Do século XVI ao XIX
Dende o Século XVI, data da que coidamos ser o documento anterior (1534), ata o século XIX é cando se producen os cambios importantes na significación da palabra Valuro que vai collendo tinturas negativas tal e como imos ver no presente documento do ano 1812 que corresponde co inicio do Século XIX, por tanto o descrédito e menosprezo, case me atrevería a dicir que ocorre entre os séculos XVII e XVIII.
O autor deste romance é Manuel Freire de Castrillón, na data do documento é Deputado en Cortes pola provincia de Mondoñedo -provincia do antigo Reino de Galicia-, veciño de Santiago de Compostela e comerciante que ten a súa residencia na praza de San Benito do Campo.
O título desta poesía escrita en estrofa romanceada é o seguinte:
"Segunda parte de la pelegrina ó los praceres, octubre de 1803"
"...
Y errantes cregos de Lugo
Enseñando los calcaños
Con sotanas de romendos
Y los manteos asulados,
Moinantes (37) de muchas castes
Ó con fridas (38), ó con parches,
Con los brazos de esquiletes
Y retónicas clamando.
..."
Nesta poesía xa observamos como a palabra Valuro ten xa connotación de pícaro, camanduleiro que transcribimos nas notas a pé de paxina seguintes e que corresponden co anterior romance de Manuel Freire de Castrillón:
(37) Moinante sin duda viene de la palabra francesa moine, y en Santiago se titulan moinantes á los picaros pordioseros que saben engañar á los incautos para arrancarles limosna: de esta clase de gitanos tenemos muchos en Santa Marta de esta ciudad, hácia la Balura y contornos de Oseira,
(38) Ulceras o llagas.
O autor fai un aparte da palabra moinante que segundo el procede do francés "moine" (monxe, frade), aínda que hai quen a deriva do grego "eleemosyne", "esmola", ou do asturleonés "mainante".
Estes pícaros e truáns que viven do engano aos incautos aos que compara cos xitanos, colócaos en Santiago, en Oseira e na Valura.
Aquí comeza xa o desprestixio da Valura porque o autor fai xa unha metonimia ao chegar a designar a toda a comarca da Valuria como referente dunhas persoas que conforman un grupo social nómade e con parecidos indiscutíbeis co pobo xitano, formando parte xa da etnia Valura que se dedica a pedir esmolas, que teñen feridas ou que levan parches, que poñen os brazos abertos e en situación de petición mais tamén dicindo retóricas propias de cada pícaro pero tamén implorando e pregando.
Salve Valuria!
GAZETA MARCIAL Y POLÍTICA DE SANTIAGO. Nº 95, 26 decembro de 1812. Custaba esta Gazeta 12 quartos
Texto: Xosé Otero Canto
Fotografía: Anxo Grande Penela
