Os mortos que amei (II)

O realismo máxico impregna o ton da novela. As netas déitanse na herba para ver medrar as maceiras, as premonicións cúmprense e todo sucede nun mundo no que tanto se cre nos santos como nas menciñas ou nas meigas. É un universo marabilloso amasado entre a escaseza dun tempo no que o papel que hai para escribir son os extractos do banco ou os recibos do supermercado e a abundancia que dá a facenda, entre a presenza dos defuntos que se presentan e acompañan aos vivos e o nome da enfermidade que ditamina o psiquiatra, cos vellos donos do planeta rural e nas mans dos negocios residenciais nos que se ven abocados a morrer afastados dos seus. Unha deriva perigosa que se abre como boca de dragón que queima a dignidade dos que viviron negociando con ela.

Os tempos son complicados cando non permiten que unha muller sexa dona de cartos ou propiedades e lle pasan o seu haber ao home. Ela non lle vai perdoar esa apropiación pero despois de morto a tristura impídelle pronunciar o seu nome por anos, así que se referirá a el polo Finado e terá que pensar nos días comúns que fuxiron entre os dedos coma area. Os amores son misterios porque di a autora que namorar é construír unha linguaxe e volver amar unha labor de tradución. E é que houbo tempos nos que mocear era falar, así se dicía. Podes vivir sen acabar de gozar o que tes a man botando de menos sempre o que se perdeu nas gretas do calendario; podes amar sen consciencia de que o fas, envolta no rancor dunha peza de roupa.

A linguaxe é rica, froito do herdo activo desa xeración da que se fala; un galego que bebe desa cultura na que medrou vizoso para pintar o orbe que lle é propio. A capacidade de observación da autora tamén se mostra nesta potencia para recrear o mundo a través da lingua, para ir descorrendo as cortinas e deixando ver o que se oculta entre a fantasía e a existencia, para mirar o feitizo que se agacha no día a día daqueles que cargan anos e engurras pero sobre todo outra maneira de pousarse na terra. O relato pasa coma un tren que non se detén sobre o tempo da guerra e a represión así coma o medo que tinguiu de silencio e desconfianza as décadas seguintes.

Morrer é esquecerse de vivir. Os superviventes arrastran a culpa nos velorios. Os mortos andan entre os vivos, visitándoos, e as casas convértense en homenaxes á eternidade porque van collendo confianza e veñen uns detrás dos outros, igual que os personaxes da novela que semellan atados polos rabos das cereixas. “Demencia con corpos de Lewy” chamoulle o neurólogo á enfermidade e non se sabe se sería mellor ter ido a un exorcista para poñer orde naquela cabeza de avó. Saber ler as campás da igrexa (valequentén din) coma os sinais das xogadas ás cartas, aceptar que os novos descoñecen o valor do efémero... Certamente o vello pode ter que durmir fóra porque unha viúva ten medo ao baleiro e frío, unha vella pode avisar para que ninguén fale cando está a televisión prendida porque a xente que alí sae escoita de máis...

As aseveracións da escritora como "a enfermidade é unha toma de conciencia" fala da sabedoría herdada ou traballada, coma a casa que se constrúe sobre a vella familiar. E ese final coa vella pensando que todos son admiradores, tamén os que aparecen no televisor, e a despedida cando é noite fechada e, sen dúbida, todos os que foron quedando atrás fan máis falla.

Unha novela que escribiu (en parte) nunha estadía na Casa dos Escritores de Tblisi en Xeorxia nun intercambio literario.