Noriega Varela e o parrafeo Valuro
Noriega Varela pretendía ordenarse como sacerdote, pero non o conseguiu debido ao feito de ser fillo de solteira e por iso precisaba unha dispensa de Roma, que lle foi denegada, pasando, segundo deixa dito Otero Pedraio, do "sombreiro de estudante clerical de corno para diante, a estoupante festa de casorio", da disciplina do seminario á vagancia da rúa.
Reflicte Fernández del Riego que con tan só vinte anos "era xa proverbial na cidade a súa afección polas romarías e os parrafeos con mozas aldeás".
Trapero Pardo recalcaba que "de novo andou en festas, feireou rapazas e fixo versos
contra amigos e inimigos, contra políticos e contra cregos" e segue José Nistal "Noriega na súa xuventude foi afeccionado ás saias, moi afeccionado" tamén "ás troulas, ás fiadas e demais reunións análogas tiveron para el un irresistible atractivo", porque "de algo lle valía ser un excelente bailarín de muiñeira e xota galega".
Noriega, despois de varios destinos como mestre, recala na Valuria con 56 anos, concretamente na Graña de Vilarente, aldea natural de Aquilino Iglesia Alvariño. Noriega Varela destaca o espléndidos que son os veciños da Graña, en contra do que as xentes opinan dos Valuros, "nos encheron a casa de todo canto a eles lles é posible ofrendar: carros de leña, carros de patacas, e mel, e leite, e queixos, e manteiga, e longaniza, e pans de saborosísimo centeo...".
No ano 1895, contando con 26 anos, acada o premio das festas mindonienses das San Lucas con este poema "De ruada", de 172 versos.
"De ruada" aparece tamén publicado, este extenso poema, no xornal La temporada en Mondariz, no ano 1922, de onde o collemos, mais o poema tivo unha grande acollida pola Valuria, porque o que isto escribe, sendo un pícaro, oíuno recitar na Ponte de Outeiro nas tabernas do Riveirego e na de Ameixide, sendo o recitador Toño do Meiril (Antonio Canto Darriba).
Imos extractar este poema dividido en tres partes e que comeza así:
De ruada
I
Unha noite de inverno das mais escuras,
tentoume seique o demo d'ir a Cesuras
por môr d'unha rapaza mais feiticeira
que as froliñas que nascen na primaveira.
Tropezando nos croyos, dando aturuxos,
e petando coa moca nos ventanuxos
cheguei á Margarida, brinquei o rio,
e seguín car'a diante, sen medo ô frio.
...
Ond´as casas, pareime xunta d'un carro,
arrimeime a unha roda, piquei cigarro
e buscando librillo pol-a chaqueta
ouvin o ruxe-ruxe d'a pandeireta
pois pretiño, moi preto, de donde estaba
o bodego d'a fia d'ali cadraba
que anque probe é âs veces niño d'amores
and'a groria entrevémol-os labradores
...
y-onde martes e xoves toca o frauteiro,
cal tocara de cote a non ser careiro
ou si as pícaras novas, mais dadiveiras,
mais cadelas tiveran nas faldrigueiras.
Alí van os rapaces namoricados
...
Alí van estornelos, ¡xente d'o vento!
...
Alí van os petrucios que aran a terra
...
Alí van madrileños de moita sona,
...
habaneiros que volven, de penas fartos,
...
Alí van melitares...
Alí van vellas tolas falar de santos.
Nesta primeira parte, ademais da localización do conto e a temporalidade, que se resume nunha noite en Cesuras (cerca de Mondoñedo), o poeta vese como andou en festas, neste caso nunha fía, tamén observamos como era moi afeccionado á troula tal e como nos contaban Otero, Trapero e Nistal.
II
Cando entrei n'un recuncho fíxome canto
cabo sí unha meniña que quero tanto
com'a luz d'os meus ollos, porqu'é Sabela
donairosa, garrida, com'onha estrela.
...
Rapaza mais xeitosa, nin de mais quedo
non naceo nas montañas de Mondoñedo.
...
Así ô pronto quedeime sin saudala,
porque sempre que a vexo prendo na fala
...
Faleille d'esta sorte: -¿Fuche ô muiño?
- Fun levar un folico de grá de trigo.
- ¿E quen era aquel majo qu'iba contigo?
- ¿Tu tes ganas de contos? ¿Seica ves lelo?
- Lela estás ti que falas c'un estornélo
- Arrenégote xuncras!, quén é es'acheite?
- Un que todos os días che merca o leite.
- Ora o demo, ¿e dixeron qu'era o meu mozo?
- Non te faigas, si queres, desentendida:
¿Cantas vecs ch'o bebe pola medida?
- Léria, léria! Á medida naide lle toca
Si non quer que nos dentes lle fend'a zoca.
- ¿Bupa!, non t'enrabeches, ten mais cachaza
qu'ese serio non pinta nunha rapaza.
Di a verdade, Sabela, ¿púxoche o pucho
dos dous cornos na testa, deuch'algún chucho?
Ti, xa ora! d'a vila non contas nada,
pro como ás veces volves tan colorada
non che falta quen diga, ¡contos de bruxas!
que fan na cidade mil garatuxas.
- ¿Ai de min pecadora!! Bó ¡no me indines!
- Eche certo, así eu meche, ¡non te presines!
- ¿Sabes o que che digo? ¡Basta de chanza
e si n'a tes deprende mellor crianza.
Seique coidas que faigo com'a valura?
Eu non sirvo, ¡qué rayo! pr'ama de cura,
Vaite pra cabo d'outras, líscate axina!
- Craro, tí soilo queres a estudiantina.
- Faigo ben!, pol-o d'hoxe, sonche solteira.
- Pois destoncias beilémola muiñeira.
Anda, vente pr'a roda
- Douche coa roca!
- Muller, érguete e cala, ¿Viva quen toca!
Nesta segunda parte, aparece a protagonista, Sabela, unha moza moi ben feita coa que Noriega comeza o parrafeo, que era a forma de ligar daquel tempo. O parrafear era un don no que Noriega sobresae por riba de toda a poesía, sendo ademais o momento máis álxido de toda a composición por ser un diálogo amoroso cheo de enxeño e moi propio da xente do pobo que ía ás feiras, festas e troulas ás que tamén iba Noriega por ser adicto a tales eventos.
Este parrafeo, pensamos que é o mellor de toda a poesía pola agudeza e ocorrencias que sobresaen do diálogo algo picante que se vai orixinando e medida que se vai desenvolvendo a conversa e que chega ata o momento máis álxido e habelencioso do parrafeo cando salta a chispa do mozo, Noriega, meténdose coa moza, Sabela, que sentíndose aldraxada, chámalle malfadado dunha maneira moi cortés "...¡Basta de chanza!/ e si n'a tes deprende mellor crianza"; aludindo á súa maneira de increpar á moza que lle responde da seguinte maneira:
"Seique coidas que fago com'a valura?
Eu non sirvo, ¿que rayo! pr'ama de cura"
Na pregunta que lle formula Sabela ao protagonista-autor indícalle que ela non fai como a Valura, co que nos atopamos con outro adxectivo cualificativo negativo co que se adorna ás mulleres valuras, sen ter por que facelo, porque segundo isto, son mulleres un pouco lixeiras de cascos, e por riba, no verso seguinte, pretende comparalas coas "amas de cura", como se estas foran tamén valuras, co que tamén está faltando á verdade.
As amas de cura eran mulleres, xeralmente criadas, que ían co cura aos seus destinos, sendo as que levaban a casa reitoral polo día e tamén pola noite cando o señor cura tiña necesidades de friaxe para quentarlle os pés; polo demais eran moi respectadas pois facían a función de esposa do cura como todos sabían, aínda que ninguén, por temor, llelo dicía.
III
Continúa o poema abandonando os pareados para seguir coas quintillas onde Sabela sae a bailar soa e faino tan ben que:
"¿criouse nas Coruxeiras
pra non salir bailadora?"
Mais, entrementres, alguén apaga o candil e empezaron os paus. O autor levou tres ao esnafrarse contra un banco, froito destes golpes ha de cargar con el, ás costas, un veciño. Cando ían polo camiño, no convento dos Picos, xa tocaba o frade.
Salve Valuria!
Texto: Xosé Otero Canto
Fotografía: Anxo Grande Penela
NOTA:
NORIEGA VARELA.- Fillos de Lugo. El Progreso, 2003.
OTERO PEDRAIO, Ramón.- Prólogo a D´o Ermo. A Coruña, R.A.G. 1969.
FERNÁNDEZ DEL RIEGO, F.- A. Noriega Varela, Vigo, Ed. Xerais.
