Aínda que nunca tiven a máis mínima vontade de ser mártir, heroe ou santo, posto a escoller, preferiría morrer asasinado como os pacifistas Gandhi, Martin Luther King ou John Lennon, e por tanto ter o consolo de ofrendar aos demais unha morte relativamente útil, que vivir causando tanto dano como Franco, Mussolini ou Hitler. Ou isto penso sempre que visito o monumento a Gandhi no parque de Tavistock Square, situado en pleno barrio londiniense de Bloomsbury, un dos lugares propensos á confirmación da miña solidariedade máis entrañada, pois nel figuran tamén unha placa dedicada aos obxectores de conciencia que se negaron a matar na guerra, unha árbore plantada en memoria das masas inocentes inmoladas en Hiroshima e un busto da escritora pacifista Virginia Woolf, tamén retratada nun panel informativo que explica que foi veciña desta praza.
En efecto, a parella editora e escritora formada por Leonard e Virginia Woolf moraron no número 52 de Tavistock Square entre 1924 e 1939, polo que o seu ambiente inspirou dabondo a paisaxe urbana e a paisanaxe humana das novelas escritas por ela alí. Dende este lugar seguiron dirixindo Hogarth Press, editora da poesía de Eliot e da novelística de Forster, ademais de publicar obras da neocelandesa Katherine Mansfield ou traducións do austríaco Sigmund Freud, sen esquecer os best sellers de Vita Sackville-West, esta un tempo amante e musa da propia Virginia Woolf. Afortunadamente para o matrimonio, mudáronse a outra casa pouco antes de que a aviación alemá destruíra tal edificio nos primeiros anos da segunda guerra mundial. Andando o tempo, no seu lugar levantouse o Tavistock Hotel, cuxa fachada exhibe unha placa conmemorativa da Virginia Woolf Society of Great Britain e cuxo pub leva o nome Woolf and Whistle.
A poeta catalá Marta Pessarrodona, experta virginiana e tradutora ao castelán da biografía de Virginia Woolf escrita polo seu sobriño Quentin Bell, recomendoume vivamente o xa para moitas persoas referencial Tavistock Hotel. Con dita amiga dialoguei nun poema xuvenil alusivo ao andróxino Orlando no que Virginia converteu a Vita e tamén a un premonitorio "Bloomsbury mollado" que décadas despois revivín torrencialmente fóra e dentro dun cuarto tan aberto aos amores como aos seus abraios mentres chovía a cachón sobre a herba circundante do verde e violeta barrio virginiano: "Vivir en verso no pasado presente. / Amar todo e toda no presente futuro. / Compartírmonos sendo e sentindo todo / o que somos e o que sentimos sen límites".
No Tavistock Hotel fun aloxado pola University of London cando esta me convidou a un congreso en 2017 e alí volvín a aloxarme en 2024, aínda que xa dende os anos noventa procurara cando ía a Londres instalarme en Bloomsbury, pois a este barrio asociaba a persoal creatividade e a liberdade integral que caracterizou ao grupo de intelectuais que aquí coincidiron durante a primeira metade do século XX. En diferentes décadas comprobei as súas pegadas con Carmen Blanco (nalgunha ocasión iniciando no feminismo e pacifismo virginianos á nosa filla Mariña), con María Lopo (gran amante da pedra de Rosetta e en xeral das coleccións antigas do veciño British Museum) e con Adina Ioana Vladu (quen por certo trabou unha entusiasta amizade cos esquíos dos parques de Bloomsbury): "Poemas articulados que se moven lixeiros, / suben, baixan e establecen namorado contacto / entre especies sen deixar de ser libres".
Mais, por suposto, o axardinado barrio de Bloomsbury remóntase a moito antes do círculo que se conformou nel no século XX, pois ten orixe medieval, como seu nome, derivado dun antropónimo francés. Na súa Gower Street fundaron no século XIX os pintores John Everett Millais, Dante Gabriel Rossetti e William Holman Hunt a Irmandade Prerrafaelita. Ademais, no mesmo Tavistock Square morou no mesmo século o hiper-londiniense novelista Charles Dickens, como lembra unha placa colocada no lugar do xa inexistente inmoble, e non lonxe se encontra a súa interesante casa-museo, instalada nun modesto edificio xeorxiano de Doughty Street, único conservado dos que habitou o escritor en Londres. E a isto pode engadirse que a editorial Faber & Faber, da que foi editor T. S. Eliot, estivo tamén un tempo en Tavistock Square.
Entre esta praza, o British Museum e a University of London está o Russell Square, que tantas veces atravesei, presidido polo rexio e luxoso Russell Hotel, ambos tomando o nome da histórica familia Russell, aristocrática pero progresista, que conformou o barrio a partir do século XVIII, incluíndo tamén o nome de Tavistock Square. Desta proxenie procede o filósofo, matemático e activista pacifista Bertrand Russell, defensor do desexo e crítico con todo belicismo, imperialismo e totalitarismo, cuxos ideais máis libertarios e ateos influíron moito en min cando mozo, especialmente o da súa defensa da desobediencia civil. El mesmo redactou o pioneiro Manifesto Russell-Einstein avogando polo desarme nuclear, entre outras iniciativas cívicas, como a do Tribunal Russell contra os crimes de guerra, que tanto me impresionaron ética e politicamente dende a miña adolescencia.
Agora ben, o Bloomsbury que máis transitei e onde disertei tanto no século XX como no século XXI foi o da University of London. Os meus numes nela foron dous avanzados da humanidade. Destes, a primeira figura de referencia para min foi o pensador reformista e utilitarista Jeremy Bentham, precoz contrario á escravitude, á discriminación de sexo e de xénero, á unión da Igrexa e do Estado, á censura da expresión, ao maltrato físico de persoas e animais, á pena de morte e a case toda coerción da liberdade individual. Mais o seu reformismo utilitario levouno tamén a idear a fins do século XVIII o sistema panóptico carcerario que estudou Michel Foucault como exemplo de automatización do poder e que se aplicou a prisións modelo en todo o mundo, incluíndo o vello cárcere de Lugo, onde tantas veces falei e recitei dende que foi reconvertido en centro cultural. O corpo de Bentham foi momificado por desexo seu e moitas veces o vin no recibidor do central University College of London.
Máis tarde, cando fun falar á School of Oriental and African Studies, o meu descubrimento estatuario foi o antigo poeta e filósofo támil Tiruvalluvar, que a través dunha escultura sedente preside a entrada do campus da SOAS. A súa mensaxe de paz, fundada no amor, diríxese a toda a humanidade sen distinción de castas nin de clases, polo que serviu de remoto modelo para o pacifismo de Gandhi. Moi preto, no parque de Gordon Square, hai así mesmo un busto doutro poeta e pensador pacifista, neste caso contemporáneo, o bengalí Rabindranath Tagore, primeiro asiático en recibir o Premio Nobel, quen dotou a Gandhi do seu alcume Mahatma (alma grande). Malia as diferenzas entre o universalista e racionalista Tagore e o nacionalista e antimaquinista Gandhi, sempre primou o recoñecemento mutuo entre eles, e ambos foron para min admirables e complementarios referentes éticos pola paz intercultural e pola superación espiritual.
Igual que a experiencia poética dos místicos orientais ou de Juan de la Cruz non se distingue da súa experiencia espiritual, verdadeiramente vivente e vivida e necesariamente poética, como escribiu o poeta amigo Antonio Gamoneda, tampouco a miña experiencia poética se distingue da miña experiencia erótica, en efecto vivente e vivida e necesariamente poética, igual que a miña experiencia estética non se distingue da miña experiencia ética.
Así o sentín en Bloomsbury disertando sobre a erótica do infinito na poesía do tamén poeta amigo José Ángel Valente na University of London ou compartindo os xardíns da paz intercultural con Tiruvalluvar, Tagore e Gandhi, que me levaron de Hiroshima a Transilvania baixo a amorosa chuvia de Oriente en Occidente: "Nada é real senón se vive. / Todo é ficticio senón se revive. / Non hai nada se todo non é universal. / Non hai todo sen ti".
(Bloomsbury, Londres, 15-7-2024)
