Na de Adai e o da vara de acivro cun ferró
Tendo eu catorce anos, aló polo ano 1937, un día 13 de maio fun eu co meu papá á feira de Adai á que levaramos unhas bestas para vender. Ata cando puiden estiven con el porque as feiras das vacas e das bestas están en sitios distintos. A das vacas está arriba, xunto do palacio de Tella, e a das bestas está debaixo, separadas por unha estrada estreita.
O papá atendeu a vender as bestas e eu subín ata a feira das vacas onde merquei unha
moi boa vaca cunha becerra grande a un señor de Vilachá dos Cegos, que está alí ao lado, por 6.000 pesetas menos vinte pesos, que suman en un total de 5.900 pesetas.
Díxenlle ao señor que ma pasease antes de estar vendida e vinlle, cando deu a volta, como pisaba un pouco mal do pé dereito de diante e pregunteille.
- Parece que lle vin un paso mal dado? Coxea ou?
- É que tivo unha chatola.
Levanteille o pé e vinlle un furadiño, e crino. Díxenlle:
- Pois logo, está vendida.
Eu levaba 100 pesetas, que era o que tiña, e deillas como sinal de que lla mercara. Tamén lle comentei que ata a tarde non lla recollía.
Marchei para xunto meu pai e pregunteille:
- Papá! Cantas bestas vendeu?
- Vendín catro, pero aínda me faltan dúas por vender.
Eu sen atreverme a dicirlle o que fixera, quedeime un pouco calado. O meu pai notoume algo porque me dixo.
- Parece que te vexo acovardado? Que che pasou?
- Merquei unha vaca
- Por iso non fai falla que te acovardes.
- E que teño medo a que Vostede me berre.
- Non, por iso non che berro. Se a mercaches, está mercada!
Había un veciño noso na feira, que tamén ía vender bestas á feira, que non tiña moito creto, que estaba atendendo á conversación. Díxenlle ao meu pai:
- Véñaa ver.
Contestoume
- Pero, mercáchela ou non?
- Si. E deille vinte pesos de sinal.
- Bueno, pois xa a verei cando a recollamos.
E vaise o señor que estaba ao lado, veciño noso, e sóltame esta prenda:
- E que habías comprar ti, "merdanciño"!
Eu, como un pequeno que era principiei a chorar e entón vaise o veciño, que era mala persoa e díxolle ao meu pai:
- Vaina ver e se non che gusta déixala quedar, mais que ía mercar ese merdento de nada!
Daquela entra o papá dicindo:
- Se a comprou, está comprada e non lle me volvas chamar iso ao meu fillo, que entón temos lío. Ti fai o que queiras cos teus fillos, que eu ben sei que facer cos meus.
O veciño calou. O papá ía sempre comer co veciño nas feiras e a partir dese día non quixo ir máis con el e fomos os dous xantar a outra casa de comidas distinta.
Desde que comemos, subimos pola feira do gando e o papá preguntoume pola vaca. Díxenlle:
- A ver se acerta vostede cal é vaca?
-Pois, a ver se acerto. Non será aquela?
- Esa mesma é.
O papá parouse un pouco e dixo: "fixeches ben mercala, pero levas unha trampa porque senón ninguén cha ía dar por ese prezo. Como non se volva ás mulleres, xa está, a vaca vale o que deches por ela aínda que sexa para matar, así que estate tranquilo.
Despois, o papá mercou outras dúas vacas. Logo recollémolas e deume os cartos para pagarlle ao home que ma vendera.
Díxenlle ao vendedor:
- Devólvame os vinte pesos que lle dei de sinal, que lle dou os cartos completos. Tíreme por ela para xunto á taberna que hai á saída da feira. E a devandita vaca veu xunto coas outras que mercara o meu pai. O meu pai veu a cabalo e eu fun andando para a casa coas vacas mercadas.
Viñemos xuntos, con outros veciños nosos e en chegando a un pobo que ten unha fonte pública grande, chamado Villardente (en pasando xa Labio e Pedreda) chegaron, o papá e mais o señor que me insultara. O papá apeouse, arrimouse a min e díxome:
- Coñecícheslle algo á vaca? Atopastes no camiño con algunha muller?.
- Si que atopamos e non mirou nin para elas. O vicio de turrar non o ten, pero xa sei o que lle pasa. Mírea ben mirada a ver se lle atopa algo?
- Eu non lle vexo nada. Dixo o meu pai.
- Pois mire no lombo por diante, á dereita ten un pouco inchado, é difícil verllo sen botarlle a man, ademais dáse un pouco daquel lado se se lle tira pola pel.
Vaise o meu pai e tocoulle, e a vaca resentiuse e dixo:
- Ben, iso non é nada, foi dunha inxección ou dun aguillón dunha vara.
Eu seguín dicíndolle:
- Tamén trae no fondo do pé un furadiño como se lle sacasen materia dunha chatola.
Contestoume
- Puido ser iso tamén, pero eu penso que fixeron o furado por debaixo do casco para que non se vise o de arriba.
O meu pai deixoume a min a cabalo e el foi a pé o camiño que faltaba. No camiño atopamos mulleres e a vaca non se inmutaba.
Chegamos á casa e metémolas dentro e aos poucos días vendémoslle a becerra para recriar ao avó da Granda por cinco mil pesetas e a vaca sacámola para a feira xunto a outras vacas e vendina eu por 6.000 pesetas a un home de Prevesos, así que a vaca deunos boa ganancia para daquela.
Cando ía o comprador coa boa da vaca, notou que se dera dun pé e volveu á feira e díxome:
- Pequeno, vendíchesme unha trampa. Unha vaca coxa. Para que te acordes e para toda a túa vida bouche pegar unha labazada.
Levantou o brazo e eu apartei a cara para que non me dese nela. Vanse dous homes que había alí e ao ver o que quería facer péganlle dous paus e tiran con el. O papá que coñecía ao comprador díxolle:
- Quietos! Quietos! En que é unha trampa a vaca?
- En que se dá moito dun pé.
- Se é trampa, vólvema, que este é fillo meu.
- Non, por iso non cha volvo.
- Pois logo lévaa e experiméntaa e se é trampa, tráenola cando queiras.
Outro día fun á feira de Meira, pasado algo así como medio ano, e díxenlle ao papá:
- Alí está o Sr. da vaca, teño medo a que me diga algo.
- Non teñas medo, que vés comigo.
Estivemos os dous xuntos na feira, mirou para min e nada me dixo.
Pasaron uns anos e un oito de outono estaba o home cunha mula na feira de Castro e díxome outro señor, veciño meu, que se chamaba Quiroga:
- Vente que che vou ensinar unha mula moi boa, cunha moi boa cabeza.
Fun para aló e el estaba sentado á beira dunha árbore coa egua polo ramal. Daquela xa medrara e non lle tiña medo e díxenlle:
- Canto me quere pola mula?
Pediume e eu mandeille, estando nisto chegou o meu pai que andaba pola feira e despois de comprarlle a mula díxenlle.
- Coñéceme?
- Si que te coñezo. Perdóame que fixen unha cousa mal feita o que me custou levar dous paus e se non é aquí teu pai, abríanme a cabeza.
- Diso non nos imos acordar.
- Non, non me quero acordar. A vaca foi moi boa e criáralle varias becerras.
A partir daquel día, sempre vía ao home cunha vara de acivro que tiña un ferrón e sempre que nos volviamos a ver, falabámonos.
Texto: Xosé Otero Canto
Ilustracións: María Guerrero
