¡Están tirando foguetes; ou serán os estalos do meu corazón exaltado? Nunca houbo emigrante que se esquecese das súas festas, en especial da parroquial, por lonxe que o levase o barco: Na parroquia celebraríana ou non, pois as festas tamén teñen os seus avatares, pero os foguetes da imaxinación, das lembranzas, sempre soaban, ano tras ano. Seino por min mesmo, que no propio Sáhara, no mesmo Aaiún, sempre nos dicíamos, de min para a muller, e viceversa: "A tal momento están..." ¿Dábase reciprocidade nos establecidos, nos non desarraigados? Non podo sabelo, pero igual se sentían tan a gusto con esta redución nos invitados; xulgando por certos indicios, douno por probable, salvo no caso dos pais, por suposto, que eses seguían, e seguirán, atados aos fillos polo propio cordón umbilical, esa cousa que segue existindo, aínda que invisible, despois de cortada!
Entre a Misa e maila comida sempre é, sempre foi, de regulamento, un baile... Que vaian sacando puntos, que eu, no entrementres, cavilo:
Se non houbese tal emigración, serían as mesmas estas parellas vetustas? ¡Moitas, e delas, non! Aí os tes, que aquí temos un fato de casados, casados ben casados, a Deus grazas, pero eu, e coma min moitos colegas, podíamos non estalo, ou estalo doutro xeito, pois o celibato tamén foi, sempre, unha característica do emigrante. Dixémoslles: Tan pronto teña, tan pronto faga un capitaliño, por ti volvo, ou te reclamo! ¡Xa, xa; entre o que tardei / tardamos en ter, e o moito que ofrecerche quería / queríamos, amén da présa que se daban os morgados na súa esculca comenenciuda, houbese ou non atracción recíproca, as mellores aí están, que nesas merendas as vexo, sorríndolle ao seu home, ao residual. Ademais disto, e tamén a Deus grazas, todas agariman nos seus fillos, ¡nos suplentes, nos que viñeron en lugar dos que virían se chegasen a consolidarse aquelas parellas incipientes, iniciais! Algunha incluso está rodeada duns netos pedichóns; ¡agora, e tamén grazas a Deus, hainos!, así que todas, ¡pero todas!, acoden á súa faldriqueira para posibilitarlle ao rapaz / á rapaza, unha estrepitosa subida a estes estrepitosos autos de choque, e fan ben niso de chocar entre si, abusar, darse ao vicio, pois, para privacións, eu / nós, todos aqueles que tivemos como único choque o típico dos morgados cos minorazos.
Dixen "choque" e non está ben expresado porque nunca rivalidade hereditaria houbo, que nin a houbo nin a pretendíamos: o minorazo sabía, coñecía, de nacenza, aquel aforismo romano, ¡Galicia, roubada polos romanos a cambio de..., dun mal chamado "Dereito", aquela sentenza irrevogable de que, Primeiro no tempo, mellor no dereito! Prior in temporis, potior in iure! ¡Tiñámolo asumido!
Certo é que a terra xa fora tantas veces partillada, partillada e paredada, que ata os montes, as altas serras, estaban decruadas; ¡decruada por toda a irmandade, pero herdada, aos dous terzos, polo mellorado! ¿Que pasou con aqueles montes, que non os vexo desde aquí, que mos tapan estes carballos do Campo Real? Desde aquí, non, pero ben que os outeei ao chegar, fose en Peinador, en Alvedro, ou na Lavacolla: salvo algún que outro pasteiro, e algunha que outra maiceira, están todos a maleza, tanta, que así están de gozosos eses queimamontes, saídos, graduados, nas caldeiras do inferno. En Santiago chorei polos montes, ¡e iso que teñen a Xunta ao lado!, pero rinme co nome, pois, tan tradicionais deben ser, os peregrinos que non eles, que seguen lavándose a colla no sitio de costume.
Farei memoria: ¿Que fixeron con eses montes, tan suaviños eles, da nosa Gallaecia? Á vista está, que desde que se quedaron sen minorazos que lles cavasen, que lles renovasen os regos das praderías, e lles madrugásemos para aproveitar aquelas augas de "pilla pillota" dos prados naturais, eses morgados, listos eles, cómodos eles, de herdado o trono mercaron tractores, cada casa o seu, ¡como mínimo!, e con iso veña arar montes, que os tales, por estar cerca das nubes, non precisan regadío; de secárselles, tiran de cuba, ¡e veña merda! Como se volveron tan finos, ata o esterco depuraron, e agora chámanlle, "purín".
¡Ai, Manueliña, Manuela, que daquela case todas vos chamabades así, pois Dolores, o que é de nome,
había poucas, por fortuna, que as dores estaban reservadas para aqueles que nacíamos co signo da emigración, co pasaporte na propia partida do propio nacemento, que pouca paciencia tivestes en agardar polo noso retorno, pero explícase: Prometéramos retornar, en breve, nada menos que con un haiga, ¡o mellor que haiga!, para pasearte polas nosas corredoiras, pero..., o dito: entre a túa impaciencia por xerar morgados fillos de morgado, e a nosa tardanza, veu o Esculcador e..., esculcoute!
Dixen corredoiras, e ben dito está; ben dito pero non bendito pois estas pistas, tanto as desta aldeíña coma as restantes do noso país, alcatreadas están, que ese foi un destino, un deles, un destino parcial das nosas remesas, mais, entre o enxeñeiro, o cacique, e o regateo morgandil en facilitar os pasos axeitados, con alcatrán si, pero non deixan de ser auténticos carreiros de cabras, estreitos e curvilíneos; ¡iso, igual que un desfilar de cabras, salvo a da Lexión, que esa vai recta e marcial!
¡Ai, Deus, que non me cansarei de dicilo: Canta trapallada aquí se fixo, e todas, ou case todas, por culpa nosa, pois mandamos demasiadas divisas para a utilidade que souberon darlles, particularmente as Caixas e mailos Bancos; canto mellor nos fora doar bancos de xardín, tal que para estes Campos das nosas feiras!
-.-
Se eu non fose unha estatua, de non estar achantado en bronce, miúda patada lle ía dar a este campo para facelo falar. ¿Por que deixaches ir aquelas feiras quincenais, ou é que te saturaches de segredos? Máis é, que te deixaches urbanizar..., pero..., desde que afrouxou a urbanidade!
Xa que calas, xa que non falas, fareino por ti, comezando por aquel choclear das zoquiñas, daquelas zoquiñas das feiras e das festas, tinguidas ao fume. ¡Así está de pisado, de premido, este real sitio! ¡E tan real que é, coa de cousas que aquí pasaron, un sitio tan cativo, feiras e festas, ou máis ben un batido delas, posto que non había feira que non tivese algo, ¡moito!, de festa, nin festa na que non houbese feira; ou os noivados non teñen, non tiñan, algo, ¡moito!, de feira?
Perfecta e profundamente asentado neste chan, agora teño consolidado o pasado; consolidado e concentrado, todo: luces, sombras, ecos, ventos..., así que xa me podedes preguntar, de todo, ou de case todo, pois para todo terei respostas nos meus beizos broncíneos, nos meus ollos broncíneos, nas miñas orellas broncíneas. ¡É o que ten a densidade da materia, que o recibe todo, e todo o conserva!
Xa que tanto vos importa a emigración como para anunciala con tracas e foguetes, ¿por que non me preguntades polas cousas da vosa facenda? Así, aquelas niñadas de ranchos, que emigraban da casa para ser utilizados nas outras, nas deles escasas. ¿Era ou non era emigración? A diferenza, fóra a alma, estaba en que non había que pagar para que os levasen; e logo que a cocha nai, de quedarse na veciñanza, igual tiña
ocasión de volver a velos se os soltaban polas corredoiras do lugar, tal que para que eles mesmos se abaixasen na colleita das mazás e das landras, ¡tantas que había daquela!
Isto era dramático, pero aínda o era máis que o señor Saavedra tirase de coitela..., para que aquela nai non tivese máis fillos, para que se apoltronase, para que se cebase, devolvendo os favores recibidos. ¡De alí en diante, nin amores nin fillos!
As pitas, que se quedaban sen o seu galo, engaioladas nos buses de Montaña. A vaca estéril, que se desfacían dela precisamente por negarse a parir xatos, con destino a emigración: Madrid, Barcelona...
E por último, aquel silencio compunxido daquelas mulleriñas que non volverían a mercar laranxas para a súa prole. Este silencio, actualmente, vese apropiado, nos outonos, por unha pléiade de cogomelos, case todos comestibles, que brotan á sombra destes carballos de Mosteiro coma se fosen paraugas rescatados daquelas feiras; para abeirar, que? Para abeirar os ecos de tantas conversas, de tantas preguntas que, no seu día, non tiveron cumprida satisfacción. ¡É ben certo que a Natureza ten horror ao baleiro!
-.-Gómez Vilabella, Xosé M.
