A novela responde a unha conxunción de atmosferas que se entrecruzan xogando co mundo mítico do principio dos tempos nos que a humanidade saíu do mar, co tribal no que os mozos han de superar as probas que os converten en homes e líderes, a represión extrema da guerra do 36 pola que certos fogares quedan abandonados ou reducidos,
os oitenta nunha aldea na que só hai un teléfono público e os homes non acostuman compartir taberna cunha moza que bebe viño, a arte contemporánea nas mans dun poeta que que lle entrou no peito hai tantos anos, o papel das avoas da tribo coidando dos netos máis alá do seu tempo, o que volve de América (emigrante ou exiliado), un coche cun estraño paquete no maleteiro, unha moza na que se multiplicou a cólera dos séculos de asoballamento, un mozo no que as contradicións se enfrontan, unha meniña á que envían á capital para que a críe un tío que se pode dicir que foi expulsado do clan por ter unha orientación sexual que non acepta a comunidade... pero en Caim todo parece posible, incluso o asasinato sen probas, incluso a vinganza sen castigo, incluso a fuxida cara adiante.
As historias do tempo da guerra habitan nos silencios das persoas. Porque os mortos están en todas partes, sempre dentro da cabeza. As conversas non teñen finalidade, están só para encher as gretas que deixa a mudez na casa. De corpo humano e cabeza de animal son os protectores da aldea, pero dirán que son lendas... O recordo dun poeta fusilado. Unha relixión propia que adoraba tres deuses (o que coidaba da colleita, o que facía o mesmo co gando e o que outorgaba forza á comunidade, os habitantes que superaban o ritual no que os enfrontaban ao seu propio medo convertíanse nos executores dos deuses por iso reciben a pel cabeza- de cada un dos deuses) pero alguén os convocaba un druída (o que conecta entre mundos) que en realidade era unha muller pero non se di para protexela de todos os que procuraban atentar contra ela.
O relato trae preguntas a modo de raios que rachan o ceo: como perdestes o meniño?, non atropelarías un gato? As verdades que se van situando nas esquinas do relato (filla do silencio), a cabeza do oso, a foto cos tres homes con cabeza de animal que portan fusís bo tempo da Falanxe. Un tempo ao que sucedeu o da fuxida dos nazis cara a América, agachados nas casas e nas cortes do gando mentres non os recolle o barco que os ha levar polo mar, mentres realizan experimentos con animais (eles, tan acostumados á investigación, que non poden parar nin cando están de paso); iso si, pagando con ouro
Os sinais ou pinceladas que de cando en vez nos mostran o que ha de vir porque toda catástrofe tivo a súa chispa insignificante, di. Si, todo comeza nun instante e vai evoluíndo ata chegar ao clímax, ata que actúas e pensas que se el estivese no teu sitio faría o mesmo, por que non?
Unha lingua que designa, máis alá da toponimia, as mil formas da néboa, a chuvia batendo na cara, o abrazo da nai ou a luz da mañá entrando pola fiestra... porque as linguas nomean aquilo que lle ten interese a quen a fala.
Como en Comala, todos teñen algo que ocultar e quen mellor o fai son as mulleres agochándoo todo detrás das labores de cada día, da preparación do que hai que comer e vestir. Como en Comala o silencio berra nas fendas e medra nas hedras para que o segredo continúe a salvo.
E porque o futuro pode ser tan honorable coma o comezo, di a avoa, que non te podes avergonzar de onde vés porque a orixe pode ser fermosa e valente e o final tería a mesma cor.
O final, lembrando as palabras da avoa, porque polas súas veas tamén corre o seu sangue, o dos primeiros habitantes e... chegado o momento ha de ocupar o lugar que lle corresponde e levar a coroa.
O autor non resiste a tentación de engadir ese punto no que mostrar a contradición que agallopa entre o que facemos e o que cremos ou pensamos que cremos, o ideario fronte á vida. E si, a novela revélao nunha das físgoas polas que a historia se abre para deixar a porta entornada.
Literatura, SylviaPlath e máis alá, cine, performance... para construír unha obra na que se suman niveis e subtemas, lecturas e visionados, coma se non houbeses un mañá no que poder crear outros mundos. Ou pode que esteamos asistindo a unha maneira de contar na que non se aforra senón que se expande a canta temática e maneiras podan acaer.
Non quero rematar sen recoller un fragmento no que me gustaría que nos detivésemos a pensar: "Fan as cousas porque hai que facelas, porque é así, como unha herdanza que pasa de xeración en xeración. Algo do máis habitual, non queda outra. Queda desterrada toda a rebeldía. A crítica. E xa lles poden poñer o pé encima da cabeza que o asumirán con total normalidade." A que vos soa? Ten algo da chuvia que non é mexo pero tamén dos pés de Xaquín Marín, algo que a min me leva a Marcial Gondar naquela Crítica da razón galega: entre o nós-mesmos e o nós-outros.
