Addendas
Deste libro de Narciso de Gabriel:
.../...
7. Práctica escolar
Os escolantes tentaban ensinarlles aos seus alumnos a ler, escribir e algo de aritmética, ademais do catecismo. Nin a formación que eles mesmos tiñan, nin as condicións nas que se desenvolvía este tipo de escolarización permitían normalmente ir máis alá. Andando o tempo, e consonte se empezan a difundir os libros escolares, particularmente as enciclopedias, algúns introduciron nas súas clases outras materias, como a gramática, a xeografía, a historia ou a xeometría.
De todas formas, e a diferencia das escolas públicas, onde existía un currículo oficial ao que todas debían aterse -outra cousa era o que sucedía na realidade-, nas privadas eran os pais quen decidían o que os seus fillos debían aprender, sendo isto tanto máis certo canto máis retrocedemos no tempo histórico. Algúns enviaban aos seus fillos, e sobre todo ás súas fillas, co único propósito de que aprendesen o catecismo; os máis deles querían que aprendesen a ler e escribir, aínda que esta última destreza non sempre se consideraba conveniente para as mulleres; tamén se daba moita importancia ás contas, e non faltaba quen facía demandas máis específicas, como aprender a medir fincas ou cubicar madeira. E os escolantes, na medida das súas posibilidades, procuraban dar satisfacción a tales demandas.
.../...
-.-
Neste libriño, que mo editou a Universidade de Vigo, (ISSN: 1138 5863), tamén se explica algo acerca de como eran aquelas escolas.
...
Se non fun o último dos mestres de a ferrado, o penúltimo igual si, e por esta circunstancia coido que me toca asumir esta responsabilidade, a de firma-la acta da feliz/infeliz extinción dun gremio tardiamente periclitado. ¡Por culpa daquela guerra incivil, obviamente!
Ben de veces me teño preguntado pola causa remota da do 36: Aquela progresión xeométrica de creación de escolas, aquel surtido de mestres do Plan Calleja...; ou acaso aquela espiña das derrotas, dos erros, de Cavite e de Santiago de Cuba, o desastre de Annual; unha ditadura estrelada...; elevadas de potencia pola Lei Azaña? Os historiadores adoitan ocuparse das datas, das datas e das últimas consecuencias, tan só diso, así que as grandes causas, as causas remotas, quédanlles no tinteiro as máis das veces, e hoxe en día demoran neses bits aos que non chega o dedo maimiño.
Caído, entrado, neste exame de conciencia, compre apeitar cos remorsos, xa que tamén cos méritos, daquela audacia maxistral. Si, audacia, como mínimo audacia, que tal foi aquela pretensión nosa de ensinar sen ser ensinados; e como non creo na ciencia infusa, ¿que outra cousa puido ser se non foi ousadía e/ou temeridade?
No outro prato da balanza espero que se nos admitirá un certo apostolado, unha forza tractora, un certo amor para co próximo, tan inopio, ou máis, cá nosoutros, cós seus mestres ocasionais.
Isto en canto á nosa responsabilidade, ao noso mérito/demérito como ensinantes, como escolantes, como receptores daquel ferrado..., ¡non sempre de trigo! O oficio alternativo, complementario, era aquela arte das zocas, que tamén tiña o seu
contrapunto, unha certa intelectualidade, pois dun pizarrín a un repenico pouca mutación vai.
As zocas vendíanse no inverno, maiormente no inverno, -domingos de Meira alternando cos de Castroverde-, así que a súa tempada, de facelas, de curalas, encaixaba, complementaba, coma o testo do pote. Falo por min de paso que evoco, que brindo, as lembranzas dos meus antecesores, dos meus mestres.
Se non fose por culpa da incivil eu non houbese chegado a ¿mestre?, que daquela haberíaos a ferrado, e non precisamente cobrando en ferrados senón das arcas dunha Instrución Pública ben formada e ben pagada. O meu houbese sido un enchufiño en Madrid, igual que o tiñan outros parentes, maiormente por obra e graza de meu tío - avó Nicolás Salmerón y García, fillo daquel home tan home, Salmerón y Alonso. Si, aquel que tivo a gallardía de abolir a pena de morte por si e ante si, ao prezo, nada máis e nada menos, dunha Presidencia maiúscula, que a deixou apenas estreada.
Nacín en Agosto do 30, pero de Augusto, nada, que xa estaban os de Sila petando ás portas de Gobernación, preparándose para aquel abrideiro 14 de Abril do 31. Iso, preparándose, pero a oposición puido con eles, con aquela elite de catro utópicos, pois os outros eran máis, moitos, niso de tirar da corda: uns, que non soltaban o pote das talladas; e os outros, a turbamulta, arre deus que querían facerse co cazo, ¡antes de ferve-las verzas, de socato!
O meu recordo lúcido, a miña lembranza máis remota, foi a daquela tricolor ondeando no rabizo dun malle, ¡que a saber onde puxeran a moca!, alí no corredor da Casa de Córneas, sede da Unión de Labregos do meu Montecubeiro.
Dentro, arriba, no sobrado, teatro de afeccionados dirixido por aquel Mestre de Mestres, ¡con título oficial!, Rico do San Bernabé. (Ver Arximiro Rico, luz dos humildes, por Xosé Manuel Sarille. Sarmiento. 4. Ano 2000, pp 39-47). Corría o ano 1.935... ¡Deus, como corría, cantas cousas pasaron e cantas impresións me deixaron! Teatro, o que é teatro-teatro, na bisbarra só volvería a habelo no 1.995, en Mosteiro, daquela cando estreei, cos mozos da Terceira Idade, a miña comedia, ¡Se eu mandase, ai daquela...!, introducida polo meu entremés, Para mozas de prol..., as de Pol! En Fraialde, tamén de Pol, tamén raiando coa Terra Chá, polos 50, representou un tal Rivas...; un antecesor, outro mestre, outro zoqueiro, outro colega, outra obra. Foi a excepción que confirma a regra, un conato de renacemento local, pero daquela a xente tiña máis ganas de comer, e por tanto de emigrar, que de rirse coas farsas alleas.
-.- Gómez Vilabella, Xosé M.
