Lola Arribe: Unha lembranza única para unha muller moi singular

Revolvendo na memoria, penso que Lola Arribe e máis eu nos encontramos de primeiras nunha sesión preparatoria da fase diocesana do Concilio Pastoral da Galiza: a da PALABRA. Eu acababa de chegar a Piñeiros, Narón. Facía as liturxias en lingua galega. E Lola interesouse por aquilo que para min era moi normal.

Non podo concretar a data. Debeu ser entre o 1969 e comezo dos 70. Tampouco teño clara a razón exacta pola que Lola Arribe me pediu que presidira a celebración do funeral de Enrique, o seu pai, na igrexa de S. Pedro Apóstolo do Ensanche, en Ferrol. Era un baixo. Distinto do actual.

Seriamos cincuenta persoas. - De canto tempo podemos dispor?, preguntei. - Non hai problema, contestaron. Comezamos os ritos iniciais no altar. Para a liturxia da Palabra propúxenlles facer as lecturas e logo partillarmos en común a memoria dunha persoa benquerida. Recoller a súa vida e encarnala na nosa, na vida de cada un/unha de nós. E situala na vida comunitaria, porque Enrique finaba para todos nós: "na saúde e na enfermidade, na abundancia e na escaseza, nos días de tristura e nas noites de esperanza". (Fuxan os Ventos).

Facemos "ritos" universais, escritos en "laboratorios", iguais para todos. Coma se fosen vultos ou seres anónimos, sen vida, sen rostro e sen historia. Levamos connosco un grande inimigo: a rutina.

Tal vez imos ao cemiterio. "Cumprimentamos" á familia. Deixamos "a caixa". E volta para a casa. Sen caermos na conta, despedimos ás persoas despersonalizándoas. Roubándolles o sentido da súa existencia.

Tamén é o momento de celebrarmos o perdón. Na traxectoria da mutua convivencia sempre hai pequenos ou grandes desencontros ou mesmo conflitos. Os psicólogos insisten moito na necesidade de liberármonos mutuamente da culpa e pacificarnos a fondo, dentro de nós mesmos.

Hai momentos sagrados, oportunidades, para celebrarmos esa reconciliación desde a petición do perdón, da desculpa sincera, do abrazo tenro e esencialmente liberador. Sempre está aquela palabra sen dicir, aquel sentimento sen expresar, aquela desculpa, aquel aloumiño. É un proceso vital, cheo de vida, que nós lle deixamos á morte que nolo arrebate.

Lembremos a 'técnica terapéutica' da "silla vacía" da escola psicolóxica da Gestalt. Este é o momento da escoita activa e da palabra mutua, desde o silencio activo, amoroso e acolledor. E se somos crentes deixármonos na salvación profunda do perdón salvador de Cristo na cruz, incluídos os inimigos.

Isto xa é a vida. E iso é o alén. O alén que se fai realidade xa no aquén de cada día. "Porque a vida dos que en Ti cremos, Señor, non termina, transfórmase". Para acoller e recoller unha vida en nós, temos de coñecela polo miúdo, personalizala, estimala, vinculala a nós e agradecela persoalmente. E crer nela. Non afogala.

A nosa vida non colle nun sartego nin ese é o seu destino. O peor sartego é o corazón dos vivos. Pero para que non sexa tal, temos de superar a rutina e darlle verdadeiro sentido. E iso custa. Un mecanismo de defensa, que diría Freud.

E, unha vez pacificados, xa podemos avanzar, libres do lastre e a da equipaxe negativa, no proceso vital da despedida amorosa "sen que a morte nos separe". É o momento de volvermos sen medos sobre a traxectoria vital común, de rememorar e agradecer inmensamente todo. Sen terlle medo ás emocións que van aparecer a borbotóns. Pero son as "nosas emocións" e hai que identificalas, pórlles nome, verbalizalas, abrazalas, querelas, agradecelas, choralas, sandalas. E aprendermos a xestionalas adecuadamente. "Nosotros, que nos quisimos tanto". Lembrades esa canción? Vale a pena buscala no Google e coñecer a súa xénese e o proceso dramático da súa fondura humana.

Precisamente esa é a riqueza sobre a que, por sorte, a morte non ten alcance nin dominio. Cando coñecemos a historia da persoa, no misterio do seu ser e do seu vivir, do seu querer e do seu sufrir, incluídos os fallos e os seus por qué, daquela, estamos en condicións de entender, comprender, amar profundamente. "Só se ve ven cos ollos do corazón, xa que o esencial é invisíbel para os ollos da cara".

Aquel serán, naquela capela, cada un foi tomando a palabra como puido e soubo. Sempre con sumo respecto e cariño. E por fin tocoulle a quenda a Lola. Con bágoas e emocións, pero tamén con sorrisos agradecidos polo medio, foinos desvelando a sagrada vida dun home sinxelo, familiar, traballador, xusto, con fe cristiá e dunha grande coherencia interior que o vertebraba axialmentecoa xustiza e unha autenticidade coherente de home traballador: "Velaquí un home xusto que non casou nunca coa maldade contra do pobre". Por iso tiveron de irse ao exilio á Franciae foron outras das innúmeras vítimas do sistema do Xeneral e o de seu modo de actuar: Morte, persecución, fame, miseria, silencio, desterro e palabras afogadas. E todo iso: "Por la G. de Dios", como acuñou e aparecía nas moedas de curso legal que todos viamos a cotío.

Por iso Lola non tolerou nunca na súa boca a venda-mordaza e menos as mentiras e as inxustizas. "Liberar a palabra" en todos os pobres do mundo, en todos os idiomas. Tamén o galego sufría e sofre aldraxe nos de seu. Lola falaba moi ben varias linguas: Pero sobre todo para ela era esencial a expresión da sinceridade radical na vida e nas súas diversas expresións. Non era unha fanática como dixeron os que nunca a entenderon. Foi sempre unha rebelde con moitas causas: os pobres, a causa da muller, os meniños, os anciáns, os migrantes, os toliños, os presos, os abusados, os apátridas e sobre todo os "amátridas", os orfiños de nai. E por suposto, a nosa lingua galega, expresión popular das crases humildes, herdanza sagrada familiar dos devanceiros, na que tantas veces fomos humillados: "Hable usted en cristiano". Era unha utópica realista inalcanzábel

Hai que devolverlles a palabra a todos e a cada un dos seres humanos, principalmente aos oprimidos. E a todos os seres vivos e á natureza enteira, "que berra en dores de parto ata o presente." (Rm 8, 22). E esa foi sempre a profecía de Lola Arribe: "Si he sufrido la sed, el hambre, todo lo que era mío y resultó ser nada, si he segado las sombras en silencio, me queda la palabra. Si abrí los ojos para ver el rostro puro y terrible de mi patria, si abrí los labios hasta desgarrármelos, me queda la palabra". (Blas de Otero). Cantas veces o citou e recitou, como xuramento de fidelidade naquela persecución! Ela respectaba na lectura a lingua orixinal do poeta se era entendida para os ouvintes.

Por fin puidemos comprender algo mellor o proceso da resurrección de Lázaro que acabábamos de ler: "Removede a pedra". "Lázaro, sal fóra". "Quitade as ataduras" "Deixádeo ir". (Xn 11, 38-44). Son catro etapas pedagóxicas para superar o proceso da xestión sandábel do dó, do duelo, que todos temos de percorrer en tantos contratempos da vida. "Para que non vos desconsoledes coma os que non teñen esperanza." (1ª Ts 4, 13).

Non podía faltar nesta celebración de agarimo o acto de agradecer e bendicir (dicir ben) para unha vida comprometida. Recitou Lola, como oración, o poema de Gabriela Mistral: "Señor, Tú sabes como con encendido brío por los seres extraños mi palabra te invoca. Me cuido hasta de aquellos en los que no puse nada. Hoy vengo a pedirte por uno que era mío: mi vaso de frescura, cal de mis huesos, dulce razón de mi jornada. Te digo que era bueno, te digo que tenía el corazón entero a flor de pecho. Que era suave de índole, franco como la luz del día. Henchido de milagro como la primavera. Fatigaré tu oído de preces y sollozos. Y no pueden huirme tus ojos amorosos".

E resoou con forza un aplauso de acompañamento para unha vida que emprendía o seu camiño: "Felices os que morren no Señor. Que descansen das súas fatigas, porque as súas obras van con eles" (Ap. 14, 13). "Vinde benditos do meu Pai: "Porque tiven fame, sede, estiven espido e desterrado, soíño, no cárcere, enfermo, fun forasteiro, desprezado..., e estivestes ao meu carón para socorrerme". "Asegúrovos que cada vez que o fixestes con un/unha destes meus irmáns/irmás máis pequenos fixéstelo comigo" (Mt 25, 34-40).

No relato intentei saírme das anécdotas para centrarme na categoría. Descubrir a profundidade dunha celebración de despedida amorosa de alguén tan entrañábel como é o pai.

Respectando sempre a súa intimidade e outras intimidades que ela expresou, non sei se hoxe ela querería abrilas sen máis a quen ao mellor non ten as mesmas crenzas ou actitudes tan fondas fronte a vida e a un compromiso tan coherente ante tantas causas.

Non quero correr o risco de trivializar. Sería unha profanación. Tal vez, en círculos de diálogo persoal, vendo as relacións, a aceptación de Lola e o amor para ela, se poden verbalizar moitas vivencias que alí saíron. Por iso advertía ao principio dun grande inimigo: a rutina.

Aquel día, ao saírmos, alguén dixo: isto está ben. Pero isto non se pode facer sempre así. Fainos entrar dentro de nós, mirarnos coma se fose nun espello, e iso desacouga. Para ben. Pero desacouga.

Hoxe, para nós, queremos recoller a memoria e o memorial, o sentido da vida de Lola, do seu pai e da súa familia. Grazas, compañeira. Porque sobre todo a vida é unha gratitude e un agradecemento. Hoxe, máis ca nunca: GRAZAS! De moitos que nin te coñeceron. Biquiños, Lola. E saudiños para todos os teus, para os nosos e cantos loitan pola xustiza.

E logo, xa na casa, en plena ditadura, que pesaba inmisericorde sobre nós, repasei pausadamente a experiencia humana e relixiosa que acababa de vivir. E rememorei a León Felipe: "Yo no sé muchas cosas, es verdad. Digo tan sólo lo que he visto. Y he visto: que la cuna del hombre la mecen con cuentos. Que los gritos de angustia del hombre los ahogan con cuentos. Que el llanto del hombre lo taponan en cuentos. Que los huesos del hombre los entierran con cuentos. Y que el miedo del hombre ha inventado todos los cuentos. Yo sé muy pocas cosas, es verdad. Pero me han dormido con todos los cuentos. Y ya me sé todos los cuentos. ¡Pero yo no quiero cuentos! ¡No me contéis más cuentos!".

Pasaron moitos anos! E seguindo coas vivencias, dúas curiosidades finais, un pouco pícaras:
1ª.- Cantos alumnos de lingua galega tés agora aínas clases?
2ª.- E no día 8 de Marzo, tamén tendes que facer proclamas reivindicativas de sororidade a prol da liberación da muller?

Se tés un chisquiño de tempo libre, poderías contestar a volta de correo para sabermos de ti? E é que todos nos están a preguntar.

Graciñas, querida Lola Arribe.

Inmensamente, GRAZAS!

Sempre teu: Xaquín de Roca.