Xoán Xosé Fernández Abella naceu un once de setembro, esa data fatídica na que foi tomado o palacio presidencial (ou da Moneda) polos golpistas comandados por
Pinochet. Era Santiago de Chile, 1973, e os corazóns bateron no peito anunciando o final dunha esperanza e a vitoria da crueldade e a traizón.
Outro once de setembro caeron as Torres Xemelgas en Nova York, o símbolo do poder financeiro do país máis rico do mundo foi vítima dun atentado suicida con avións comerciais. Era 2001, acababa de comezar o século.
O once de setembro de 2019 detectouse en Wuhan o primeiro caso de COVI-19.
Pero celébrase a Diada en Cataluña e naceu Abella. A data aciaga recupera honra.
Sempre lembrábamos o seu cumpreanos. Non quedaba outra.
E foi morrer o 17 de agosto, Día da Galicia Mártir. Ademais da prensa que se fixo eco do seu pasamento (Nós Diario, La Voz de Galicia, A Voz de Vilalba, Faro de Vigo...), diferentes asociacións como Alumni, Teenses pola Igualdade, AELG... lembrárono. A súa presenza foi máis alá. Acabou sendo recordado (pola tenente da alcaldía María Rozas) na homenaxe que o concello de Santiago lle dedicou ao seu ex alcalde Ánxel Casal onde se leu o seu poema dedicado ao editor do que Castelao dixera que "fixo el máis por Galicia que todos nós". Era 18 de agosto e coincidía co seu enterro nos Tilos.
A nivel popular un esquecido,
merecedor da máis senlleira gloria
pola súa entrega e nobre traxectoria
non soio de editor esclarecido,
senón de loitador, comprometido
a prol da Terra sempre ata a vitoria.
El nunca perseguiu a vanagloria.
Tivo á súa patria o corazón rendido.
Achou na súa muller a fortaleza,
a fe, entusiasmo, axuda na tarefa
de acadar o mellor para Galiza,
causa isto de ser asasinado
por grupo falanxista, dominado
por rancor ata a morte nesta liza.
De novo, este poema sería lido pola escritora Iria Morgade (historiadora e escritora, bisneta de Bernardo Mato, outro asasinado) o día 19, no percorrido que a Oliveira de Teo realizou polas cunetas onde apareceron os corpos (exhibidos para aterrorizar) na Estivada da Ribeira.
Un novo roteiro da memoria tivo lugar neses días e, de novo, foi lembrado Abella e foron lidos os seus poemas na voz de Mero, neste caso en honra de Camilo Díaz Valiño e Sixto Aguirre que apareceron na curva de Lodeiro, na aldea de Saa en Palas de Rei. Di así:
Crueldade insaciábel, xenocida,
guiou a man dos vosos asasinos,
sima do mal total nos seus destinos,
inimigo da paz, do amor, da vida.
Condena, espanto, noxo prá homicida
fame de asasinar deses cretinos
peores cen mil veces ca os felinos,
na nada a humanidade suprimida.
Camilo, xa triunfal; Sixto, en camiño,
selaron, coa súa morte, exemplo e gloria
que non puido segar ningún fouciño.
Louvanza eterna á súa executoria,
ruta de luz, de entrega, limpo armiño,
inmortais na inmortal excelsa historia.
Poeta laudatorio e de homenaxes (en palabras de Alonso Montero), tamén el recibiu o seu tributo da man dun texto en verso de Charo Goldar e outro en prosa de Xosé Luna. Andiveron as súas palabras (e a lembranza del na boca e man dos amigos), polo ar dos camiños e as redes do espazo.
Na igrexa Benjamín, o crego amigo co que falaba cada día de fe e demais asuntos humanos, falounos na lingua na que Abella quería ser acompañado, e con el Rubén Aramburu coa voz que viña das profundidades da terra. Saíu da igrexa o seu cadaleito a ombros de Heitor Picallo, Mero, o seu fillo e o amigo de Vilalba que mora en León; un rapaz e dúas rapazas tocaron para el o himno do Antigo Reino de Galiza para que puidera entrar nese país dos soños que limita co da súa fe.
Uns días máis tarde, cando conmemorábamos o aniversario de Pousa Antelo volvemos lembralo, ninguén podía esquecer aquela parella que percorrera o país, dous homes que se acompañaban na súa viudez e na crenza na Terra. Alí estaban moitos dos amigos que nos anos anteriores ían xuntos entregar o caxato de Avelino e poñer as flores ao redor da pedra, no parque dos Verxeis. Na entrega do caxato, Miro Casabella cantou os poemas de Abella aos que el puxera música e sentimos que estabamos onde tocaba, agora e sempre.
Estou segura, que unha man amorosa o conduciu cara ao máis alá; faille falla porque el era tan desorientado coma min e podía perderse como sucedeu aquel día no que Jorge e Carme (os Cachirulos) tiveron que saír a buscarnos porque eran moitas horas da paella. Si, esa man condúceo de Ortigueira ao ceo, no que viven as xentes que alí foron felices e continuarán a selo. E, perto, os demais que os agardan para darlle a benvida e recuperar as palabras e o tempo. Agora toca que estea con eles, que nós botemos de menos as súas chamadas, os cafés no Pícolo na mañá do sábado camiño dalgún lugar onde facía falla a nosa presenza. Cambian os tempos... debemos mirar á fronte pois a muller de Lot deixounos avisadas.
