considerados males presentes e futuros?. Ata donde ten que ser operativa a solidaridade nestas leiras das experiencias humanas?. Porque hai que ter en conta, como xa quedou dito, a tolerancia das diferenzas, ainda que lles custe moito aceptalas a aqueles que se baban de prédicas acerca da mesma, aos políticos, cando fan referencia á confesión política dos adversarios, esixindo solidaridade cos credos propios.
E se nos metemos no campo do nacionalismo, os españois temos, desgrazadamente, bastantes experiencias e non poucas teorías da tolerancia, da intolerancia, da solidaridade e da insolidaridade, e imaxino que nos queda moi claro que a tolerancia sen límites e a solidaridade incondicional poden chegar a ser perniciosas.
Para terminar, digamos que neste espazo tamén nos sale ao paso o ideolóxico, que non está tampouco sen escollos, e nel a experiencia apréndenos que nunha ideoloxía, por democrática que sexa, a tolerancia ten un matiz estratéxico, porque en minoría, na dinámica política, esíxese tolerancia; pero en maioría, xurde a intolerancia e aumentan as esixencias de solidaridade: só se tolera ó outro se resulta positivo para a confesionalidade política no poder, e senón, cualifícase de insolidario. Iso sen tratar as intolerancias relixiosas, que tampouco achaian o camiño.