¿A miña maleta, que; merece un capítulo, outro? Salvo que acendesen o lume con ela, na casa patrucial a deixei..., desde que entrei no Banco, e gañei catro pesos, para mercar outra, unha de cartón! ¿Cal era mellor? A primeira, a de madeira, por suposto, pero, con iso de que era feita á man, avergoñeime dela. ¡Outro pecado, outra vergoña, tamén migratoria, propia dun emigrante!
Tan pronto lle mandei aquela instancia ao Capitán Lombardero, e precisamente cando volvía de bota-la carta, en San Cibrao, que xa o levaba encomendado, parei no Escouredo. Non tiven que preguntar pois a cancela da eira estaba aberta, así que avancei en dirección, en liña recta, á chabola onde carpintexaba Balbino:
- ¿Como a queres, de pino, ou de castiñeiro?
- ¡Home..., de castiñeiro aguantará máis!
- E traes pensadas as dimensións? ¡Mira que se cha fago excesivamente pequena non che vai caber ese xamón que lle levarás a teu primo, ao Capitán...; e se é grande, ademais do peso, as cousas irán ruxindo, choqueando! ¡Ti verás!
- Xamóns terei que levar dous porque vou durmir na casa doutros primos, co Pepe do Banco, o do Banco de España...
- De quitado o pezuño, os xamóns son curtos, pero tamén levarás unha muda, ou dúas..., digo eu!
- Si, claro...! Pero os xamóns levareinos en dous sacos, dos da fariña...
O caso é que resultou excesivamente grande para o que eu tiña daquela. Por se no tren, tamén lle puxo chave, unha chave pequeneira..., para levala na billeteira..., a falta de tabaqueira, pois, a Deus grazas, na miña casa non había máis fume có da lareira, amén daquela cachimba do avó.
Esquecíaseme dicir que o Balbino, ¡outro bo amigo!, vernizoume a maleta, que non todas o estaban..., daquela!
-.-
¿Que levaba na maleta un emigrante, poñamos que, de mediados do XX? Ademais da súa muda, ¡e tan "muda" pois moitos deles aínda non estrearan os calzóns interiores!, levabamos o ¿o libro? da nosa particular Historia, ou por mellor dicir, das nosas historias: A crianza, a familia, o lugar, a parroquia...!
No da nosa crianza ía maiormente fume, incluído aquel das nosas lareiras: Desde o caldo ao Rosario en familia, pasando polos consellos dos avós, particularmente do avó, que era o veterano, o xefe aparente das familias. ¡Daquela íamos / saíamos curados, ao fume; quere dicirse, a fondo! Cabe da lareira aleitounos a nai, para que o recén non collese arrefríos, que xa tería abondo, demasiados, polo mundo adiante. Tras do leite maternal, aquelas papas saturadas de trigo do monte e de leite da marela. ¡As pintas aínda estaban en Santander! O barreliño a carón; aqueles bicos saturados de esperanza, dunha esperanza sa, preñada de boas intencións, pero non sempre obtible nas circunstancias presentes. ¿Quen cambiará o mundo? Para iso, algo, moito, fixérono aqueles pais, aquelas nais, tutelados á súa vez polos patrucios, pero o mundo é rebelde, consume xeracións, dun xeito parecido a como o rodamento dos coches desgasta nas zapatas dos freos. A nosa crianza foi boa, tenra, familiar, meticulosa; ¡daquela era así!, pero..., ¡nin con esas!
Aquelas bases: moral, relixiosa..., das nosas aldeíñas foron, eran, sólidas, entrañables; un bo detente para levar colgado no peito, por dentro e por fóra, fronte as fraquezas persoais no noso enfrontamento ao mundo especulativo que nos agardaba de portas afora, pero..., todo nos chegou a pouco pois o mar da vida estaba encrespado; e segue, e segue...
¡Deus, con tan bos principios, por que me/ nos resultaron tan difíciles as tentacións subseguintes, ese afán de desquite, esa febre por acadar o Ceo coas mans, tomándoo erroneamente por un saco de goces e de moedas, en puro, ¡en puro, non, en impuro!, espellismo? Sempre houbo competencia no mundo do traballo, pero naqueles tempos non foi sinxela..., ¡porque todos tiñamos o mesmo oficio: braceiros, braceiros e pouco máis!
¿Quen dixo que a nosa emigración é unha vocación innata, racial, transmitida nos xenes? ¡Non sexamos inxenuos; crentes si, pero crédulos non! Trátase dunha inoculación, que a recibimos, que a percibimos, que nos sensibiliza tan pronto como oímos pronunciar a definición seguinte: "O da casa/ a da casa". Por se non fose efectiva, temos outra dose, afirmativa, de seguridade, nas necrolóxicas: "Netos de casa:...". ¡Confirmado: dúas clases: os morgados e mailos emigrantes son/ somos de distinta raza! Así que ese virus tamén vai na maleta; vai e volve, xa que, polas trazas, vai ser eterno... ¡Ou non, pois, se invadimos de eucaliptos as hortas, daquela, adeus melloras, adeus morgados!
-.-
¿As atumes, véñennos de lonxe? ¡Claro, comezaron a denotarse cinco ou seis séculos antes de Cristo! ¿Como? Para velo e para entendelo só temos que fixarnos nos castros: Coa ferramenta de entón bo esforzo foi facelos con esas medidas, e algún, incluso, ampliado: ante castro, castro ampliado ou novo, e dentro, o castro vello, o inicial. ¡Un cinto, que tamén o era de castidade porque aquelas camas eran..., redondas!
¿Facer outro, outro castro, no que hoxe chamaríamos periferia ou barriada urbana? Doado de dicir pero difícil de facer: un castro, outro, un castro satélite, requiría arredores cultivables, caza, e de ser posible, troitas; auga, fontes ou regos; pero, tan importante, tan vital coma iso, era a configuración do terreo, que fose defendible, ben polos seus resaltes naturais ou pola posibilidade de facerllos. Con estas dificultades, con estas limitacións, o que cumpría era esculcar lonxe, emigrar!
Seguro que daqueles tempos vén o noso dito de que, O que lonxe vai casar, tacha leva ou a vai buscar! A tacha principal era que, ao lonxe, as mellores xa estaban escollidas, ou máis exactamente, prometidas, reservadas, para os valentes da tribo, que eran a esperanza, a seguridade tribal. ¡Daquela, xa daquela, vaia dilema para os segundos, para os minorazos! Hoxe dicimos: "Casar na casa", e, "Casar para fóra", así que daquela diríase, dirían: "Casar no castro", e/ou "Casar para o castro de enfronte". Despois, á chegada dos romanos, xa se diría "Castra stativa", ou sexa, permanente, a residencia dos morgados, e con eles, "Os da casa", fose redonda ou cadrada!
-.-
Pero os castros, e as facendas maioraceirís tamén, por moi de casa grande, castrexa, que sexan, que fosen, por ben muradas que estivesen, tenden á desintegración: netos de ricos, avós de pobres! Dos castros pasamos, pasaron, ás parroquias abertas; e destas, acaso obnubilados pola luz eléctrica das súas farolas, ¡dos seus farois!, descendemos, que non subimos, ás cidades.
Rois, por exemplo:
Como tiñan o Camiño Real cerca (léase, calzada, a calzada da Costa; a Brea, ou Verea, a vereda, camiño do Norte), deron en irse para o Lucus, que sempre importou máis ser cabeza de ratón que cola de león, pero aqueles morgados pasáronse de listos, e desoíron o refrán patriarcal. Tamén ignoraron que había outro que dicía: Detrás virá quen bo me fará! Cansáronse da friaxe permanente da fonte de Rois e optaron polas termas romanas; ah, pero os de Rois non tiñan chlamyde, para irse de augas, e os outros, si, que a herdaran dos gregos!
Despois, detrás dos castrexos, chegaron os suevos, aqueles da vaca teixa, que, asombrados das fontes de Rois, e por ende, das súas xunqueiras, daquelas veigas absurdamente desprezadas, alzaron as súas aguilladas en honor a Odín e exclamaron:
-¡Oh, Odín, Rei dos Verdes, dos Prados e dos Soutos, que veigas e que xunqueiras estas que pos diante dos nosos ollos; tal merecen darlles este nome: Rois! (Rois, en xermánico, en gótico, quere dicir precisamente iso, Xunqueira).
Dito e feito: Quitáronlles as loras ás vacas e soltáronas a pacer, ¡a pacer a todo pracer! Eles, mentres pacían as teixas, de agradecidos ao seu Wotan, que ata alí os levou, estomballáronse debaixo dos castiros do Canaveiro, ¡e veña asar castañas!
¿Que porvir tiveron aqueles desertores, e non só os do Castro de Rois, aqueles renegados do seu Lug labrego que se acolleron ao Lucus, ao Marte augustianeo? Se non estaba inventado, faríano daquela, ao descubrir nas súas carnes que, Mal de moitos, consolo de bobos! Aqueles Centurións, aqueles romanos da chlamyde e da toga fixéronlles os honores de nomealos Lapicidas, que viña a ser "homicidas da pedra", e con eses honores, veña, uns para o Lapido (actual Labio), destinados á nobre función de arrinca-la pedra, arrincar e transportala en rastras de carballo, que non sempre tiñan cabalos, salvo aqueles derreados que xa non lle servían aos patricios; e os outros, acaso os máis torpes, ou os menos fortes, ¡a paredar! O bo do caso foi que, a estes últimos, soterrábanos, con tódolos honores iso si, no propio monumentum, na propia muralla, por dentro, aínda que tamén é certo que gozaron dunha vinganza post, pois, ao ir podrecéndose as polpas dos cadáveres, aquelas pedras cederon, afrouxaron, e con iso a muralla de Lugo deu en botar barrigas incestuosas, evocativas.
Pasan os séculos, pero fano en balde, en balde que non de balde, pois non escarmentamos nisto de imitar as colmeas, ¡as das avespas!, urbanas, nin de xeración en xeración!
.../...Gómez Vilabella, Xosé M.
