O espazo natural da Ribeira Sacra é un dos lugares máis atractivos e impresionantes de Galicia, onde se poden contemplar espectaculares paisaxes sobre os canóns que forman os ríos Miño e Sil, e onde chegaron os monxes no século VII fundando igrexas, mosteiros e perfeccionando o cultivo da vide, configurando un dos lugares con maior concentración de patrimonio artístico de toda España e orixinando unha das rexións con maior importancia vinícola de toda a xeografía galega.
Dentro deste espazo natural, no concello de Paradela, áchase o Camiño Vello de Aldosende, un roteiro que percorre o antigo camiño histórico de acceso á aldea de Aldosende desde Portomarín e que atravesa paraxes moi fermosas e illadas, con zonas realmente espectaculares.
Este camiño era moi frecuentado polos monxes benedictinos e cistercienses do próximo Mosteiro de San Facundo de Ribas de Miño co fin de gozar das paisaxes que ofrecía a zona mentres os monxes ían en meditación e tamén era utilizado para controlar o estado das pesqueiras de anguías do río Miño, acondicionar adegas e como vía de comunicación para trasladarse á cercana vila de Portomarín para vender e mercar produtos.
Agora, este antigo camiño foi recuperado polo concello de Paradela, conformando un dos itinerarios máis espectaculares e fascinantes existentes na Ribeira Sacra do Miño, que define perfectamente os elementos máis característicos desta rexión como son os seus fantásticos bosques autóctonos, os seus viñedos e tradición vitivinícola, a súa riqueza patrimonial, e as preciosas paisaxes que nos ofrece sobre o Miño e que teremos a ocasión de gozar no fantásticos cinco miradoiros que nos ofrece este roteiro.
O roteiro áchase perfectamente sinalizado, e está homologado como sendeiro oficial de pequeno percorrido pola Federación Galega de Montañismo. Ten unha distancia de 11,5 km. que se poden percorrer nunhas 3 horas e media, na cal imos poder ver moitos e variados lugares e elementos, entre os que se atopan:
-Impresionantes miradoiros que reflicten a grandiosidade do canón do Miño ao seu paso por este municipio entre os que se achan o miradoiro de Cabodevila e Penedo do Bico, miradoiros de Sta. Marta, Adega dos Penedos, Volta do Castelo e Aldosende, desde os cales teremos vistas marabillosas como as do meandro de Cabanouzo.
-O mosteiro de San Facundo de Ribas do Miño, monumento nacional desde 1982 e considerado a primeira manifestación do gótico en España, que foi fundado en 1120 polos monxes benedictinos para acoller aos peregrinos que viaxaban a Santiago.
-O impresionante desfiladeiro de Bacelo, cun carreiro tallado sobre a mesma roca, equipado con proteccións de seguridade e que sen dúbida é un dos máis espectaculares existentes na Península Ibérica, construído para conectar as zonas de viñedos e para lograr o acceso directo á aldea de Aldosende.
-A antiga aldea de Sta. Marta, case toda oculta polas augas do encoro de Belesar, cunha gran singularidade e interese paisaxístico.
-A aldea de Adega, con antigas casas con numerosos elementos tradicionais e etnográficos.
O roteiro ten o seu inicio nas proximidades da Ribeira de Loio, concretamente no miradoiro de Cabodevila e Penedo do Bico, desde onde temos unha primeira e extraordinaria vista do encoro de Belesar, o pobo novo de Portomarín, o pobo de Ferreiroá, asolagado polo encoro de Belesar en 1963, o castro de Castromaior, xacemento arqueolóxico da Idade do Ferro, e a desembocadura do río Loio no Miño.
O nome de Cabodevila vén do latin caput villae "cabeza, extremo". Este nome indica perfectamente como é o lugar, un cabo singular na ribeira do Miño que protexe a desembocadura do río Loio no río Miño.
E Penedo do Bico é o nome como o chamaban os veciños do pobo de Sta. Marta e outros próximos, e que fai referencia a unha roca en forma de cazoleta que existe no extremo do miradoiro onde din que se vertía o sangue dos sacrificios que os antigos ofrecían aos seus deuses como ofrenda.
Despois de gozar deste belo miradoiro, proseguimos o roteiro ata un desvío que nos leva ata as beiras do Miño onde nos atopamos co lugar de Sta. Marta, lugar pintoresco e de interese histórico, con só unas poucas casas que quedan da antiga aldea mergullada baixo as augas do encoro en 1963. Este núcleo de poboación chegou a contar con 7 veciños, tiña fama pola pesca da anguía e está situado nun lugar moi belo, nun cóbado do Miño, rodeado de viñedos. Nas súas proximidades áchase a capela de Sta. Marta, construída por Fenosa en substitución da antiga mergullada, que se acha completamente abandonada.
O río Miño, antes do encoro de Belesar, era nesta zona considerado como unha despensa de pesca. Durante máis de 3 séculos, Sta. Marta, que dependía do mosteiro cisterciense de Sta. María de Castro de Rei, pagou cuantiosas rendas en especie consistentes en litros de viño, ducias de anguías frescas e salgadas e multitude de empanadas de anguías. Este é o motivo de que Sta. Marta teña o merecido recoñecemento de "berce" da empanada de anguías. Aquí os monxes, conxuntamente cos veciños, cultivaron as terras, plantaron viñas e mantiveron as pesqueiras e muíños, aproveitándose do especial microclima deste lugar e a fertilidade do terreo onde crecen todo tipo de produtos de horta e froitas, ademais de bos viñedos.
Desde Sta. Marta, o percorrido lévanos por un carreiro que se introduce en preciosos bosques ata saír a un novo miradoiro, tamén espectacular, o miradoiro de Sta. Marta, que nos ofrece outra bela panorámica do Miño, da aldea de Sta. Marta, e dos montes de Sabadelle (Portomarín).
O roteiro continúa ata un novo desvío que nos conduce ata a poboación da Adega, practicamente abandonada, onde entre os restos das súas vivendas podemos ver palleiros, eiras, fornos, hórreos, restos de antigas adegas e teares. Nun patio desta aldea, ademais, atopámonos co miradoiro Adega dos Penedos, con outra imaxe absolutamente espectacular do canón do Miño, divisando enfronte a capela de Sabadelle.
Seguimos o itinerario por un carreiro que descende case ata o nivel da auga e que nos conduce, entre viñedos, ata o Mosteiro de San Facundo de Ribas de Miño, declarado Monumento Nacional en 1982 e considerado a primeira manifestación do gótico en España (a bóveda da igrexa).
A fundación do mosteiro ten a súa orixe no século XII, nun momento en que a reina dona Urraca derruba a ponte de Portomarín polas súas loitas co arcebispo Xelmírez para cortar a fonte de ingresos que lle proporcionaban os peregrinos, que tiñan que pagar un portádego por pasar pola devandita ponte na súa peregrinación.
Nese momento, os monxes benedictinos trasládanse a San Facundo para axudar a cruzar en barcas aos peregrinos, fundando o mosteiro no ano 1120.
Do conxunto monasterial consérvase actualmente a igrexa e casa reitoral. O mosteiro tivo autonomía propia na súa reducida contorna e xurisdición civil coa súa "adega-cárcere", dotada de cepo e cadea. Foi restaurado durante no ano 1997, recibindo en 1998 o primeiro Premio do Colexio de Arquitectos de Galicia como mellor proxecto de restauración realizado en Galicia.
A igrexa ten unha parte románica construída cara ao ano 1176, unha parte gótica representada pola bóveda sexpartita construída ao redor do ano 1228 e, a principios do século XIX, constrúese a fachada actual. En todo caso, o máis espectacular da igrexa é o elemento gótico da bóveda sexpartita, auténtica xoia gótica do mundo rural.
Tamén é destacable o pequeno cemiterio parroquial pegado ao mosteiro onde todas as inscricións das lápidas están escritas en lingua galega, sendo este un caso insólito en Galicia.
A partir do mosteiro, continúa o noso percorrido por un camiño precioso e solitario que discorre en paralelo ao río Miño, con inmellorables vistas do mesmo en todo momento, unha zona na que xa non hai viñedos, senón altos cantís que forman o canón sobre o Miño, e ladeiras salvaxes sen traballar.
Chegamos ao miradoiro da Volta do Castelo, espectacular miradoiro que fai referencia a unha antiga mansión, a Abelaira do Priorado, que existía nas proximidades con capela, muíño, pesqueiras, campos, viñedos, alvarizas, etc... Este tipo de vivendas na Idade Media denominábanse Castelum (castelo). E o nome tamén fai referencia ao xiro á dereita que o río Miño fai neste lugar, onde se produce un aumento do seu caudal favorecido pola inclinación do terreo e a confluencia co rego de Bacelo.
A partir de aquí o itinerario comeza a ascender por un carreiro impresionante, remontando o desfiladeiro de Bacelo, que conta con proteccións para maior seguridade, e que lembra outros famosos desfiladeiros de España como o dos Gaitanes, de forma que este roteiro ben puidese denominarse "o pequeno Camiño do Rei da Ribeira Sacra". O desfiladeiro é absolutamente espectacular e fan deste roteiro un dos mellores que se poden realizar en toda a Ribeira Sacra.
O carreiro ascende duramente ata chegar ao tamén impresionante miradoiro de Aldosende, onde veremos unha extraordinaria e inolvidable estampa do meandro de Cabanouzo, que se forma na desembocadura do rego de Bacelo e que ten certo parecido co máis coñecido da zona do Sil, o Cabo do Mundo.
A partir de aquí, o camiño ascende algo máis chegar sen perda a aldea de Aldosende, final deste espectacular camiño e roteiro histórico por terras de Paradela, que ninguén debería perderse e que percorre unha das zonas máis fermosas da Ribeira Sacra, dentro do concello de Paradela.
