Doutrina farisáica
O que pretendeu o sistema educativo franquista foi adoutrinar, pero non ensinar. Xa no artigo 1º da Ley de Enseñanza Primaria de 1945 puxeron: "La educación primaria tiene como objetivo formar la voluntad, la conciencia y el carácter del niño para el cumplimiento del deber y su destino eterno; infundir el amor y la idea de servicio a la patria, de acuerdo con los principios inspiradores del Movimiento".
Nunha circular de 1939: "El último día de clase los maestros, con las autoridades locales, celebrarán una fiesta de carácter religioso y patriótico exaltando las virtudes de nuestro invicto caudillo, el heroísmo del ejército, dando gracias a Dios por habernos concedido en este año la Victoria, devolviéndonos la grandeza de nuestra patria". Así o fixemos, ou mellor dito, así nolo fixeron facer: desde que saímos da igrexa de San Cibrao, o Alcalde Pedáneo, cos seus adláteres, levounos en procesión ata o cruceiro de Matahomes, aló en Cepomundín. ¡Pobre Alcalde, tan ignorante como os seus parroquianos, que nin detrás daquel cruceiro nos dixo o seu significado, o significado do seu nome!
Nun cursiño de ¿Orientación?, en setembro do 1939, dixéronlles aos Maestros: "Orientemos a los niños según el programa de la Falange que presenta nuestro serenísimo Caudillo, enseñémosles, etc., que así viviremos en franca liberalidad vertical, como en las formaciones de las unidades del Ejército". ¡Claro, firmes; ar!
-.-
Que lle debe ao Exército a instrución pública.
Os historiadores teñen que recoñecer que no franquismo tamén houbo algo de positivo, en particular para o tema que estamos tratando. Vouche falar agora das escolas cuartelarias de analfabetos:
Teu bisavó, José María Gómez Lombardero, da quinta do 17, incorporado en Ferrol, como levaba encima aquela preparación da que xa che veño falando, do noso convento de Montecubeiro, en Ferrol fixérono Cabo, e "soltáronlle" a mestría daqueles analfabetos, una tarefa inxente pois entón cuantificaban a metade da tropa.
Outro caso notable, pero este xa no franquismo, foi o daquel Comandante Castrense, padriño de teu padriño, Pedro Sánchez Pumariño, que en Ifni, polos anos 1955/57, desasnou uns cantos centos de analfabetiños que, ¡incriblemente!, aínda quedaban, pese as fantochadas, as presuncións culturais, do franquismo.
O Exército, en todo o que durou a Dictadura, séxase, desde a Guerra Civil ata o ano 1975, no só alfabetizou senón que tamén instruíu, dando un ensino de carácter profesional aos recrutas durante o cumprimento do seu Servicio Militar obrigatorio.
Este ensino paralelo, en certo modo complementario, foi, ademais de útil, necesario, pois nos anos trinta do XX o analfabetismo aínda rondaba o 30 % da poboación masculina; da masculina, pois a feminina, niso, gañábanos. Concretamente ao terminarse a guerra e normalizarse un pouco o país, o panorama era negro, desolador, sumándose á destrución orixinada polo conflito un atraso económico, social e cultural aberrante, por debaixo dalgúns países europeos.
A miña experiencia militar. Cos cartos que gañei poñendo escola en Librán (1947/48) fun para Lugo, á Academia ERT, dous ou tres meses, para aprender mecanografía e taquigrafía, que daquela era pouco menos que unha carreira. Cumprín os 18 en agosto, e de inmediato botei a instancia para facer 3 anos de mili (daquela os das quintas estaban cumprindo cun ano menos, con dous, pero o voluntariado era un luxo) ¿Por que o fixen? Para así asegurarme o almorzo en Madrid, durmindo na casa de noso primo Lombardero, (Banco de España, pabellón 20), e con iso ter ocasión de estudar algo, desesperado que estaba por aquela traxedia familiar, pobreza, enfermidades, etc., que me obrigaran a renunciar á beca obtida no Instituto de Lugo...
-¿Renunciaches a unha beca? ¡Pois iso si que é un luxo!
-Renunciei, si, aos poucos días, porque non me chegaba para pagarlle a fonda, en Albeiros, á nosa prima Modesta... Fíxate como andaría a instrución cultural que tiven que pasar pola instrución militar para recuperar un pouco da miña esperanza cultural. Xurada a bandeira, e previo un exame, destináronme como mecanógrafo, para cumprir o resto da mili, ao Consejo Supremo de Justicia Militar, con entrada por Fortuny, 4, onde, ¡e fíxate no dato, que é elocuente!, funcionamos, daquela, 15 mecanógrafos, nunhas oficinas nas que lucían as súas estrelas de catro puntas..., un total de 18 generales!
Na segunda..., ¡Segunda Compañía de Destinos: Destinado ao Consejo Supremo de Justicia Militar! ¿Pourquoi? ¡Por enchufe, obviamente; un enchufe de categoría: Un primo de meu pai, Luís Lombardero Fórneas, daquela Capitán Ayudante do General Martínez Campos, un neto daquel de Sagunto! Algo de mecanografía, e, padriño...; segunda metamorfose! Cando fixen, cando me fixeron, a foto, xa levaba dous anos de supremacía: de bigotes, que esa era, daquela, a moda dos importantes!
O luxo do Consejo Supremo de Justicia Militar (Fortuny, 4, Madrid) era absoluto, pero a pobreza dos beneficiarios das Pensións de Guerra, alí tramitadas, ¡de pena! Con dicir que entrei aquí, de mecanógrafo, no ano 1948 e aínda estaban sen conceder, sen mecanografar, sen recoñecer, a metade das pensións do 36-39!
¡Nunca tanta pena sentira por unha xente descoñecida! Aqueles soldadiños, mortos precisamente á idade de casarse, á idade de ter fillos, á idade de coidar dos seus vellos..., co temperá que era daquela a vellez, a incapacidade! Pero iso non era todo, pois só cobraban, ¡cando cobraban!, os da Zona Azul; ¡os outros estaban no inferno, máis aló, máis abaixo, por...? ¡Por que ía ser, por demócratas!
Quedaba lonxe a Guerra, e lonxe, tamén, aquela ¿Ley? do 28 de xuño do 1940, publicada no BOE do 30 de xullo, complementaria do Estatuto de Clases Pasivas do Estado, ¡pero...! ¿Estaba o "pero" en que eran poucos para desenrolala? ¡A dúbida ofende, pois a Sala das Pensións estaba formada por cinco Generales, dos que dous tiñan que ser Consejeros del Consejo Supremo de Justicia Militar e os outros tres designados polo Ministro do Ejército de entre os residentes en Madrid en situación de reserva. A Fiscalía constituíase con un Coronel e un Tenente Coronel de libre designación polo Ministro; vinte e cinco Xefes e Oficiais da escala complementaria de calquera arma ou corpo; dous Oficiais de Oficinas Militares, dez escribentes mecanógrafos (un deles este servidor), e seis ordenanzas..., para os recados das mulleres dos xefes!
Santiago Basanta, outro galego, que era Auxiliar na Marina, e mailo "pringón" que subscribe, unha vez entendidas aquelas redaccións que nos facían os xefazos, rompemos a teclear oficios "pola tega vella", pasándoos á firma de quen correspondese. Tanto mallamos naquela palla que aos dous anos tódolos que tiñan dereito..., ao palleiro! Algún deles era da miña propia bisbarra, que incluso se deu o caso dos pais dun sarxento que, de agradecidos, leváronlles aos meus un corte de traxe, ¡lá de "vicuña"! para cando eu fose de permiso... Daquela, a feitos consumados, ¿que ía facer o destinatario senón aceptalo e levarllo ao xastre de Teixeda!
Esgotada a ¡Sala! das Pensións pasáronme a outra de máis calado, ¡Fiscalía!, así que,
Unha nova metamorfose:
Con Cantalapiedra de enterrador, agora en Fiscalía, veñan folios aos expedientes! Mi General, Excelentísimo Sr. D. Antonio Aranda Mata, xa que teño próxima a miña licencia terreal, que logo subirei ao Ceo, e se cadra teremos ocasión de vernos aí Arriba, na Eternidade, prégoche o teu perdón, que ben sabes que me puxeron naquel expediente, naqueles informes, por novato, que así non eran de temer as indiscrecións subalternas. Eu simplemente tecleaba, con estas particularidades: As follas a copiar víñanme da mesa do Xurídico, de Cantalapiedra, do seu puño e da súa letra, e retirábanseme despois, todas, enteiras; se me equivocaba e había que cambiar de folio, o errado tamén se me retiraba, ¡incluídas as follas de calco! A todo isto, o mecanógrafo, tan inocente, tan lavadiño que tiña o seu cerebro, nin sabía nin entendía: ¡só obedecía!
Don Antonio, fíxese cal non sería a miña inocencia, daquela, que iso de masón, ¡nunca tal oíra!, de entrada pensei que se refería a unha maseira grande, das dos porcos. ¡Se chega a ser hoxe, co que sei da masonería, desa dos triángulos, xa mas apañaría para camuflar materia prima..., ¡e despois, un best-seller!
A todo isto, ¿a que viña aquela reiteración, tanto rollo masónico, tanto papeleo, tanta información, cando, de facto, meses antes, don Hermenegildo xa te pasara á Reserva, concretamente no 1949? ¡Xa o teño: querían enterrarte fondo, lonxe da Memoria Histórica, e para iso facía falta unha novela, unha tonelada de folios: insistir, volver, sobre o episodio da Masonería! Ti, coma Tella, salvástesvos dunha desaparición grazas á vosa laureada...; ¿verdade que si?
Como ves, querido mártir, fun cómplice involuntario daquel enterro; pero son, quero ser, cómplice voluntario dese Real Decreto do Ministerio do Ejército, publicado no "Boletín Oficial del Estado" o 3 de novembro do ano 1976, polo que che concederon a resurrección, o emprego de Teniente General, en situación de reserva, con antigüidade do 8 de agosto de 1970. ¡A democracia tratoute mellor có franquismo, e iso que loitaras na súa contra!
-Avoíño, a todo isto, con tanto requisito, chegou a erradicarse o analfabetismo nos reemprazos, daquela que había quintas?
-¡Xa ía sendo hora! A partir da década dos 60 o analfabetismo quedou erradicado nos varóns, pero, ¿nas avoíñas? ¡Miñas pobres, ou non tan pobres, pois, de analfabetas, libráronse de que os rapaces lles escribisen cartas mentireiras!
-.- Gómez Vilabella, Xosé M.
