.../...
"¡Miña casiña, meu lar...!" ¡Pero que intuición a de teus padriños; que ben apreciaron que bautizaban, máis que unha rosa, unha roseira, unha Rosalía! As túas espiñas ían por dentro, ¿non si? E con iso e con todo, aínda non te subiron, aínda non te subimos, aos altares. ¡Eu, si, e outros moitos, tamén; case diría que todos, menos os curas..., con todo se-la filla dun crego, ou precisamente por iso!
Galicia ten unha bandeira e dous patróns, Santiago á parte: Santa Rosalía e San Castelao! Cada un á súa maneira, pero ninguén coma eles tivo tan fundido, tan refundido, o corazón coa cabeza. Ámbolos dous foron devotos, uns devotos excelsos, "da casiña", e "do lar".
Limitándome ao meu rural, á miña casiña e ao meu lar, os propios, os familiares: Despois dos clásicos, elementais, "pai" e "nai", o primeiro dos vocábulos que impactou nas miñas orellas foi o de "soprón", que así lle chamaban a aquel canón de escopeta, co extremo taponado a excepción dun orificio polo que nin case cabía unha agulla de calcetar.
-Xosé, dálle ao soprón, que se nos vai apagar o lume, e aínda non ferveu a pota dos cachelos!
Repetía miña madriña cando o padriño se distraía cos seus contos, que sempre os fabricou sobre da marcha pois nunca un repetido lle oín. Daquela o padriño levaba o canón aos seus beizos, e sopraba con tal forza que alporizaba os rescaldos da lareira, nun santiamén. Para facelo tiña que contraer fortemente os seus beizos porque non lle xuntaban ben debido a un cáncer que tivera, de fumador lle chamaron, que lle fora cauterizado, eliminado, cun ferro roxo, aplicado sen anestesia, pois aínda non se coñecía na nosa bisbarra.
Previo aos sopridos, un feixe de leña, así que, entre a resurrección do rescaldo, o aire comprimido, e mailos efectos da cambota, o lar volvía a ser lar, resucitaba!
"¡Miña casiña, meu lar...!". Versos parecidos aos teus gustaríame sopralos se con eles puidese resucitar a meus avós..., pero tampouco fai falta xa que pronto, por lei de vida, os terei dándome a man para axudarme a subir. ¡Eles me bautizaron, eles me darán a man cando chegue ás portas de San Pedro! ¡Amén!
Contistas, ou máis exactamente educadores, eran os dous, o materno e mailo paterno, pero o da casa..., nin que fose un catedrático, e iso que case sempre se sentaba, como un máis, na cabeceira da banca. En cambio eu, que ía para bancario, aínda que daquela sen sabelo, a miña preferencia estaba na mesota pequena, das tres patas, lixeira e movible, circunstancia que me permitía colocala fronteira de meu avó, co cal non só escoitaba senón que lle apreciaba a xesticulación correspondente a cada unha das súas leccións.
A transmisión oral, esa cátedra infalible das lareiras, viña directamente de Adán, de avós a netos, e por iso era permanente, bíblica, certa, sen posibles erros, sen florituras de redacción pedantesca coma a que adoitan conter os libros de texto.
Pero non todo era cousa do avó pois miña madriña, ¡anxo ela!, foi a que me ensinou a persignarme; ¡iso antes de aprender a manexar a culler! "Anxo da miña vida, miña doce compañía, non me desampares, nin de noite nin de día, pois eu só, perderíame. Amén".
Non hai avós, non pode habelos, salvo que estean endemoñados, que lles ensinen mentiras aos netos; ¡nin mentiras nin cousas mal sabidas! ¿Cabe, existe, mellor certificado de boa conduta que o feito de ser avó, e se a iso se engade o apadriñamento do bautizo, cátedra absoluta, de omni re scibili! Por Lugo din que, -O que ten padriño, bautízase; pero mal dito, ou mais exactamente, maldito, porque estanse referindo ás recomendacións, os enchufes. Os padriños do bautizo son outra cousa, son as chaves que nos abren a primeira porta das sete que ten o Ceo!
Os pais son cousa á parte, pois a súa preferencia está en asegura-lo pan de cada día, iso que, ademais de pedilo no Paternóster, hai que sualo, traballalo, merecelo, pagalo... Se tivesen que suplir aos avós, nin nas vinte e catro horas! Pobres son os nenos que se crían sen pais, ou sen pais bos, pero desgraza infinita é criarse sen avós, pois tales orfos dificilmente atoparán neste mundo un amigo que lles supla esta deficiencia, esta carencia total.
Despois das lareiras viñeron eses libros de contos, de contos ilustrados, que din que valen, que están editados, para desenrola-la imaxinación dos rapaces. ¡Son un sucedáneo! A imaxinación normal, natural, sa, sempre a cultivaron os avós, no colo,
cabe da lareira, tan completa e tan perfecta que aqueles rapaces nunca tiveron antollos de droga, este veleno da imaxinación que seica ensina a ver visións, pero nunca realidades. ¡Ou si, a realidade do auto envelenamento!
No primeiro cuarto do século pasado as lareiras seguían de primavera: Florecían os contos, as ruadas, as visitas dos esculcadores, as fías... A cultura de entón aínda era absolutamente intra, intra e oral, primordialmente oral, con poucas excepcións, entre as que se atopaba a casa dos Gómez de Bergland, con dous tíos curas e outro escribán. Precisamente por boa letra, catro regras e algún problema, na quinta do 17, no Rexemento Zamora, daquela trasladado a Ferrol, para "pacificar" Ferrol, un Ferrol que aínda non tiña Caudillo pero si Tejeros, un Dionisio Tejero con fábricas e barcos para o que traballaban centos de obreiros que comezaban a abri-los ollos, a sentirse persoas, e por tanto dignos de ser pagados e tratados con dignidade, meu pai foi elixido Director da súa Academia de Analfabetos, e ascendido, ipso facto, a Cabo..., para que tivese naquel..., ¿cargo?, autoridade demostrada; demostrada, e por tanto, acatada. En consecuencia tocoulle levar o pulso de máis de medio Rexemento..., que aínda non fixeran a "o", nin sequera cun canuto!
Entre o que levaba sabido da súa lareira, aquelas escolas de Montecubeiro que tanto "oraban et laboraban" coa herdanza recibida do seu convento de dominicos, o estímulo de seus tíos, xunto cuns libros de Dalmau Carles que lle mandara súa tía Ramona, a muller de Nicolás Salmerón (fillo), teño oído, -e non preciosamente a el, que era a humildade personificada-, que conseguiu, naqueles dous anos de "mili", poñe-los analfabetos, todos eles, sen excepción, a escribir cartas de namoro para as mellores mozas do lugar de cada quen; o problema foi outro, ¡que non todas foron lidas polas propias destinatarias xa que, por aquel entón, eran as mulleres as máis iletradas; séxase, de profesión, "sus labores"!
No segundo cuarto do antedito, do XX, coincidindo precisamente cunha fase de desenrolo económico, veu o desenrolo cultural. ¿Non sería á viceversa? Naquelas lareiras, sen deixar de "estar" a contos, pasouse a falar de política, e tanto se falou, tanto se razoou e tanto se espeliu a xente que, no 31 déronlle "jaque mate" ao Rei, de paso que lle abrían as portas a unha república democrática. O noso paisano, o castroverdense Manuel Cordero Pérez, respaldando nas Cortes Constituíntes a iniciativa da santanderina Clara Campoamor, saltouse a disciplina do seu partido e, utilizando a exemplaridade da muller galega como referente, non pediu, esixiu, que se lle dese o voto á muller..., e lográrono! ¿De onde saíron aqueles bríos do señor Cordero? ¡De onde ía ser, da súa lareira de Riomol, cuxas pedras e cuxa ventá tiven a honra, ¡si, eu,
servidor!, de bicar devotamente, en agradecemento polos froitos daquela calor, daquela ilustración!
En xullo do 36, ¡adeus paz fogareña, adeus lares, adeus manes, adeus penates, e de paso, adeus despensa! No seu lugar proliferaron as migrañas; ¡e nada de jaquecas, nada de media cabeza, senón a cabeza toda, enteira, conmocionada, extraviada, aterrada! Os fillos deixaron de emigrar, deixaron de producir, deixaron de ser unha esperanza..., na desesperanza de que non volvesen, nin da guerra nin do monte!
Naquela catástrofe, naquel terremoto, para máis drama, para máis crueldade, non se podía saír da casa sen que te obrigasen a berrar, ¡Arriba España! ¿Arriba España, a voz triunfal dos emperrados en afundila? ¡Non eran voces humanas, non eran desexos humanos, senón ouvidos do Canis lupus, unha praga deles, que nin a lagosta africana! ¿Africana? ¡Si, claro: viñan de África; non foi que volvesen a Covadonga; trouxéronos a Covadonga! ¿Para que, para ter que comezar outra Reconquista de oito séculos?
Entre lusco e fusco pechábanse as portas, coa tranca por dentro! Mal conselleiro é o medo pois en lugar de pechalas era mellor abrilas, aínda que só fose para descubrir aos que adoitaban escoitar da parte de fóra, ou para darlles cun tizón nos ollos; os covardes apuntaban de día..., para non perigar eles! De día facían as levas, levando lonxe aos denunciados, canto máis lonxe mellor..., para dispararlles impunemente, lonxe das casas, lonxe do lar protector!
¿A quen levaban, e quen era o matador? Caín mataba, e Abel morría, que sempre morren os mellores, os bos e xenerosos. A Historia repítese, pero..., ¿onde están agora, segue Caín no inferno? ¡O máis probable é que si! ¿Eran roxos os perseguidos e azuis os outros? ¡Teño para min que roxos - roxos eran os sanguinarios, roxos que non azuis; os acusados eran os da alma branca; claro está que así eran pois claro resulta a pouco que analicemos os seus antecedentes, os seus cumprimentos. ¿Os outros? ¡Os outros xa foron xulgados polo Xuíz infalible, sen apelación posible; a min só me queda engadir, que non desexar: que os coma o demo!
.../... Gómez Vilabella, Xosé M.
