...E arderon as muxicas en S.Cosme de Piñeiro

Estabamos na cociña tan tranquilos, feitos uns asubiadores. Fóra pasaba un frío, tan frío, tan frío, que era relento xeado no aire.
Á quentura e á cubrizón daquela casa amiga de San Cosme de Piñeiro a noite íase vagarosamente. O lume novo da lareira antiga non desprendía case nada de fume. A noite, alí dentro, con toda a compañía, era unha noite boa; magnífica. E fiabamos contos, historias e cantares ben bonitos. A leña que ardía, de carballo e de raiceiras de salgueiros secos, producía un lume xeitosísimo. Primeiro eramos catro, logo chegaron os da Casa Porto e xa sumabamos máis dunha ducia.
¡Armouse unha leria divertidísima!.
Nesta estabamos, cando chamou á porta o “Longo de Orxás”, mozo moi posto, novo e ben falado. Chamabamoslle “O Longo” porque era alto coma un laral, e de Orxás, porque vivía na aldea de Orxás, parroquia de Pousada, nunha casa da que agora non me acordo, pero seica estaba bastante aveciñada á Casa Sinesio. O Longo de Orxás foi moi ben recibido por todos, porque era mozo parrandeiro e moi bo cantador. Tecía unhas asturianas que facían temblar e uns alalás moi feitos.
Coas horas, os contos e as historias íanse esvaecendo, pero como o lume ainda seguía farto e todos estabamos ledos e con gañas de que non fuxira a noite, cando vimos entrar O Longo recibimolo coma un extraordinario. Aquelamoslle un sitio na media roda e aprememolo para que nos cantase algo. Fíxose un pouco de rogar, pero ben vimos que O Longo tamen tiña gañas de esmorga.
Cortaron uns chourizos de pura freba, algo tirando á pica, pero arrecendedores e pingueiros que convidaban a comelos sen pan nin nada. Encheronse tres xarras de viño bebedor, que entraba moi gostosamente.
Eu, cando vin como se podía ir deitar a madrugada, ollei para a escopeta, fun cara ela, desarmeina a feito, e deixeina, en tres cachos, ao fondo da cociña. As armas cárgaas o demo, ¡non fora ser!.
Efectivamente: bebe por aquí, bebe por acolá...Total, que nos puxemos bastante pasados de alegrotes.
Un, non sei quen foi, comezou a dicir que as muxicas eran moi misteriosas, algo máxicas, con moito embruxo e que, por veces, se non apagaban co aire frío, con aire frío no aire, co vento nin con nada, siñalaban que tiñan o espírito das fadas ou de ánimas en pena, que xurdían do lume coma se saisen do purgatorio. Aquelo, mirade, deixounos a todos estantíos. E como estabamos algo peneques e os entendementos non rexían debidamente, a quen máis e a quen menos, e a pesares da quentura do lume e do viño (que xa correra de abondo), entrounos un non sei qué polos adentros que acaneabamos coma os vimbios do Río Pequeno.
Alguén, creo foi a Carme, animou ao Longo para que cantase. Él dixo que non lle saía letra algunha. Que sí, que podía cantar con “lailalá e laoilolelo”, facendo música sen letra. Ou seña, coma quen di: un cantar mudo. Manuel de Reigosa replicoulle que iso non podía ser, que él estivera noutras noites coma a presente, estándo o Longo de Orxás en corpo, e que xamais marchara da xunta sen escoitarlle unha cantiga ben trazada. Que non podía ter esquecidas todas, das moitísimas que sabia.
Comezou un discutir atropellado. Primeiro, en ben, pousado e tal, pero as palabras foron subindo e subindo; dunha cousa pasouse á outra e chegou un intre no cal máis de catro tivemos que poñermonos entre os medios do Manuel de Reigosa e do Longo. Faltoulle unha navalla para que non se deran ás máns. Chegaron a collerse polos colares e a zarambullarse.
Eu pensie ¡qué ben fixen desarmando a carabina!. Dixeronse o que non está nas escrituras. De todo. Tanto e de tanta gravidade foron os insultos, e tan grosos, que eu, que pretendo contar o caso, ata me poño roxo de vergoña.
Por saltar ata saltaron as mulleres. Imos ver como o explico: que se non vales nin para “nin, nin...”, que xa te deixou por capado, que tés collóns de paxaro, que ti nin iso, que nin siquera dispós deles. En fin, ¡as de cristo e deus en peana!.
Por certo: baixaron Deus e os santos todos en procesión, que por baixar ata baixou San Cosme (¡pobriño, o patrón da parroquia, que nin paso tiña na nósa festa!) e tamén se nombrou (blasfemeiramente, claro) á Santa María.
Carme persinouse, toda apurada e con escándalo, e dixo por vinte veces ¡alabado!. Antonio, de Mosteiro Vello, que tamén estaba na roda, falou a media lingua:
- Xa..., xa..., xa vos podedes... Xa vos podedes cagar en canto santo e santa estea no almanaque e incluso nos que inventedes, que nos vos farán caso algún nin vos terán conta.
Así se puxera a noite; baldroada. Mais, a Carme de Xarxo, pegou un alaio lastimeiro e aterrador, e exclamou, moi ancorada, case sen alento:
- ¡Mirade, as muxicas!. ¡Mirade; mirade!.
Todos reparamos no arder da leña e apercibimos como brotaba do ollo do lume unha enorme cantidade de muxicas. Muxicas de moitos cores: amarelas, azúis, brancas de neve, roxas; verdes. Muxicas que saían a brazadas, a feixes; a madas. Facían xiros estranos, xiros inmensos, xiros circunferenciados. Quedamos batidos e calados. E peor cando observamos como as muxicas, en círculos redondos, foronse a abater contra os corpos do Longo de Orxás e do Manuel de Reigosa.
Carme berrou:
- ¡As ánimas; as ánimas; son as ánimas!; ao tempo que se signaba e persignaba sen parar.
Por se non fora pouco a procesión, de sócates, nun repente, Manuel de Reigosa e O Longo de Orxás foron guindados ó chán e sen saber polo quen nin polo quen non, bateron no solo cun rapataplán sonorísimo, tal coma quen bate en malla de pantrigo.
Os dous laiando, berrando, braceando, esperneando coma se tiveran o baile de San Bieito. ¡Que tremendo!.
Escríbolles isto, señoras e señores, e case non podo describir o cadro. Os que quedabamos na roda, tremando coma varas verdes; os dous do chán, cunha axitación que semellaban monicreques.
Carme de Xerxo e as outras dúas, que non nombro por non ter licencia, pronunciando alabados garzados uns detrás de outros sen parecer teres fin. Tivo que ser Andrés, de Cadavedo, quen pusexe calma e razón, toda a que tiña, que a aquelas tantan e co tinto bebido, tampouco era moita:
-¡Quietos todos!. ¡Todos calados!. ¡E todas! –engadiu-, non vedes que as muxicas son ánimas de mortos. Non vedes que as muxicas non morren. ¿¡Non vedes como están a sair do purgatorio!?.
-¿Do purgatorio?, que van sair do purgatorio, nin nada. As muxicas saen do lume e máis nada. Son muxicas e listo - berrou, terciando, Gregorio das Pezas-
-¿E quen tumbou a ises dous, ¡eh!? Quen os tumbou. ¡As muxicas!. ¡As ánimas dos mortos –repricou Andrés, bradando coma un descosido-.
-¡Que mortos nin que nada, home!. Os mortos descansan na cinza. Na súa propia cinza, desfeitos en morralla. ¡E acabouse!, señores ... ¡e señoras!; replicou o Gregorio.
Trenzouse unha porfía de filosofías tan grande, tan grande; tan extensa,
tan longa e ensarillada, que xa non me queda moito lugar para concretala.
Nin memorias, señoras e señores. ¡Nin memorias!.
A borracheira tivo que seren antolóxica, repito, ¡escolmada!, de
marquísima maior (permítaseme escribilo así, con esta aristocracia, señoras e señores, que ainda contan con la santisma paciencia de seguires lendo)
Sí; tivo que ser gorda, abofé.
Polo presente só me lembro de que as muxicas fuxiron a borbotóns pola chimenea e, segundo me contaron ó siguente dia (bueno, creo que ós catro días do acontecido, ou máis) que as muxicas non se apagaron co aire da alba. Ardían e ardían pola madrugada adiante desfiandose nos ceos cada unha para o seu norte.
Cando saímos da casa, xa ó clarear do día, todos xuntos, en tropel, ollamos cara enriba e miramos un celestial cheo de brilos pequenos e tinteadores.
¡Cagondiola! Estabamos no mencer e seguían os altos cubertos de estrelas miudísimas e incontables.
Dixeronme que a maior parte delas brilaron sobre Piñeiro (San Cosme), Pousada, Fonmiñá, Álvare, Gueimonde e Crecente.
A min sempre me pareceu que non eran muxicas do lume da lareira, que verdadeiramente eran estrelas, estrelas; das de sempre.
Algúns e algunha que outra, Carme de Xexo, especialmente, porfiaba que as estrelas que alumaban eran as muxicas, muxicas; muxicas e listo; muxicas de ánimas convertidas en puntos ardentes, que anunciaban a súa liberación purgatorial.
Estando nestas discusións amedoñadas, Miguel dos Cainzos, que era da banda de Reigosa, home bragado (quero dicir, tido por valente), escomezou a botar unhas laiolosas gargalladas, ao tempo que extendía os brazos coma Xesús Cristo na cruz.
- Unha, dúas, tres, catro...cen e cen e centos mil, as estrelas nun
barril; sete homes e un pernil. Tres mulleres e un mandil. Unha, dúas, tres... mil; nove homes e tres saias. Unha canta, dúas calan.
- Vaite castigar Deus, home xurador –díxolle a Carme-
Quen máis, quen menos, contandome eu, que tamén tremecía sen dalo a entender, cerramos o pico con moito respeto. Porque, unha cousa é crer ou non crer, que aquí cada quen, pero outra moi diferente e facer mofa e soltar irreverencias desta natureza.
Menos mal que Carme de Xexo, que sempre tivo unha voz xilgueira e preciosa (escribo en tempo pasado porque finou, que en paz estea). Pois, iso, Carme de Xexo rachou a cantar moi alegremente, con un deixe que semellaba prego desesperado e nardecido. ¡Menos mal, menos mal!. Porque grazas á cantiga parou a tolemia de Miguel dos Caínzos e todos quedamos calados coma unha escadra de soldados mandados, en descanso pendiente, e con cabo de varas.
A todo isto, señoras e señores, e nenas e nenos de grande paciencia, teño metido na gorra e esquecido o saber que foi dos dous tumbados, do Longo de Orxás e de Manuel de Reigosa. Pois nada, señores... e señoras, ían ao par de nós tan tranquilamente, ¡coma nada!, pois xa lles pasaran os tembleques e estaban cun frescor inaudito; inexplicable.
...E señoras e señoras, e nenas (nenos tamén) así cantou Carme de Xexo:

Estrelinas muxiqueiras,
estreliñas muxicadas,
alumeademe, estrelas,
nesta mañá de xeada.

Estreliñas muxiqueiras,
estreliñas muxicadas,
alumbrademe o camiño
que vou coa cara limpada.

Estreliñas muxiqueiras,
estreliñas muxicadas,
facédeme un corredor
de Piñero ata Pousada.

Estreliñas muxiqueiras,
estreliñas muxicadas,
que non me berre meu pai
ó chegar a miña casa.

...Que estiven a contos eu...,
non houbo de nada; nada.
Estreliñas muxiqueiras,
estreliñas muxicadas.

Non me reña a miña nai,
que non me diga palabra.
Estreliñas muxiqueiras,
¡ai!, estrelas muxicadas.

Que estiven a contos eu,
moitos contos e máis nada.
Estreliñas muxiqueiras,
¡miñas estrelas da garda!.
Carme, xa o escribín, finou dunhas febres sen nome. Miguel dos Caínzos duns ardores tremendos no peito, non atendidos a tempo, e co corpo cuberto por unhas excrecencias cutáneas (espullas; verrugas) negrísimas e supurosas, que lle producían grandísimas proeduras. Segundo dixo o sanador de Bandeira tiña “o mal das estrelas” que só curaría se as contaba de novo ao compás das mesmas palabras que pronunciara aquela noite. Pero como o Miguel dos Caínzos non tiña ise acordo, nin ningún de nós eramos quen de lembralas, o pobre morreu nunha total ancoración. Ou seña, dun arrouto certificado, sen máis; dunha cardíaca. Outros tres, de males do tempo, e outros foronse indo sen saber do que.
En fin, daquela esmorga só quedamos dous, señoras e señores. Daquela longa parranda, que tivo lugar na de San Cosme de Piñeiro, na Pastoriza, de Lugo.
Tocoume a min contala, e contei como souben e fun podendo. Xa digo, contei o que contei. O resto, posiblemente o máis chamativo e singular, quedou perdido entre o bebido e o ceado. E tamén nos instersticios da ignorancia. É ben sabido por todos, señores e... señoras; nenas e nenos, que unha cousa é contar unha historia en faladoiro e outra moi diferente explicala, polo escrito, cabal e sensatamente.
Se chegaron ata aquí estoulles moi agradecido, son vostedes unhas apreciadísimas persoas. Ademais de lectores resignados e de moita consideración.