Episcopologio
Os bispos da Sede de Mondoñedo usaron o título de Episcopus Dumiensis entre os séculos IX e XII. Estre eles destacou San Rosendo, abade de Celanova, que sucedeu ao seu tío Savarico, bispo de Dumium, no ano 997, restaurou varias dioceses do parrochiarum sueviorum anterior e propagou a regra beneditina.
Na actualidade Dumio considérase unha Sede Titular e vén sendo ocupada por bispos auxiliares. Por exemplo a sede de Dumio asignouse recentemente a Carlos Francisco Martins Pinheiro, bispo auxiliar de Braga, que a ocupou desde o 16 de febreiro de 1985 ata o 10 de novembro do 2010.
-.-
Mosteiro de Dume
O Mosteiro de Dumio (a veces Dumium ou Dumio, en portugués Sâo Martinho de Dume), é un antigo mosteiro paleocristián na parroquia civil de Dume, municipio de Braga, no noroeste de Portugal.
Orixinalmente unha vila romana, foi a base dunha basílica de tribos suevas e máis tarde un mosteiro cristián encabezado por Martín de Braga no século VI (c. 550-560).
O descubrimento das ruínas romanas a finais do século XX deu lugar a escavacións arqueolóxicas que desenterraron o seu uso anterior.
No século I xa existía unha vila romana octogonal que, moito máis tarde, (século III), incluía un sistema de baños. Na primeira metade do século VI, o rei suevo Chararic ordenou a construción dunha
igrexa primitiva para honrar a Deus por haber curado ao seu fillo. Tamén se pode inferir que isto foi un reflexo da expansión e autoridade dos suevos dentro do contexto norte de Braga. A mediados do século VI, ese sitio comezou a adquirir un contexto importante dentro da península. Baixo Martín de Braga, coñecido como o apóstolo dos suevos, as estruturas máis antigas foron asumidas por un mosteiro, cuxa importancia relixiosa comezou a convertelo no centro da relixión do reino, e unha diocese autónoma nas proximidades de Braga. O propio rei construíu un palacio anexo, convertendo a antiga vila nun centro de decisión nas Cortes. O deseño tamén foi unha combinación da estética sueva e as influenzas do sur da Galia no século VI; existían vínculos semiformais cos monarcas merovingios cos que se correspondían os suevos, mostrando influenzas artísticas no sarcófago e no deseño da basílica.
Tres séculos despois da construción de Sâo Martinho, e durante a Reconquista, a basílica foi obxecto de reformas fundamentais. A igrexa foi transferida á benevolencia do bispo de Mondoñedo, Sâo Rosendo.
Despois houbo un retorno durante o século X, coas iniciativas de repoboación e reorientación de Afonso III. Non obstante, nese momento, o complexo relixioso de Dume estaba abandonado, ou polo menos nun declive leve: nin a lembranza de Martín de Braga nin a súa antiga gloria motivarían unha nova importancia. É probable que teña servido como igrexa parroquial, pero as ruínas descubertas no sitio indican claramente que poida que non teña durado moito nesta función. Dume foi devolto á diocese de Braga sobre o 1103, onde permaneceu, aínda que existen indicios posteriores sobre o estado ou uso da antiga basílica.
En 1608 houbo referencias á ermida da Nossa Senhora do Rosário, arredor das casas da cabeceira municipal. Tamén foi nesta época cando se completou a actual Igrexa Matriz (século XVII). A expansión posterior da igrexa completouse na primeira metade do século XVIII.
Cara ao 1747 o Contador de Argote relata a aparición de diversos vestixios arqueolóxicos en Dume, obxectos casuais desenterrados por agricultores locais.
Sen embargo, non foi ata 1987 que se completou unha identificación formal dunha villa romana baixo a capela da Nossa Senhora do Rosário. Luis O. Fontes, profesor do departamento de arqueoloxía da Universidade de Minho detallou os seus achádos na parroquia civil. No 1992 iniciáronse escavacións formais do sitio funerario medieval en Dume.
En maio de 1993 descubríronse os baños romanos da vila romana. Os restos de Martinho de Braga trasladáronse a unha tumba subterránea xunto das ruínas, debaixo da capela. En 1997 o goberno local (portugués: Junta de Freguesia) erixiu unha valla para protexer o patio traseiro da Casa do Assento, cuxa estrutura arqueolóxica correspondía á casa de baños romana descuberta. O inicio da exploración da basílica paleocristiá descuberta comezou en xullo do 2005. A colección de artefactos arqueolóxicos recolectados durante as escavacións depositouse no Museu Dom Diogo de Sousa, en Braga. Isto incluía principalmente cerámica dos períodos romano e medieval, pero tamén vidro e ánfora da época romana, moedas medievais corroídas e mosaicos romanos decorativos. Tamén descuberto: parte dunha tapa dun sarcófago, a base de columnas, fragmentos de tallos, arcos e duelas, decorados con rosetas de espiña de pescado e lousas de pedra caliza e mármore, que inclúen trazos de título e reixa de celosía.
-.-
DESCRIPCIÓN
Os vestixios arqueolóxicos da basílica de S. Martinho de Dume ocupan un área de cerca de 750 m2, o que constitúe un valor singular pola súa grandeza, mesmo atendendo aos paralelos peninsulares. Demostrase así o forte investimento colocado pola monarquía sueva na súa construción, o que corrobora a situación descrita nos textos literarios. En relación ao templo actual, que hoxe se lle sobrepón, a basílica presenta dimensións substancialmente superiores, prolongándose sobre o adro da actual igrexa.
Os principais elementos que se coñecen, gracias ás sucesivas actuacións arqueolóxicas, dan respecto á fachada, a parte da nave central e do corpo medio do edificio, e a unha cabeceira. A planta seria de tipo cruciforme trilobada, con 33 metros de complemento por 21 de largura máxima (Fontes, 2006), coas compartimentacións para a nave, coro e altar, presentando cabeceira cruciforme de tres absides de planta semicircular. O interior das absides estaba decorado con columnas adosadas ás paredes. Desta forma, maniféstanse as influencias de Rávena e, en especial, dos prototipos da Galia, con o tipo cruciforme da cruz latina, dando relevo á zona da cabeceira, séxase nos absidados interiores, sexa na decoraçión con columnas (Maciel, 1996). Por estes motivos, diferéncianse espacialmente as áreas do altar e do coro, reservado aos sacerdotes e catecúmenos, da zona da nave onde asistían os fieis.
A nave rectangular estaría definida por un triple arcado, apoiado en catro pares de columnas, que dun conxunto central se elevaría unha torre-lanterna. A capela maior estaría mais elevada, sendo de acceso composto por tres chanzos, tería planta semicircular e columnas adosadas internamente, prolongando o restante conxunto do edificio.
Se a planta foi reconstituída polas escavacións arqueolóxicas, o programa decorativo é mais incerto e apenas visible a partir de algúns fragmentos dispersos. Os frisos de decoraçión xeométrica e vexetal inscrívense no cadro habitual de elementos datables do século VI/VII na rexión. Menos vulgar é un fragmento de tampa de sarcófago decorada con mosaico encontrada en contexto de reutilización no adro da igrexa, na necrópole alto-medieval.
Merece referencia propia o sarcófago do túmulo atribuído a S. Martinho de Dume. Datado por H. Schlunk de finais do século IX ou inicios da centuria seguinte, conserva os dous elementos: a arca con a cara dereita decorada en baixo-relevo, e a tampa, tamén figurada, ambas en pedra de Ançã. A figuración central poderá representar ao propio S. Martinho, en posiçión de oración, xunto da súa comunidade monástica, coas mans levantadas por detrás dun altar que representa unha decoración reticulada, no interior dun edificio columnado e con cobertura en tégulaes. Na laxe foi gravada unha representación de Cristo inserido nun medallón circular, rodeado por unha coroa de louros, ladeado por dous anxos alados. De ambos lados están representados os catro evanxelistas, coa particularidade de estar con figuracións antropo-zoomórficas, pois cada un ten representada a cabeza dun animal específico (S. Lucas con cabeza de touro e S. Xoán como aguia, dun lado; e do outro, S. Marcos, con cabeza de león, ten ao seu lado a S. Mateo, o único que permanece con cabeza de home).
... Gómez Vilabella, Xosé M.
