Xa que empecei, seguirei. ¡O burro diante, para que non se espante! Na espera daquel telegrama aceptándome a..., ¿a instancia? ¡Mira que ter que facer unha instancia, unha petición, para pecharme, tres anos, nun cuartel, co medo que se lles tiña daquela...! Digo, esperando polo telegrama: Advertírame meu pai que eran demasiado grandes os baúis que trouxeran de América meus tíos, da súa emigración, ¡mundos!, así que urxía pasar polo taller do Balbino de Mirón, un carpinteiro factótum, acreditado, para que me fixese unha maleta pequeneira, de talas finas, lixeira..., que os xamóns, para o daquela Capitán Lombardero, meu recomendante, e outro tanto para meu primo, José Lombardero, en sacos irían, dos da fariña!
Xa digo: O mesmo día da festa de Gondel, acompañado de meu pai, el cos xamóns, e eu coa maleta, madrugando o necesario, a pinrel, baixamos a Luaces, á estrada de Lugo..., para coller a tempo o coche de Trigo, sempre tan puntual, que xa era un milagre tal e como estaba empedrada, daquela, a LU-760.
En Luaces xuntámonos co señor Avelino, dos Abuide de Sarille, e tamén co Darío Penelas, de Pousadela, ámbolos dous coas eguas de leva-los cántaros do leite, fresquiño.., que llelos carrexaría a Liña...; ¡para Lugo; para onde senón?
Un deles:
- ¿A quen se lle ocorre, ir a Lugo neste día da festa; vanvos botar de menos en Gondel!
Meu pai:
- Aquí este fillo..., por levarlle a contraria a seu pai! A min perseguíronme os de Franco, e el, para vingarse, vainos servir, nada menos que no seu Ministerio do Ejército!
- ¡Como non te expliques mellor..., e iso que es Mestre!
- Para estudiar...; apuntouse ao Ministerio, pois os de oficinas seica teñen as tardes libres! ¡Xa que tanto nos prexudicou o franquismo, será cousa de pasarlle factura, aproveitarse...!
Con esta aclaración captaron a ironía de meu pai, pero non houbo réplica pois naquel intre o chofer da liña tocou a bucina, desde a curva de Subarreiro, para anunciarnos que se aproximaba. Levaba présa, pois viña de lonxe, ¡do Eo!, (de Fonteo), e pretendía chegar ao Miño, ao Miño de Lugo.
Na das murallas, ¡mal síntoma!, á Zona de Reclutamiento, para obter billete..., por conta do Ejército! Querido José Enrique Villarino, foi teu pai, que coñecía ao meu..., ¡para recomendacións, Lugo!, así que non tivemos que agardar quendas; e da Zona, ao tren!
Pero a historia daquela viaxe merece capítulo á parte:
Nada máis saír de Lugo, o de sempre, a Ponte da Chanca; de pasada a ponte, logo comezan esas trincheiras, esas escavacións de Castelo, que tal parece un medio túnel, só que aberto por arriba. Aos poucos: ¡Rrrrraaaassss! O convoi, ladeado; arrastrándose, que non rodando.
Desde que nos fomos incorporando da caída acertou a pasar por aquel "pasillo" dos vagóns da Terceira, un Revisor. Alguén atreveuse a preguntar:
- ¿Que; cal vai borracho, o tren ou o chofer?
- ¡Tranquilos, que isto ten arranxo! Son as travesas, que están podres..., pero en Monforte hai máquinas, máquinas con grúa!
¡Xa, xa! ¿Ignorancia, ou disimulo? Tempo adiante, estando no Supremo, tiven que mecanografar, ¡oh casualidades; que pequeno é o mundo!, un Informe, alí na Fiscalía de Guerra, onde se explicaba que aquilo do tren en Castelo (Lugo) fora unha sabotaxe do maquis..., que lle quitaran uns parafusos ao raíl para que desencarreirase, pero..., ¡con tanta conciencia que o fixeron precisamente onde non houbese vítimas, simplemente cos vagóns caídos, apoiados contra a escavación da terra lateral! (Desde aquel día comecei a crer nos Secretos de Estado!).
En Madrid, estación vella, Príncipe Pío; esperábanme os parentes... ¡Case sempre houbo parentes, parentes e/ou veciños, nos puntos de chegada, agardando polo emigrantiño! Pero antes diso, cun retraso de non sei cantas horas por culpa do..., ¿atentado?, máis ou menos desde o Escorial, ¡como se fose cousa dun vento guadarrameño!, déronse en abrir as ventás, e por elas, aqueles ¿tolos?, compañeiros da viaxe, deron en tirar sacos, e máis sacos, de..., ¿de que ía ser, de estraperlo!, patacas, fabas, e cousas así, caras e escasas. Pero todo calculado, pois ben sabían os viaxeiros quen e onde esperaban os seus cómplices para recolle-la mercadoría! (Teño que poñelo por escrito xa que, oralmente, ninguén me crería agora que estamos avanzando polo libre comercio, e que a postguerra española parece quedar lonxe; na prehistoria, máis ou menos!).
Para ir ao Banco de España, ao pabellón 20, -que era o do Conserxe, meu primo Lombardero-, collemos o metro. ¡A primeira ocasión na que este emigrantiño se vía correndo por debaixo da terra, nunha cidade; os túneles do tren, aqueles, tiveran saída, pero o metro era, ¡é!, unha toupa sen fume, pero, eterna, interminable! O tren correo paraba nas estacións un tempo suficiente para baixar e subir, pero o "metro", cos seus letreiros de "Antes de entrar dejen salir", estaba dirixido por alguén que non coñecía os costumes da xente: ¡A saída era empurrando! O aldeán, eu, afeito aos espazos abertos..., non empurrou! As voces da plataforma chegáronlle ao maquinista, así que, ¡grazas desde aquí!, parou e volveu a abrir. Aquelas voces berraban: "¡Pepito, Pepito!", así que o maquinista ben pensou que caera un neno nos raís; ¡Raís en Lugo, e raís en Madrid! Cando a xente viu saír, san e salvo, ao rapaz, ben que me abafaron; ¡e menos mal que non sabían que se trataba dun galego...!
Por primeira vez entrei nun Banco..., con tantos ou máis fusís nas portas que un cuartel! Aquela impresión foi de órdago, pero houbese tido atenuantes se daquela chego a saber que un daqueles gardas, tempo adiante, sería cuñado meu. ¡Grazas, Vitoria, pois, casándote con un Policía Armado, quitóuseme a aprehensión que lles
collín daquela! O susto seguinte foi cando me mandaron..., ¡iso, mandaron!, bañarme naquela porcelana que tiña unha billa de auga quente... ¡Auga quente, a min, que viña de bañarme no río das Lagas, secándome ao sol, á forza de correr, arriba e abaixo, por aquel prado onde enriabamos o liño!
Con todas aquelas peripecias ao lombo, ¡Deus, que ganas me entraron de volver á miña lareira! É o que teñen as firmas, que firmas, e despois tes que cumprir: ¡Pacta sunt servanda!
¿Sigo? Se o lector é un vello, un vello curtido na emigración, ese crerá os meus contratempos; pero, de ser un rapaz, que apague! ¡Que pague, non; que apague!
.../...Gómez Vilabella, Xosé M.
