Opinión en Galicia

Buscador


autor opinión

Editorial

Ver todos los editoriales »

Archivo

Tomás Barreira Suárez (1883-1961), un xesuíta na defensa da Galiza (2)

martes, 28 de febrero de 2023
(Continuación e final)

Tal como indiquei, Otero Pedrayo remitiría aínda no mes seguinte, en xullo do mesmo ano 1934, un segundo escrito (semellante no seu contido ó anterior de xuño) a F. Tedeschini, Nuncio do Vaticano en España. Este, pola súa parte, solicitaría seguidamente algúns informes reservados sobre o contido do escrito do político galeguista, entre eles ó valenciano Rafael Balanzá y Navarro, que desde 1928 rexía como bispo a diocese lucense. Cómpre tamén indicar aquí que na resposta deste ó Nuncio se aludirá, entre os xesuítas, a Tomás Barreira como persoa que simpatizaba en certa medida co galeguismo político (1). En realidade –tal como comenta detalladamente o mesmo J. Ramón Rodríguez Lago(2)- foron só dous os informes solicitados por Tedeschini e xustamente ós únicos bispos no país galego non nacidos na Galiza: un ó xa mencionado Rafael Balanzá; o outro ó murciano Antonio García García, bispo de Tui e Administrador Apostólico de Santiago(3). De modo que é ben comprensíbel que Rodríguez Lago comente que as xestións de Tedeschini en relación coa preparación do informe sobre o escrito de Otero Pedrayo para o seu posterior envío a Roma "reflicten un interesado partidismo" por parte do Nuncio, tendo en conta ademais que –tal como mostra o mesmo Rodríguez Lago- o propio Tedeschini condicionaba xa de antemán nun sentido (o do propio Nuncio) o xuízo que el mesmo estaba a solicitar (4). De feito, o documento final (absolutamente descualificador das informacións sobre a Igrexa galega de Otero Pedrayo) que presentará o Nuncio en marzo de 1935 á Secretaría de Estado do Vaticano basearase sobre todo no informe do bispo valenciano Balanzá (5). Rodríguez Lago resúmeo así, tras el aducir diversos e significativos textos relacionados tanto co informe do bispo de Lugo como co documento final de Tedeschini:

"Asumiendo los postulados tradicionales del españolismo más centralista, Tedeschini denunciaba los movimientos nacionalistas emergentes, no sólo por los riesgos que estos podían conllevar para el buen funcionamiento de las instituciones eclesiásticas, sino por su consideración como 'la peor plaga de España, semejante a un verdadero castigo de Dios' " (6).

Mais as precedentes e en calquera caso leves alusións a Barreira en relación coas denuncias por parte de Otero Pedrayo da precaria ou deficiente situación da Igrexa galega respecto da sua inculturación no país galego van acadar un relativamente novo formato desde a publicación de "El Caso de España" do Cardeal Arcebispo de Toledo Isidro Gomá (redactado por el en Pamplona o 23 de novembro de 1936). Isto ocorre –como se ve- despois de Tedeschini remitir o mencionado documento a Roma en resposta ós requirimentos da Secretaría de Estado do Vaticano sobre as denuncias de Otero Pedrayo. Pois ben, Barreira vaise deter na lectura do escrito do Cardeal Gomá concretamente na seguinte frase que está en relación cos acontecementos da guerra civil, iniciada había só catro meses:

"Al compás de Navarra se ha levantado potente el espíritu español en las demás regiones no sometidas de primer golpe a los ejércitos gubernamentales. Aragón, Castilla la Vieja, León y Andalucía han aportado grandes contingentes de milicias que, bajo las diversas denominaciones de las viejas organizaciones políticas, se han solidarizado, en un todo compacto, con el ejército nacional"(7).

O que a Barreira lle resulta especialmente estraño é a ausencia do nome da Galiza entre as rexións citadas no precedente texto arcebispal. Deste modo, o inveterado e reiterado silencio sobre a Galiza como realidade histórica, social e culturalmente diferenciada vaise convertendo nel nunha crecente obsesión por rompelo ou destruílo, actuando así directamente el mesmo pola súa parte en sentido contrario, é dicir, dando a coñecer a realidade e a propia e intransferíbel dignidade da Galiza, tal e como eticamente o esixen a xustiza e maila igualdade.
Son estas e outras consideracións as que serán obxecto dunha ampla carta que o xesuíta lucense lles dirixe directamente o 28 de xaneiro de 1937 (8) ó propio Cardeal Gomá e "a los Excmos. Sres. Arzobispo y Obispos de Galicia", que comeza así:

"Excmo. Srs: Con el máximo respeto y con todas las salvedades que el caso requiere, he de manifestar sin rodeos ni eufemismos protocolarios, que el reciente folleto del Emo. Card. Primado, titulado 'El Caso de España', ha producido en la opinión pública gallega pésimo efecto, debido a que en él se ha silenciado el nombre de Galicia al enumerar las regiones españolas que intervienen en el actual movimiento salvador de España. En documento de tanta resonancia, a estas alturas y después de tantos y tan inmerecidos desdenes hacia Galicia, venir ahora con otra tan significativa, es cosa que no se puede pasar por alto" (Archivo Gomá..., 462).

Nos parágrafos que seguen aludirá Barreira a moi diversos feitos históricos que avalan ou dan peso a unha visión da Galiza nobre, valente e xenerosa desde os tempos da reconquista ata o presente para deducir de todo iso o seguinte:

"Por lo dicho se ve que Galicia siempre ha ido y va a la cabeza de todo movimiento genuinamente nacional. ¿Cómo, pues, se la hace sistemáticamente la guerra del silencio, que es la peor de todas? No vale alegar ignorancia o descuido" (9).

Nos parágrafos conclusivos da carta, nos que incluso semella resoar un certo eco das denuncias, máis arriba sinaladas, de Otero Pedrayo (coñecedor de Barreira), quero só aducir os seguintes, non carentes polo demais como é doado decatarse de determinadas doses do que poderiamos denominar ímpeto civil ou profético:

"Es sensible, pero hay que decirlo sin rodeos: desde que en tiempo de los Reyes Católicos con achaque de religión y de patria, se cometió con Galicia el atropello máis increíble e incalificable, esta región viene sufriendo la enemiga implacable de los sacerdotes, religiosos y Prelados extrarregionales. ¿Se podrá saber qué mal hemos hecho o en qué hemos desmerecido con relación a los de las demás regiones para que se nos trate así? Pero Galicia será vindicada de todo vejamen contra quien sea y como sea, siempre dentro de la más estricta moral sin estrecheces ni elasticidades egoístas o caprichosas [...]. Separatista no, pero iguales a los de las demás regiones sí; convivencia y caridad cuanta se quiera, pero siempre a base de justicia, que si así no es, la convivencia y la caridad son un camelo [...] A ello tenemos absoluto derecho y lo exigiremos a todo trance, cueste lo que cueste" (o.c., 463-464).

Non é nada estraño que o contido crítico desta carta e tendo sobre todo en conta a quen ía dirixido resultase ser conflitivo en definitiva para o xesuíta autor da mesma, por máis que (polo que parece) –ou quizais precisamente por iso mesmo- non fose ela en realidade enviada, ademais de ó Cardeal, a tódolos bispos da Galiza tal como o propio Barreira daba polo menos a entender ó comezo do texto da mesma.
As descualificacións de Tomás Barreira (considerado como tolo e maniático, aínda que por outra parte semellase ser un bo relixioso), formuladas tanto polo seu Superior relixioso (érao daquela aínda o asturiano P. Indalecio Llera, ó que máis arriba fixen referencia) como polo bispo de Ourense, Florencio Cerviño González, por mor do contido da aludida carta reflíctense ben no escrito que este último lle remite ó cardeal Gomá con data do 22 de febreiro de 1937. Dado o seu interese, reproduzo aquí o seu texto completo:

"Emmo. y Rvdmo. Sr. Cardenal Arzobispo Primado.
PAMPLONA.
Mi venerado y amadísimo señor Cardenal: Acaba de visitarme el P. Superior de los Jesuitas residentes en ésta, para entregarme la adjunta carta, reiterarme el ruego que en ella formula y enterarme de la locura cometida por el P. Barreira, escribiendo a V. Emcia. Rvdma. una carta injuriosísima, de la que yo no tenía la menor noticia, puesto que, según el P. Barreira dijo a su Superior, aunque aparecía dirigida también a los Prelados de Galicia, ni al querido Hermano de Mondoñedo ni a mí nos la había enviado. No preciso decir a V. Emcia. Rvdma. que condeno con toda mi alma esa enormidad del pobre P. Barreira y que estoy absolutamente compenetrado con el sentir de V. Emcia. Rvdma., lo mismo que todos mis diocesanos que han tenido la dicha de conocer la magnífica pastoral de V. Emencia. Rvdma. por el Boletín Diocesano, el diario católico de esta Capital y los ejemplares distribuidos por los caballeros de la asociación de Padres de Familia.
Sirva de lenitivo a la molestia que no puede menos de haber producido a V. Emcia. Rvdma. semejante escrito del P. Barreira la consideración de que, como dice muy bien el P. Superior en la carta que tengo el honor de elevar a V. Emcia. Rvdma., aquel pobre religioso, que en todo lo demás parece ser un perfecto cumplidor de su santa Regla, padece una verdadera manía, una absoluta perturbación mental de ver en todos y en todo agravio para sus sentimientos de gallego, sin exceptuar a la misma Compañía de Jesús de la que se muestra tan amante y entusiasta. En este particular lo considero verdaderamente loco y así se lo tengo manifestado a él mismo.
Si como dice el P. Superior, él se muestra arrepentido y pide a V. Eminencia Rvdma. perdón, accediendo a los ruegos del P. Llera, me atrevo a unir mis súplicas a las de este Rvdo. Padre e implorar de V. Emcia. Rvdma. que, dando una nueva manifestación de su magnanimidad y caritativos sentimientos, interponga su valimiento ante el Rvdmo. P. General de la Compañía de Jesús para que imponga, sí, la penitencia debida al P. Tomás Barreira, sin que llegue a la de expulsión, merecida por su locura.
Perdone, Eminentísimo Señor, esta nueva molestia y dígnese aceptar los sentimientos de la profunda admiración, vivísima simpatía y sincerísimo afecto de su incondicional servidor y capellán que besa reverente su Sagrada Púrpura" (10).


Menos mal que o Cardeal Gomá, o receptor desta carta do bispo de Ourense, se amosou (polo que parece) máis magnánimo cós seus submisos informadores respecto do "pobre Barreira", louco ou perturbado mental para eles (11), xa que se apresurou a responder só cinco días despois (o 27 de febreiro de 1937) ó bispo de Ourense, restándolle en definitiva importancia ás críticas que a el lle dirixira Barreira, nos seguintes termos:

"Mi venerado Hermano y querido amigo: Tengo la suya del 22 del actual con la que a V. dirigió el P. Llera S.J.
Cuando recibí la carta del buen P. Barreira dudé un momento si la remitiría al Rdmo. P. General, pero habituado ya por razón de mi cargo a 'cosas y cosillas' y convencido de que el P. Barreira no había tenido la calma suficiente que le hiciera responsable opté por archivarla sin dar mayor importancia a su escrito.
Su carta de V. y la que le ha dirigido el P. Llera me confirman en lo que supuse y hoy celebro no haber escrito al P. General de la Compañía. Precisamente uno de estos días tengo que escribir al Rdmo. P. General y aprovecharé la oportunidad para quitar importancia a lo hecho por el P. Barreira y si fuera preciso para interceder por él, ya que está arrepentido y es un buen religioso.
Le saludo con todo afecto y le abraza s. s. a. y H." (12).


Así pois, Tomás Barreira, trala súa conflitiva -desde o punto de vista político e relixioso- estancia en Ourense deixaría de estar nesta cidade dende o verán de 1938 para residir posteriormente (tal como xa quedou indicado) en diversos lugares de fóra da Galiza, como Salamanca, Palencia e sobre todo Xixón, ata a súa posterior volta á Galiza, instalándose inicialmente desde o comezo do curso 1946-47 no colexio xesuítico de Camposancos (A Guarda), onde permanecería ata que só dous anos despois se trasladou xa na madureza da súa vida a Vigo para unha relativamente longa etapa nesta dinámica e populosa cidade.
A súa preocupación pola dignificación da Galiza seguiría na cidade olívica porén intacta ou incluso se podería dicir que se acrecentaría, tal como seguidamente comentarei.
Efectivamente, e en primeiro lugar, é durante esta etapa viguesa cando por exemplo publica no ano 1956 (aínda que o seu "A manera de Prólogo" estea datado en "Vigo, marzo 1958"), un pequeno libro ou folleto de 26 páxinas (incluídas nestas as oito páxinas iniciais e mais unha última ó final do folleto redactadas polo propio Barreira), que leva como título Fallo pontificio en el pleito priscilianista. Decretal de S. Inocencio I "A los toledanos" (Vigo, Agosto 1956).
A verdade é que en principio lle acaía ben a Barreira, tan preocupado polo indebido esquecemento dos grandes persoeiros históricos vencellados dunha ou doutra forma coa Galiza, ocuparse -aínda que só fose de xeito limitado e case só de pasada- deste gran libertario cristián, vítima inxusta do poder e do monolitismo ideolóxico en tempos antigos, para dalo a coñecer nalgunha medida nos tempos modernos.
O escrito de Barreira (13) presenta o texto pontificio da Decretal en castelán (páxs. 9-15) e seguidamente o texto orixinal latino (páxs. 17-23), rematando tras este último texto cuns parágrafos do propio Barreira, nos que este formula, entre outros, os seguintes comentarios:
"Para terminar. Al condenar a Prisciliano, se cometieron los más inverosímiles atropellos. Se vio la causa en el Zaragozano II y fueron anatematizados los priscilianistas, anatemas que nadie acató, entre ellos el Papa [...] Total: el monstruoso Prisciliano es inocente, la priscilianísima Galicia es inocente y todos nuestros antepasados inocentes, sin sombra de herejía ni inmoralidad priscilianista" (o.c., p. 24).

Nun sentido similar (de explícita ou implícita dignificación da Galiza) se expresaba xa previamente neste mesmo escrito Barreira nas páxinas que dedica á presentación castelá e latina do texto da Decretal. Léanse, por exemplo, os seguintes parágrafos do xesuíta lucense:
"En el priscilianismo no hay ni una sola herejía, ni una sola inmoralidad reprensible, ni un solo caso de esoterismo priscilianista, y que Galicia, la actual, no cayó en semejantes aberraciones.
Los principales obispos priscilianistas Sinfosio y Dictino, al ser admitidos a la comunión con los católicos, no abjuraron ni se retractaron poco ni mucho, no obstante lo que dice Idacio el Límico en su cronicón y a pesar de lo que dice Dictino en la primera confesión que hizo en Toledo, pues el Papa pasó por ello sin darle la menor importancia [...] Con esta interpretación, de toledanos buenos y de plena confianza del Papa; de antipriscilianistas severamente reprendidos por el Papa, y de priscilianistas admitidos al seno del catolicismo sin abjuraciones ni retractaciones según el mismo Papa, ni España, ni Galicia, ni la Iglesia Romana sufren mengua ni daño alguno, lo que está plenamente conforme con la verdad de los hechos [...] En esta historia priscilianista se faltó a la verdad, a la justicia y a los deberes más elementales de sociología cristiana" (14).


Que nestas súas páxinas introdutorias ó texto da Decretal está Barreira afectiva e internamente guiado ou motivado por unha actitude reivindicativa da tradición e cultura galegas dedúcese ó meu ver dos seguintes comentarios, precedidos ademais significativamente, a xeito de lema, polo texto "Honora patrem tuum et matrem tuam. Ex. 20, 12. El 4º honrar padre y madre":

"El compostelano Cura de Fruime escribió al P. Flórez quejándose de que en su 'España Sagrada' dijera que Prisciliano era gallego. Contestó el P. Flórez diciendo que 'Lo peor no era que Prisciliano fuera gallego, lo peor era que Galicia había sido la más tenaz en defender sus errores'.
Según la historia, Prisciliano fue el más monstruoso y corrompido heresiarca, y Galicia, cuna del mismo, fue totalmente invadida por sus errores y la más tenaz en seguirlos. Lógicamente, pues, todos los gallegos de hoy somos hijos de monstruosos herejes y ante el mundo entero llevamos sobre nosotros este humillante y vergonzoso sambenito hace dieciséis siglos, sin que sepamos el motivo de esta difamante historia.
Es cosa cierta que la historia del priscilianismo se ha formado y sostenido con escaso fundamento, y no parece razonable soportar esta humillación pública con espíritu mansurrón y en perfecto silencio, sin decir esta boca es mía, sobre todo siendo tan claro el sentir de la S. Sede y no pocos ni pequeños los inconvenientes que se siguen de esta tergiversación histórica para los hijos de los pretendidos herejes." (p.3).


Cómpre engadir aínda que Barreira semella terse ocupado xa deste tema priscilianista polo menos desde o comezo da súa chegada a Vigo, como o mostra o seu detallado artigo (bibliográfico, analítico e crítico) que leva como título "Prisciliano y el priscilianismo nada tienen que ver con la actual Galicia", que el publicou no "Faro de Vigo" co pseudónimo de "Don Modesto" na páxina 6 do xornal do día 15 de maio de 1951.
Aparte do seu interese cultural por Prisciliano, hai porén ademais outro tema do que se ocupou intensamente Barreira na súa xeira viguesa. É esta unha ocupación que hoxe en día, transcorrida a época dos anos cincuenta do século pasado, seguramente permanece agachada para moitos, dado que o seu medio de expresión foi daquela case exclusivamente o xornal "Faro de Vigo". Trátase do tema do Colón pontevedrés. É dicir, Barreira sostén efectivamente e con teima a orixe pontevedresa de Colón, aceptando e prolongando deste modo a precedente visión de Celso García de la Riega (1844-1914) (15) e intentando apuntalar esta tese desde diversos puntos de vista dun xeito orixinal e ben informado en todo momento, poñendo pola súa parte unha énfase especial no abondoso número de nomes tirados dos accidentes xeográficos das rías de Vigo ou Pontevedra cos que Colón decidiu "bautizar" os seus descubrimentos ultramarinos, na análise da linguaxe de Colón etc. De maneira resumida vén formular nalgún momento o propio Barreira a súa metodoloxía ó respecto cando indica que máis alá dos "documentos" hai que atender a temáticas como as seguintes: "lenguaje, nombres de las naves y bautizos de Colón, monumentos pétreos y la tradición local" ("Faro de Vigo", 10 de xullo de 1953, p. 1 e 6).
Dada a amplitude desta cuestión, ofrezo aquí ó lector só unha lista cronolóxica dos artigos publicados por el no "Faro de Vigo" tras unha paciente busca pola miña parte dos mesmos na Hemeroteca do Concello de Vigo (16), esperando que isto poida contribuír non só a dar a coñecer a faciana culta e investigadora de Barreira senón tamén a que os interesados nesta cuestión poidan coñecer e avaliar por si mesmos os razoamentos que el formulou ó respecto no seu tempo a través dos seus artigos publicados no xornal vigués. Cómpre advertir en calquera caso que Barreira nos seus primeiros artigos (ata o ano 1952) utilizou o pseudónimo (xa mencionado) de "Don Modesto" para pasar posteriormente (desde o ano 1953) a empregar o seu propio nome e apelido, debido en parte alomenos a que tal pseudónimo se podía prestar entre os lectores do xornal a ser confundido co nome real doutro publicista, Modesto Bará Álvarez (1895-1973), partidario este tamén da orixe pontevedresa de Colón (17).
Velaquí, pois, a lista dos artigos (con indicación de data de aparición e páxina correspondentes) que puiden localizar no xornal "Faro de Vigo", sen garantir en calquera caso que non poidan existir aínda algún ou algúns máis que se teñan resistido á miña procura:

- Alfa y omega de Colón: 6 de outubro de 1949, p. 4.
- Recuerdos pontevedreses de Colón: 6 de novembro de 1949, p. 3.
- Colón: sus recuerdos pontevedreses: 16 de novembro de 1949, p. 3.
- Recuerdos pontevedreses de Colón: 30 de novembro de 1949, p. 3.
- Dedicación patriótica de Colón: 8 de decembro de 1949, p. 3.
- El lenguaje de Colón: 20 de decembro de 1949, p. 3.
- El lenguaje de Colón: 17 de xaneiro de 1950, p. 3.
- El lenguaje de Colón: 22 de xaneiro de 1950, p. 3.
- Carabelas de Colón: 28 de febreiro de 1950, p. 3.
- Cristóbal Colón no es tortosino: 25 de marzo de 1950, p. 2.
- Las mentiras de Cristóbal Colón: 2 de febreiro de 1951, p. 5.
- Debe erigirse un monumento a Cristóbal Colón en Portosanto: 15 de marzo de 1951, p. 3.
- La "Historia del Almirante" don Cristóbal Colón: 18 de marzo de 1951, p. 3.
- Colón fue el primer misionero de América: 12 de outubro de 1951, p. 1.
- Cristóbal Colón. La documentación sobre su origen: 14 de marzo de 1952, p. 2.
- Cristóbal Colón no era tortosino: 19 de xuño de 1952, p. 4.
- Huellas colonianas. En la costa interior de las rías de Vigo y Pontevedra. Hecho único en su significado, que bien pudiera tomarse por partida de nacimiento: 10 de agosto de 1952, p. 4.
- ¿Quién descubrió a América?: 24 de setembro de 1952, p. 2.
- ¿Quién descubrió América: Américo Vespucio?: 15 de outubro de 1952, p. 5.
- Cristóbal Colón y "La Española": 6 de marzo de 1953, p. 6.
- Cristóbal Colón, natural de Pontevedra. Son evidentes las raíces gallegas del almirante: 28 de marzo de 1953 (número extraordinario del centenario 1853-1953), p. 78-79. (18)
- Réplica. En torno al origen de Cristóbal Colón: 22 de abril de 1953, p. 6.
- El origen de Cristóbal Colón hay que buscarlo en la tesis pontevedresa: 26 de maio de 1953, p. 6.
- Origen pontevedrés de Cristóbal Colón: 16 de xuño de 1953, p. 5.
- Origen pontevedrés de Cristóbal Colón: 10 de xullo de 1953, pp. 1 e 6.
- El origen de Colón. El descubridor de América es pontevedrés: 15 de agosto de 1953, p. 4.
- Sobre Cristóbal Colón. Pontevedra es un museo coloniano: 18 de agosto de 1953, p.8.
- Origen pontevedrés de Cristóbal Colón: 4 de outubro de 1953, p. 5.
- Colón pontevedrés. Nuevas aportaciones sobre su origen: 11 de outubro de 1953, p.8.
- Nuevos testimonios en favor de la tesis Colón pontevedrés. Indicaciones sobre el mapa: 3 de decembro de 1953, p. 7.
- Cristóbal Colón. El glorioso Almirante comienza y termina proclamándose pontevedrés: 5 de febreiro de 1954, p. 4.
- El mapa de Xoau da Coxa: 11 de marzo de 1954, p. 4.
- Cristóbal Colón, pontevedrés: 30 de xuño de 1954, p. 4.
- Cristóbal Colón. Campaña en torno a su gran obra: 12 de outubro de 1954, p. 3.
- Atención al truco: 7 de maio de 1955, p. 8.
- Respuesta a un corazón gallego: 4 de agosto de 1955, p. 8.
- Respuesta del P. Tomás Barreira, S. J. al R. P. Manuel María Martínez, O. P.: 24 de xullo de 1956, p. 9-10 (19).
- Cristóbal Colón, pontevedrés. A propósito del "boy que falló": 16 de agosto de 1956, p. 3.
- Cristóbal Colón, pontevedrés. "El bautizo S. Salvador": 18 de setembro de 1956, p. 5.

Debido a esta súa actividade a prol da orixe pontevedresa de Colón, Barreira foi de feito nomeado a mediados do ano 1952 "membro honorario do Comité pro Colón pontevedrés" por este Comité "por haber sido el iniciador del actual movimiento reivindicatorio de la cuna pontevedresa del inmortal navegante", segundo se pode ler no "Faro de Vigo" do 9 de xullo de 1952.
Dous anos despois -a teor das informacións do 9 de marzo de 1954 do "Faro de Vigo"- celebráronse no anterior día 7, domingo, en Baiona (e por segunda vez; a primeira vez ocorrera no ano 1929) os "actos conmemorativos del arribo de 'La Pinta' después del descubrimiento del Nuevo Mundo", a actualmente denominada festa da "Arribada". Na crónica do "Faro de Vigo" dese día non podían faltar as referencias a Barreira, que é presentado como actuando pola mañá dese día como predicador "sobre la acción apostólica de Colón, el primer misionero de América" na celebración eucarística e tamén posteriormente no mesmo día deste xeito: "Por la tarde se celebró un animado coloquio sobre la tesis Colón pontevedrés, en el que tomaron parte diversas personas. El reverendo P. Tomás Barreira contestó satisfactoriamente a cuantas preguntas y aclaraciones le fueron formuladas". Non é nada estraño neste sentido que, varios meses despois destas intervencións de Barreira, o xuíz e poeta Otto José Cameselle Barcía se referise no "Faro de Vigo" (30 de xullo de 1954, p. 6) a Barreira como "ardiente paladín" da tese da orixe pontevedresa de Colón.
Estará aínda presente nese mesmo ano nos actos que se desenvolverían en Baiona co gallo da celebración o día 12 de outubro do "Día da Raza". Así nolo lembra o "Faro de Vigo" do día seguinte (13 de outubro de 1954, p.7) deste xeito:

"Tuvieron lugar ayer en Bayona -la Real- emotivos actos de homenaje al gran Almirante descubridor de América, organizados por el Comité provincial Pro Colón Pontevedrés [...] Comenzaron los actos con una misa oficiada en la Colegiata por el párroco [...] con asistencia [...] del Comité en pleno de Colón Pontevedrés, presidido por el P. Barreira, S. J. [...] Finalmente, el P. Barreira cerró el acto con un documentado estudio de la tesis Colón pontevedrés, señalando argumentos irrebatibles, deducidos de largos estudios en documentaciones, hechos y pasos dados por el gran Almirante, lo cual, por otra parte, y por exigencias de la época, le obligaron a ocultar su verdadera personalidad".

Remato xa así este intento de pór polo menos ó descuberto a relevante faceta dun Tomás Barreira preocupado pola dignificación da Galiza nunha época especialmente complicada e difícil para o país galego. É seguramente por este seu labor dignificador, xusto e necesario (que el exerceu con teima e paciencia a prol das xentes galegas ás que el se recoñecía debedor), polo que o grande historiador e tamén xesuíta Evaristo Rivera Vázquez, referíndose nun momento concreto aínda que só minimamente a el, puido hai xa varias décadas comentar o seguinte sobre Barreira: "un nativo no bien comprendido por algunos, que veían en él a un peligroso separatista" (20).

NOTAS:
1. "El jesuita Barreira, de la residencia de Orense, hacía campaña galleguista. Estaba elaborando una encuesta entre las casas religiosas preguntando si aceptaban candidatos gallegos y si se humillaba por serlo a los gallegos admitidos en la institución" (Cristóbal Robles Muñoz, La Santa Sede y la II República (1934-1939). Paz o Victoria, Madrid, ACCI [Asociación Cultural y Científica Iberoamericana], 2015, p. 71).
2. Ver Rodríguez Lago, La Iglesia católica y la cuestión..., 201-204.
3. "La Nunciatura optó por no solicitar informe alguno de los dirigentes eclesiásticos nacidos en Galicia" (comenta Rodríguez Lago, La Iglesia católica y la cuestión...., 201).
4. Véxase, en confirmación do dito, o que lle escribía a este respecto a Rafael Balanzá, bispo de Lugo e Administrador Apostólico de Mondoñedo, o Nuncio Tedeschini: "Ni la Santa Sede, ni esta Nunciatura dudan de que todas esas acusaciones son infundadas y no tienen más raíz que una exagerada susceptibilidad regionalista, sin embargo, agradecería a V. E. para mejor conocimiento de causa, me diera su siempre acertado parecer sobre los extremos de esta queja" (en Rodríguez Lago, La Iglesia católica y la cuestión..., 201).
5. O xuízo que o historiador J. R. Rodríguez Lago emite sobre o valenciano Balanzá en relación co paso deste como bispo auxiliar de Toledo ó bispado de Lugo é o seguinte: "El 1 de julio de 1928 hizo su entrada solemne en la diócesis [de Lugo]. Tenía 48 años. Su malestar por su designación en una diócesis que no cumplía con sus expectativas, y su desconocimiento, cuando no su manifiesto desprecio por la realidad gallega, lo convirtieron en un obispo ajeno para clero y fieles, que muy pronto excitaron las críticas al prelado" (Rodríguez Lago, La Iglesia católica en Galicia..., p. 97). E cómpre non esquecer aquí que o autor deste severo xuizo é cualificado por Xosé Ramón Barreiro Fernández como "el mejor investigador de Galicia en el tema de la Iglesia gallega en el siglo XX" (Cf. Rodríguez Lago, Cruzados..., p. 11).
6. Rodríguez Lago, La Iglesia católica y la cuestión..., 205 (ver íd., o. c., 202-207).
7. Isidro Gomá Tomás, El caso de España. Instrucción a sus diocesanos y respuesta a unas consultas sobre la guerra actual (Pamplona, 1936), p. 8-9.
8. A carta pode lerse enteira en Archivo Gomá. Documentos de la Guerra Civil. Edición de José Andrés-Gallego y Antón M. Pazos. (Madrid, Consejo Superior de Investigaciones Científicas, 2002), vol. 2, p. 461-464.
9. o. c., 463. Desde este tipo de reflexións críticas de Barreira referirase explicitamente Rodríguez Lago ó seu "rexionalismo" galego tras comentar o seguinte: "El firme rechazo de los postulados del nacionalismo gallego, exiliado o masacrado por el Ejército, resucitó la tesis del regionalismo, muy presente en algunos religiosos, que reivindicaron el peso decisivo de la contribución regional galaica en la nueva epopeya nacional hispánica" (Rodríguez Lago, Cruzados..., 272).
10. Archivo Gomá, vol. 3, p. 299-300. Pode verse tamén a nota 1016 na p. 461-462 do vol. 2 deste mesmo Archivo Gomá.
11. Curiosamente, para o historiador Rodríguez Lago quen si parece que padecía por estes anos dun certo tipo de demencia era o propio bispo Florencio Cerviño, cando indica sobre el o seguinte: "En 1936, Florencio Cerviño tenía 78 años. Arrastraba una larga trayectoria de delirios y ataques coléricos derivados de su enfermedad mental. Para impedir que esta se hiciese pública, el vicario general [Diego Bugallo Pita], que tenía 41 años, contaba con la colaboración del secretario de cámara, Martín Fernández, cuya principal misión era informar diariamente y en privado sobre el progreso de su demencia" (Rodríguez Lago, Cruzados..., p. 40). Ver tamén sobre isto mesmo Rodríguez Lago, La Iglesia católica en Galicia..., p. 104-105.
12. Archivo Gomá, vol. 3, p. 335-336.
13. Agradezo aquí os bos servizos que os responsábeis da biblioteca da Universidade Comillas de Madrid me prestaron poñendo ó meu dispor o texto, case descoñecido en canto ó seu contido, do Fallo pontificio... de Barreira.
14. Barreira, Fallo..., p. 1-2. Ver tamén Barreira, o. c., p. 4-6.
15. Na presentación que fai o "Faro de Vigo" do amplo artigo que publica Barreira neste xornal o 28 de marzo de 1953 dise nela que Barreira é o "segundo La Riega".
16. Quero agradecerlles aquí a grata atención que recibín dos responsábeis da mencionada Hemeroteca.
17. No artigo de Modesto Bará, "Colón pontevedrés" ("Faro de Vigo", 15 de abril de 1951) referíase explicitamente o seu autor precisamente a esta comprensíbel confusión dos lectores de Barreira ("Don Modesto") con el mesmo, loando ó tempo o intelixente e entusiasta labor de "Don Modesto" nestes termos: "Venimos –vienen todos los pontevedreses y Galicia entera- siguiendo con interés, con devoción y con la más franca simpatía la labor que en Faro de Vigo está haciendo desde hace tiempo, inteligente y entusiastamente, el benemérito 'Don Modesto' en pro de la naturaleza pontevedresa del inmortal Descubridor de las Américas, Cristóbal Colón. Es él quien, en la actualidad, mantiene el fuego sagrado, que parecía extinguido desde que desapareció para siempre el último gran apóstol de la causa, don Prudencio Otero Sánchez [...]. Este patriótico actuar de 'Don Modesto' es de esperar prosiga para que no caiga totalmente en el olvido y en el abandono el noble afán de deshacer un gran error histórico". O artigo de Bará pode lerse (desde hai poucos anos), ademais de no xornal vigués, en Modesto Bará Álvarez, Pontevedra: El verdadero origen de Cristóbal Colón (Vigo, Editorial Discursiva / Ediciones Cardeñoso, 2014), p. 17-19.
18. É este o artigo máis extenso de Barreira, ocupando dúas páxinas enteiras do "Faro de Vigo". Ademais de el presentar aquí sinteticamente as principais ideas e razoamentos a prol da orixe pontevedresa de Colón, inclúense nas páxinas, ademais de dous gráficos das rías de Vigo e de Pontevedra, unha fotografía e mais unha breve presentación do autor do artigo. Aínda que nesta presentación se diga que Barreira comezou a publicar no "Faro de Vigo" os seus artigos "desde 1950", en realidade -tal como se pode ver na lista dos seus artigos- xa tiña el publicado con anterioridade no mesmo xornal seis artigos (no ano 1949).
19. En relación con este artigo só quero indicar que se trata dunha "resposta" a un previo artigo do dominico Manuel Mª Martínez, Fray Bartolomé de Las Casas y la patria de Colón ["Revista de Indias", XV (1955) 554-567], no que este expresa o seu desacordo coa tese pontevedresa de Barreira (considerada polo dominico ó final do seu artigo como "fantástica"), tal como Barreira a formulara nun dos seus artigos (Cristóbal Colón, natural de Pontevedra. Son evidentes las raíces gallegas del almirante: 1953), sen o dominico ter coñecemento de ningún dos artigos publicados por Barreira con anterioridade a ese, nos que el fundamentaba máis detalladamente a súa tese pontevedresa. Con posterioridade a esta "Respuesta..." de Barreira o dominico amosaríase porén decididamente máis respectuoso e cauteloso respecto da postura do xesuíta, tal como se pode comprobar no seu artigo ¿Colón pontevedrés? En réplica al P. Barreira ("Faro de Vigo", 22 de agosto de 1956, p. 6).
20. Rivera Vázquez, E., Colegio Apóstol Santiago. Historia de una larga peregrinación (Vigo, Colegio Apóstol Santiago, 1993), p. 433.
Cabada Castro, Manuel
Cabada Castro, Manuel


Las opiniones expresadas en este documento son de exclusiva responsabilidad de los autores y no reflejan, necesariamente, los puntos de vista de la empresa editora


PUBLICIDAD
ACTUALIDAD GALICIADIGITAL
Blog de GaliciaDigital
PUBLICACIONES