.../...
As visitas de casa a casa, de lareira a lareira, escasearon, foron a menos, e tan só se producían canto un veciño precisaba dos outros, tal que por unha enfermidade do gando; meu avó era, seguía sendo, o albeite máis acreditado da bisbarra. Nin dicíamos nin nos dicían; o lume seguía acendéndose día a día, pero as conversas apagáronse..., por anos! ¿Quen era o ousado, ou por mellor dicir, o incauto que se atrevía a formular o máis mínimo comentario, fose do que fose, expoñéndose a unha acusación inmediata no cuarteliño máis próximo? Uns delataban por medo, outros por estúpidos, e algún por..., proselitismo, que nunca faltou unha ovella moura en ningún rabaño!
Aos nenos seguiron ensinándonos a rezar, e o rosario duplicouse, alongándoo para pedir polos que morreran aquel día, fose na fronte, nas tapias dos cemiterios, ou na corredoira que ía á igrexa do lugar. Do resto..., mutis! Cunha excepción: Meu padriño, que ao visita-los veciños co gando enfermo algo aprendía, de algo se decataba. Despois, na súa sinceridade e na súa afouteza, así como na confianza que sempre puxo en min (¡grazas, Avó!), algo me refería, algo me foi explicando; algo que daquela, dito en público, era causa suficiente para un fusilamento inmediato. Cando remataba as súas referencias, adoitaba persignarse, á vez que musitaba un enfurecido: ¡Vade retro, Satana!
En canto á tristura do pote naqueles anos non sei que será mellor, se lembrala ou esquecela definitivamente; pero, de repensado, mellor será tela presente..., aínda que só sexa para ser económicos, aforrallóns, pois o que é guerras, sexan frías ou quentes, sempre podemos volver a telas, e como individualmente non se poden evitar, polo menos que nos collan con aforros na despensa!
O pote estivo triste, pero descansado non, pois, ao escasear o resto do condumio, moitas pataquiñas, verzas e fabas foi cocendo, día si e día tamén. Non tardaron en vir as cartillas do racionamento, así que... ¡Vouno contar! Na taberna de Vitoria de Rioxoán, valéndose de que o marido era mutilado de guerra, e os irmáns conducían, nunca faltaron tentacións detrás da tenda, así que, mentres Camilo entretiña aos gardas na cociña "económica", ¡e tan económica, que nunca unha peseta lles cobraron!, a súa muller si que as cobraba despachando no reservado..., ¡ás amigas!, un litriño de aceite, medio quilo de azucre, cen gramos de café..., e pouco máis! ¿Divertido, non si?
-.-
¿Contos? ¡Contos, non; contas! O Estraperlo, en letra e música de Fuxan Os Ventos:
¿Que levas nesa saia
que tanto valor lle dás?
Levo garavanzos e fabas
para ir a estraperlar.
Con iso do estraperlo,
con iso de estraperlar.
Con iso do estraperlo
nin Deus quere traballar.
¿Que levas nesas alforxas
que tanto valor lle dás?
Levo café e azucre,
da raia de Portugal.
-.-
Ao comezo da guerra fomos vivindo das reservas pois había algo de todo, cos "ultramarinos" in crescendo; ¡iso, ultramarinos, de consumo cotián! Pero despois, cos mozos de caqui, ou envoltos nunha manta a saber en que chousa, a produción foise ao "carajo"; ¡nin mozos, nin abonos minerais, nin case ferramentas pois o ferro precisábase para fabricar instrumentos mortíferos en detrimento das vitaminas! O trigo de Castela tamén se resentiu pola deserción do seu mular, que foi requisado para as ¿necesidades? bélicas.
¿Requisas? ¡De todo, a feito! Alemaña e Italia mandaban instrumental, que o probaron aquí minuciosamente, como ensaio para a súa festa do holocausto; pero o condumio para a fronte ía de Galicia; de onde, senón, pois o resto ou era campo de batalla ou territorio comanche!
¿Haberá algo máis triste que unha cociña baleira, baleira de xente, de xente e de potas? A pouca xente que quedaba nelas, choraba, e non soamente polo fume. ¿Eran lareiras, ou cemiterios?
Para lembrar aquelas lareiras do loito bélico pouca memoria se precisa, fose en vangarda ou na retagarda. (¡Que mo digan a min, que participei, e sufrín, coa muller e co neno evacuados nun avión militar, ex combatente, somatenista, na guerra de Ifni, 1957/58, e tamén a teño presente, que nin preciso cerra-los ollos para rememorar aquelas escenas dantescas!).
Na de Ifni, adestrándome.
Para comezar polo de pouca importancia: Aquela pizarra, de lousa, cun fío de liño pasado polo seu furadiño para colgala da espeteira. ¿E logo, o papel...? ¡Do hixiénico, nada tan fresquiño coma unhas herbas daquelas do horto! E do outro, nin de barbas nin de trapos; trapos non había, do ben que se aproveitaba a roupa; e as barbas, como moito unha vez á semana, que non tiñan tempo nin humor para rapalas, pero tampouco facía falta pois o que cumpría era que as mulleres os repudiasen, que non eran tempos de criar fillos para a Patria, que bastantes estaba tragando. Naquela pizarra: letras, contas, conxugacións..., de todo un pouco, ou máis ben, pouco, que non había humor nin para culturizarse. ¿De que lle serviu a cultura á xeración dos 30? ¡Serviulles para aprender a esixir en vez de pedir, e con iso os caciques, asustados ante a caída das súas prerrogativas, botaron man da escopeta de cazar coellos para..., para cazar insubmisos!
Meu pai, co único delito de exercer na nosa bisbarra de Mestre de a Ferrado, ameazado polos franquistas, durmindo na pedreira das Carballeiras, simplemente envolto nunha manta, e rodeado de silvas, de pinchorras, de sapos e de serpes. (Eu, servidor, en lembranza súa, en memoria súa, construín, fixen construír, o meu refuxio PRECISAMENTE na pedreira que lle serviu de protección; así paseina de pedreira a altar!).
Fixen esta casiña na súa pedreira, coma un "panteón" en memoria súa.
Pero como todo o malo ten algo de bo, naquelas noites de vela púxose a pensar que era unha idiotez molestarse en cultiva-las patacas para que despois as comesen, fritas, os catro mangantes da fusila: ¡Eureka! Cunha peta, unha aixada e unha pa, fixo unha foxa como para enterrar catro vacas; a continuación foise ao palleiro e carrexou palla ata que lle deu o sono, que seica foi ao riscar o día. Unha sonata de nada, e a continuación levanta-las patacas...; ¡levanta-las para soterralas de inmediato naquela foxa da cabeceira da leira, enriba das pallas! ¡Estouno vendo, estouno lembrando coa mesma nitidez que vexo nesta pantalla o fluír das letras pulsadas! ¡Fodéronse os da requisa, pois aquel ano requisáronos de todo, de todo menos patacas, que xa era algo!
Unha noite petaron á porta, tan forte que ata o neno espertou. Baixaron abrir, tremendo:
- ¿Quen vai; quen chama?
- Abride rápido, que non hai perigo; son Pepe, o Pepe do Taberneiro...
Pepe do Taberneiro era o único irmán de miña nai, por certo que moi querido dela e de todos nós; un artista, que sabía de todo e facía de todo, pois ata dominaba o verbo dos arxinas. Sabía de todo, menos o camiño do altar, que xa fora unha vez e esquecéraselle: viúvo e con dous nenos que aínda non ían á escola, pediulle a unha cuñada que retornase de Cuba para axudarlle a crialos; ela asumiu o seu papel con tanta plenitude que incluso se amancebaron. Chegado o Alzamento, un dos que primeiro se alzou foi o Cura de Luaces, que se apresurou a reclamar dos gardas e dos falanxistas que lle eliminasen aquel pecador, sen sequera levarllo ao confesionario, onde o atopasen, pois o mal exemplo, segundo aquel carca, debe erradicarse instantánea, definitivamente, aínda que os nenos volvesen a quedar orfos, que iso era o de menos comparado co escándalo parroquial. Meu avó viunos vir desde lonxe, aos azuis, capitaneados polo que logo sería piloto, Cortón, e avisou ao fillo, que se tirou pola ventá oposta á entrada da casa e deu en correr polo rego dos Corzos arriba...; máis que un corzo, que xa é dicir! No camiño de Sarille había unha castiñeira oca, e non dándolle tempo para máis fuxir, nin forzas para seguir, meteuse, de cara, no seu podrico, coa boa sorte de que os perseguidores, ofuscados no seu correr, nin da castiñeira se decataron! Cando pechou a noite, seguindo polo mesmo rego ata Maxide, e de Maxide a Bergland polo rego da Pasaxe, chegou á casa de súa irmá sangrando polas cen feridas que se fixera ao cruzar rectilíneo por cantas silveiras lle taponaban a ruta da súa fuxida. Sen sequera quentarse, pois o lume xa se apagara, con catro panos para estiñar as feridas, e unha manta para envolverse, dixéronlle da pedreira onde se escondía seu cuñado, e aló se foi, a por máis silvas!
.../... Gómez Vilabella, Xosé M.
