Mateo e Uxía (12)
Basanta Martínez, Xesús (Xesús do Breogán) - jueves, 17 de julio de 2025
Capítulo doce, e último
(Historia de ficción. Os relatos históricos son reais)
Son as nove da mañá e estou esperto, pero dende onte pola tarde, nada sei de Mateo e Uxía, deixáronme quedar na Glorieta de Vilalba e marcharon para o hotel e non volvín a saber nada deles, só sei que Mateo quer volver á Basílica de San Martiño, pero tampouco sei se queren ir sos ou que eu vaia con eles.
Levántome, dúchome e apenas saio da ducha, sóame o móbil, é Uxía
agora vos conto. Despois de falar con ela, quedaron de que me recollían fronte ao Concello, van para San Martiño. Que quererá ver Mateo en San Martiño que non vira antes?, me pregunto.
Efectivamente, chego ao Concello e xa están alí esperando por min. Despois do pertinente saúdo, séntome na parte de atrás e sigo de cotilla espiando aos dous namorados.
Chegamos a San Martiño e Uxía aparca o BMW de Mateo. Subimos as escaleiras directos á fachada norte e Mateo diríxese ao lado onde están os contrafortes. Sitúase no medio dos dous primeiros e mira para arriba e acto seguido dille a Uxía sinalando co dedo, mira Uxía, ves aquelas piñas que hai aló arriba?. Uxía mira a onde lle indica Mateo e dille, refíreste ás carocas dos piñeiros que hai alí?. Si, vale, teñen moitos nomes, son o froito dos piñeiros. Si, xa te entendo, en Foz chamámoslle cacholas-, respondeu Uxía. Pois mira, sigue Mateo, a primeira vez que viñemos aquí pensei que eran espigas de millo, pero ao chegar ao hotel, estiven pensando que era imposible, pois non podían ser unha mazaroca de millo sendo que este templo se construíu nos século IX e X, pois o millo chegou a Europa no século XVII. É que queres dicir?, preguntou Uxía. Pois que son as piñas dos piñeiros e ten todo o seu sentido. Cóntoche: As relixións e sobre todo a Católica son todo puro simbolismo, eu sexa, non hai nada que non teña un sentido directo ou indirecto de algo. Esas carocas, as piñas- representan para a igrexa a Glándula Pineal. Uxía interrompe a Mateo, Xa sei. Vale, a Glándula Pineal é unha das glándulas endócrinas máis pequenas que existen, terá como 5-8 mm, e está na parte central do cerebro dos vertebrados, e á vez é a glándula máis importante do corpo. É a glándula que controla o sono-vixilia do corpo.
Mateo paralizado e sorprendido pola resposta de Uxía pregúntalle, e ti como sabes iso se non estudaches medicina?. Pois seino por casualidade, un día en primaria dando anatomía, foi a pregunta que nos fixeron na clase, e quedoume gravada e aínda me lembro. Pero pregunto eu, dixo Uxía, é a que ben esta representación". Pois como che digo, que a relixión Católica utiliza estes simbolismos como fórmula para explicar e recordar o significado das cousas. Estas piñas queren dicir que a Igrexa Católica ten cerebro e pensa e poñen a Glándula Pineal como exemplo da intelixencia deles representada por piñas. Xa sabes que din que o Papa, non pode enganarse nin enganarnos.
Mira, di Mateo, cóntoche: Ti sabes que tódalas relixións teñen un rosario- ou unha especie de rosario co que se rezan dez Painosos e cincuenta Avemarías no catolicismo (no Islam son cen). Ti sabes cal era a verdadeira misión do rosario?. Pois mira, ti sabes que cando rezamos co rosario na man, imos pasando as contas co dedo polgar segundo temos o rosario collido, pois era para que exercitáramos o dedo polgar, porque do contrario e co paso dos séculos, ese dedo ao non usalo, iríanos desaparecendo pouco á pouco e así, cando se reza son sesenta veces que movemos ese dedo. Tamén outro detalle, ti sabes que durante a misa levantámonos, axeonllámonos e poñémonos de pé, pois iso é para obrigarnos a facer un exercicio físico que habitualmente non facemos. Mira, a Igrexa Católica no medievo a ata non fai moito, tíñanos prohibido lavarnos e xa non digamos ducharnos, ti imaxínate que Isabel a Católica só se bañou unha vez na súa vida, o día da súa voda. Entón claro, cando estaba tanta xente nas igrexas, aquilo non te podes imaxinar o que cheiraba, pois de aí é cando inventaron de botar o incenso na misa para evitar tanto cheiro.
Mateo, comenta Uxía, agora que falaches do millo, teño que contarche algo que lin fai tempo, mira voucho buscar no móbil a ver se cho encontro, pois é moi interesante. Espera. Uxía busca no móbil e si que aparece. Mira Mateo, é un artigo de Martín Fernández Vizoso, xornalista da Voz de Galicia, é moi interesante. Le, -El Boletín de la Real Academia de Historia de 1953 publicó la noticia: el maíz, cultivo propio de América, llegó a Europa en 1604. Se plantó, por primera vez en el continente europeo, en dos parcelas de Mondoñedo y Tapia de Casariego. Lo habían traído el asturiano Gonzalo Méndez de Cancio y Donlebún y su esposa, la mindoniense Magdalena de Luaces Estoa y Miranda.
El estudio, firmado por el juez y erudito Fermín Bouza Brey, aporta pruebas y documentos que el polígrafo galleguista consiguió, tras diversas pesquisas, en la propia familia Cancio y Estoa.
La llegada del maíz supuso una auténtica revolución económica y social, además de alimentaria. Hasta entonces, se vivía de la harina de castañas y gracias a él se mejoró y diversificó la dieta y se construyeron hórreos y molinos de agua. Fue tal su éxito, a partir del foco inicial de Mondoñedo, que muchos detractores, entre ellos algún religioso, veían en él los peligros del monocultivo.
Pois si que é interesante, comenta Mateo, eu sabía que viñera no século XVII, pero que se plantara por primeira vez en Mondoñedo e Tapia de todo Europa, non o sabía.
Uxía, lle di Mateo, aproveito para ensinarche esta casa que está fronte ás ábsidas da Basílica. Esta casa branca recen restaurada. Si, xa a coñezo, dixo Uxía, aí vive a familia Beirán Longarela, a casa é deles, E tamén viviu nela Josefa Val Leocadio. É quen é esa Josefa, preguntou Mateo. Josefa é unha señora que entra moito no facebook de Xesús. Vive agora en Valencia, pero ela naceu en Madrid e veuse para San Martiño de pequena. Non sabes que Xesús chámalle miña tía?, lle comentou Uxía. Vaia, hom
xa sei quen é. Pois mira ti, non cho sabía nada!, respondeu Mateo.
Pois mira Uxía, esta casa con outra que había ao lado, eran o hospital que había aquí en San Martiño. Chamábase Hospital de San Sebastián de San Martiño. Non se sabe quen o fundou nin tampouco en que ano, aínda que se sospeita que puido ser aló polo ano 865 ou 866, século IX en tempos do Bispo Sabarico, primeiro Bispo de San Martiño. Hai moita documentación sobre deste hospital que está detalla nun libro de Xoán Ramón Fernández Pacios, incluso fala de como se pagaba por curarse, uns facíano en cartos e outros en especies: trigo, herba, animais, cada un como podía. Pero hai un detalle moi curioso, neste hospital case cobraba tanto un cirurxián como un barbeiro. Mira, en 1698 un cirurxián cobraba 16 reais e un barbeiro, 8 reais. Era hospital de pobres e peregrinos que se correspondía ao Camiño Francés do ano 1540. Pechouse polo século XVIII. Rematou Mateo.
E para completar a viaxe, dixo Mateo, imos dentro que teño que ver un asunto. Mateo e Uxía entraron no recinto relixioso e Mateo foi directo á ábsida sur para ver os frescos da capela. Aqueles frescos que eran en gótico primitivo galego dos séculos XIV, XV e XVI.
Mira Uxía, comenta Mateo. Da outra vez que estivemos aquí que che describín estes frescos, díxenche que este personaxe deste lado, que me parecía que era o rei Salomón", "si, ben me acordo", dixo Uxía, "Vale, comenta Mateo, pois resulta que estiven lendo un fabuloso libro sobre San Martiño, no que asegura que este personaxe é o rei David e por iso, o quixen volver a ver. Despois de miralo e remiralo, comenta Mateo, eu insisto en que é o rei Salomón e explícoche porque. Mira Uxía, se te fixas na parte de arriba, están os profetas Elías, o profeta Abrahan, Moisés e o REI DAVID. Por que se sabe que ese é o rei David?, comenta Mateo, pois porque ten nas mans un arpa. Sempre representan ao rei David tocando a arpa porque era un gran arpista. Sen embargo este outro personaxe como ves, non ten nada nas mans, aínda que si, nas súas mans baleiras hai un detalle curioso, non te fixas Uxía que co dedo índice da man dereita, sinala os dedos índice e medio da man esquerda?, si Mateo, está máis que claro, comentou Uxía. Pois de aí que me fai confirmar que nos libros está equivocado e non se trata de David se non de Salomón. Sinala co dedo da dereita os dous da esquerda que se ven en forma de uve. E que pensas que está querendo dicir, Mateo?, preguntou Uxía. Pois cóntoche, dixo Mateo: Mira, segundo a biblia, as mulleres que non podían ter fillos ou se os fillos lles morrían, eran totalmente desprezadas e apartadas de toda a sociedade e incluso maltratadas.
Resulta que Salomón, non só era rei de Israel, precisamente fillo do rei David, se non que tamén era xuíz. Pois un día dúas mulleres deron a luz cada unha o seu fillo na mesma habitación, pero o fillo dunha morreu ás poucas horas de nacer, e claro, a muller xa sabía a que lle viña encima, e que fixo?, pois durante a noite mentres a outra muller durmía cambioulle o fillo morto polo fillo vivo. Ao outro día e ao espertar, a nai do fillo vivo decatouse do cambio e puxéronse a rifar e acabaron pelexando unha coa outra, ata que chegaron os soldados de Salomón poñer orde.
Leváronas ante Salomón e alí declararon de que o fillo vivo era dunha e que a outro o cambiara e volveron á discusión. Entón Salomón mandoulles calar e chamou a un soldado e díxolle diante das mulleres corta o neno en dúas partes e dálle a metade a cada unha-. O soldado colleu o neno e cando o ía cortar en dous, unha das mulleres botouse a berrar e a chorar e díxolle a Salomón que ela fora a que fixera o cambio, que en realidade o neno era da outra e que non o matara e que llo dera a outra. Entón Salomón díxolle, pois non, agora xa vexo que o fillo é teu, preferías perdelo para sempre antes de que o mataran, así que, entregádelle o neno a súa propia e verdadeira nai", rematou Mateo. Preciosa historia e xusto final, lle dixo Uxía, de aí ben que este personaxe este sinalando cos dous dedos ás mulleres.
Mateo fixo un breve recorrido polo interior da basílica e logo dun tempo comentoulle a Uxía que era unha boa hora para comer, pois para chegar a Ribadavia precisaba de case tres horas e o tempo vaise voando.
Collen de coche e véñense para Foz a comer a un restaurante. Entran no local e piden mesa e unha vez acomodados, o camareiro tráelles as cartas, pero Uxía non colle a súa carta. Uxía, ti que vas comer?, preguntou Mateo. Non teño fame, respondeu Uxía. Eu tampouco, pero algo lle hai que meter ao corpo, engadiu Mateo. Uxía non responde e baixa a cabeza como mirando ao prato. Mateo míraa de esguello e observa como se lle humedecen os ollos coas bágoas. Uxía, por favor, que non morrín. Muller, non te poñas así. Mateo, ti es o primeiro home da miña vida e non estou adestrada para estas despedidas. Síntoo non ter valor para saberme enfrontar a esta dura realidade, pero teño sentimentos e ti estás neles, comentou Uxía. "Mira Uxía, xa o falamos e sabes que é así, teño que buscar traballo porque do aire non imos vivir, pero tan pronto apareza algo, xa te aviso e a ver que podemos facer", argumentou Mateo.
Por fin, Uxía decide de pedir un pouco de polbo para os dous, e logo despois tenreira asada. O xantar continua con algo de mellor harmonía que cando comezou. Tomaron cada seu café e despois dun tempo de parrafeo Mateo decide que debe marchar.
Collen o coche e vanse ata a casa de Uxía para despedirse dos pais da rapaza. Entran na casa, mamá, papá, Mateo vense despedir de vós!. Antón e Sabela, os pais de Uxía aparecen e invitan a Mateo a café, pero Mateo dilles que xa o tomou e que ten case tres horas de viaxe. Sabela dálle un par de bicos ao tempo que lle desexa feliz viaxe. Antón deulle un forte abrazo e tamén lle desexa feliz viaxe. Logo Antón e Sabela marchan para o salón para deixar á parella que se despidan como eles queiran ao tempo que lle dan volume á televisión para garantirlles que non lles escoitarán o que falen.
No corredor da casa, Uxía abraza a Mateo botándolle os brazos por detrás do colo mentres que Mateo lle bota os brazos por detrás da cadeira. Uxía mírao aos ollos e Mateo a ela. A ambos lles comeza a escorrer as bágoas ao tempo que se bican nos labios, un bico mesturado con ese sabor a sal das bágoas, ese sal da amargura que nos ofrece a vida a cotío. Da separación temporal dunha parella, que para xuntarse para sempre só precisarían dun posto de traballo, pero hai que separarse para poder encontralo.
Uxía volve a miralo aos ollos e lle exclama, por Deus Mateo, non me prolongues máis esta agonía, marcha por favor. Mateo sepárase de Uxía e cóllea pola man e ambos saen a fóra da casa. Mateo entra no coche e ponse o cinto ao tempo que abre a ventá de vehículo. Boa viaxe Mateo, dixo Uxía. "Grazas, meu amor. Tan pronto chegue xa te chamo, vale?, comenta Mateo. Si, faino, se non estarei desesperada, alegou Uxía.
Por fin, Mateo arranca e o coche marcha lentamente e Mateo co brazo por fóra da ventá faille sinais de adeus. Uxía ponse ao centro da rúa e alza o brazo tamén dicíndolle adeus para que a vexa polo espello retrovisor.
O coche vai marchando e Uxía segue mirando para el ata que pouco á pouco se vai perdendo na distancia, ata que os ollos da rapaza xa non alcanzan a velo.
Uxía entra na casa e ao ruído aparece Sabela, súa nai. Nai e filla quédanse mirando unha para a outra e Uxía rebenta a chorar ao tempo que súa nai a abraza. Con voz suave e agarimosa, Sabela dille, filla, non chores, este home quérete e a volver, xa verás". Non sei mamá, xa todo me parece imposible. Non sei, respondeu Uxía. Créeme a min filla, xa verás, teño experiencia e sei máis que ti. Volverá, comentou Sabela.
Uxía marchou para a súa habitación e tirouse na cama vestida e todo, non tiña forza para nada, só a tiña para aferrarse ao seu teléfono móbil á espera da chamada de Mateo.
Quedouse un pouco durmida, pero soñaba cousas estrañas, eran pesadelos e decidiu levantarse. Debruzouse na xanela mirando a paisaxe. As árbores movíanse co impulso do vento, pero Uxía nin se fixaba. A súa mirada estaba perdida na paisaxe como pretendendo facerlle unha radiografía á terra e poder ver ao seu amado camiño de Ribadavia.
Pouco á pouco, a paisaxe foise perdendo coa chegada da escuridade da noite e Uxía non facía máis que mirar o seu móbil, pero por fin... o móbil soou e Uxía treméndolle a man, descolga e exclama, Mateo, por fin, meu amor.

Basanta Martínez, Xesús (Xesús do Breogán)