Desmemoria e utopía

Poucos desafíos semellan tan colosais como pensar o presente. Pódese reflexionar retrospectivamente sobre o pasado, o mesmo que podemos soñar o futuro. No primeiro caso, facilítanos a tarefa a perspectiva que temos sobre o pretérito; no segundo, a distancia que nos separa do porvir.

Polo xeral, os mecanismos para construír o pasado e o futuro difiren, mantendo unicamente como denominador común a capacidade narrativa de dispoñer os feitos coa orde que o relato impón á nosa mente. En xeral, construímos o pasado coa axuda da memoria; e, o futuro, botando man da imaxinación.

Mais non é infrecuente que a imaxinación se poña a remexer na memoria do pasado, tomándose licenzas que non lle corresponden para contar como sucederon os acontecementos. O mesmo que anticipamos o futuro grazas ao tesouro da experiencia, sen decatarnos de que tal elucubración é tan só o intento desesperado de saber a que aternos, unha fuxida cara a adiante para espantar o pavor á nada.

Pensar o presente paréceme unha tarefa moito máis ardua porque supón deter a trepidante marcha da nosa vida para preguntarnos polas cousas que suceden no noso próximo derredor.

Antonio Machado soñaba camiños da tarde mentres percorría os seus amados campos de Castela e contemplaba os outeiros dourados, os verdes piñeiros, os poeirentos carballos. Pero ao preguntarse cara a onde vai o camiño contestaba unicamente: "Yo voy cantando, viajero, a lo largo del sendero... La tarde está cayendo".

O poeta recoñecía sen ambaxes a desproporción entre o goce de camiñar, abrazado á paisaxe, e a tarefa, pouco ou nada poética, de preguntarse polo destino -seica polo sentido- do camiño e do camiñar mesmo.

Eu non digo que o filósofo teña máis éxito que o poeta e que as súas respostas sobre o sentido dos camiños do pensamento (actual e de todos os tempos) resulten satisfactorias. Constato tan só que afronta con decisión a tarefa de pensar a realidade presente sen arredarse ante nada. Uns recoñecerán os seus achados. Outros non.

Marcelino Agís Villaverde, Catedrático de Filosofía.