O día da Mercé (24 de setembro) é ocasión para volver a nosa mirada cara ao cárcere. Moitas veces miramos este lugar con desprezo, frialdade, sede de vinganza, movidos pola idea da "man dura". A nosa mirada é distante, ausente de afecto. Pero esta non é a mirada de Cristo e dos que queremos ser os seus seguidores. A mirada de Xesús sempre transforma e mira ao pecador con misericordia. Hoxe convídote a cambiar esta mirada e a facer nosas as palabras da Escritura que, na Carta aos Hebreos, nos exhorta: "Acordádevos dos presos coma se estivésedes presos como eles".
Miguel de Cervantes, quen tamén estivo no cárcere, dicía bela pero dramaticamente que "é o lugar onde toda incomodidade ten o seu asento". Pola súa banda, o poeta Miguel Hernández escribía que o cárcere "é a fábrica do pranto". E, sen dúbida, as prisións están marcadas pola dor. O pranto das persoas encarceradas que anhelan a súa liberdade e repasan o seu pasado e o seu futuro constantemente; o pranto das familias que quedan sinaladas e estigmatizadas; o pranto das vítimas que buscan xustiza; o pranto dos voluntarios que escoitan e acollen a dor. A miña última visita a un centro penal tamén estivo envolvida polas bágoas.
Ás veces a imaxe que temos do cárcere está distorsionada e condicionada polas películas ou polos delitos máis mediáticos. E iso fainos esquecer que, a gran maioría da poboación recluída está composta especialmente polos pobres, os descartados da sociedade, os que na vida tiveron poucas oportunidades, os fracasados, as persoas aparentemente sen esperanza, sen futuro. Os cárceres están cheos de persoas con enfermidades mentais cuxa condición, lonxe de curarse, agrávase nesta contorna.
Estamos no Ano Xubilar da Esperanza. E un pregúntase: pode haber esperanza no cárcere? Ten cabida esta virtude entre os barrotes dunha prisión? A resposta é si, quizais máis que en ningún outro lugar. Pero a esperanza florecerá mellor se practicamos unha xustiza con misericordia e se a pena en prisión, lonxe de ser un apartamiento, peche ou vinganza, convértese nun tempo de redención que derive nunha sa reinserción. Por iso, a súa esperanza tamén está nas nosas mans. Debemos traballar por unha xustiza máis misericordiosa, pola xustiza restaurativa e por outras penas alternativas á prisión. Loitemos por unha sociedade máis acolledora que saiba integrar tras o cárcere, por acompañar ás familias e xerar medios e persoal voluntario e profesional preparado que acompañe os procesos de reinserción das persoas privadas de liberdade...
Sen dúbida hai moita esperanza no cárcere. A que cada persoa privada de liberdade ten de saír fóra con actitude diferente, asumindo a dor provocada e esperando un cambio de vida con novas oportunidades. Así o vivín en cada un dos Camiños de Santiago nos que participei cos presos de Teixeiro. A esperanza en tantas pregarias e oracións cheas de tenrura na capela e nas celebracións, polas familias e polos seus seres queridos. A esperanza de tantos xestos humanitarios que, no medio da dificultade estrutural evidente, tamén teñen lugar no cárcere. Así o vin persoalmente en detalles concretos: cando che piden que vaias saudar a unha persoa que atravesa momentos difíciles, ou en signos de proximidade que entre eles mesmos téñense... "Aquí hai moita humanidade", dicíame recentemente unha persoa no cárcere. Desde a miña experiencia particular recoñezo que facer realidade a invitación do Mestre "estiven no cárcere e viñestes verme" fíxome moito ben, polo que dou grazas a deus.
O papa Francisco, na bula de convocatoria do Ano Xubilar, fixábase especialmente nos presos e solicitaba que, como Igrexa e como sociedade, neste ano de graza que é o xubileu, tivésemolos máis presentes e buscásemos signos tanxibles de esperanza para eles, que viven situacións de penuria, dureza na reclusión e baleiro afectivo. E convidaba a todos os crentes a reclamar "con valentía condicións dignas para os reclusos, respecto dos dereitos humanos e sobre todo a abolición da pena de morte, recurso que para a fe cristiá é inadmisible e aniquila toda esperanza de perdón e de renovación".
A miña felicitación e agradecemento aos voluntarios de pastoral penitenciaria polo seu traballo e tamén aos funcionarios dos centros penais, neste día, polo seu labor: seguide sendo esperanza para as persoas que vos foron encomendadas. Que a Virxe da Mercé sexa refuxio e modelo de misericordia para todos.
+ Fernando, bispo de Mondoñedo-Ferrol
Portada: Ou. Ajorlo
