No 18 de agosto de 1936 xa estaba desatada a enorme e brutal represión por parte dos autores do golpe de estado que sumiu ao noso país nunha longa noite de pedra, e a implantación do terror a clave do sinistro plan deseñado para rematar cos opositores á rebelión. O castigo "exemplar" foi a eliminación física dos que ideoloxicamente defendían os valores republicanos, praxe que comezou a se aplicar perante a guerra e que se mantivo na interminable posguerra. Ao mes exacto de comezada a contenda, o 18 de agosto era asasinado en Víznar (Granada) o poeta e dramaturgo Federico García Lorca, e na miña vila o médico Eduardo Sánchez Fraga, aquel con 38 anos e este con 27. A Lorca matárono as 4,45 da madrugada e a Sánchez Fraga cando tamén alborecía o día no muro do cemiterio da igrexa de San Xulián. A ambos os dous, que casualidade,
acusábanos entre outras cousas de comunistas (imputación moi recorrente, abofé) e de simpatizantes da República, cargos que non figuraron no xuízo porque nos dous casos non houbo xuízo. "Paseáronos" porque si, así sen máis.
Sobre Lorca hai moito escrito e posiblemente vaise escribir máis. Era un personaxe sobradamente coñecido e converteuse no paradigma dos represaliados a nivel do Estado. Sánchez Fraga, o médico dos probes, só era sonado en Mugardos onde gañou a estima e o respecto da xente menos favorecida da vila. Nacera en Betanzos pero o seu pai era mugardés, e cando rematou a carreira decidiu instalarse na casa da súa avoa e exercer a profesión na vila. Foi amigo do alcalde comunista Juan Prieto Balsa (eleccións de febreiro do 36) e testemuño na súa voda. Acusárono de pasar información a Moscova dende unha emisora que tiña na casa e de poñer unha carga explosiva na ponte do Esteiro, falacias insostibles que xunto as envexas teceron a tea de araña na que quedou apresado. Faltoulles tempo aos seus verdugos para detelo e levalo ao buque prisión "Plus Ultra" que estaba fondeado na Ría. Sen xuízo previo na madrugada do 18 de agosto foi levado nun bote ao peirao da vila e de alí nunha camioneta ao cemiterio onde consumouse o asasinato. Foi unha das primeiras vítimas; denantes, o 24 de xullo, "pasearan" ao seu amigo Juan Prieto Balsa. Na miña vila contabilizáronse preto dun centenar de mugardeses executados dentro e fora dela, segundo un traballo do historiador e amigo Bernardo Máiz.
Aquel 18 de agosto, hai agora 88 anos, case a mesma hora, entre Víznar e Mugardos, a mil quilómetros, xurdiu unha sinistra coincidencia: dous seres humanos no mellor das súas vidas foron inmolados en aras da sen razón. Hoxe quixen lembralos. Gloria haxa para eles.
