A carta a Gonsar que nunca chegou

“Coma calquera outra carta”*

Querido Camilo:
Recibo o teu traballo “SOBRE AS CARTAS A UN MOZO GALEGO” **. Coma sempre, o teu envío tivo para min un efecto tonificante que moito che agradezo.
Gustoume o traballo se ben temo que a túa afectuosa descrición do “mozo” resulte excesiva. O meu “polifacetismo” era máis ben aparente. Pode que todo fora unha mesma cousa. Por outra parte, exceptuando o de monfortino e científico, tódolo demais era de oído.
Pero ben mereces por elo que che dedique esta serán de “xeneracións e lembranzas”.
As túas opinións son unha especie de credencial da X-50, coma ti tan aforrativamente chamas á nosa xeración de 1950 -a ”xeración de Camilo Gonsar”, coma se chegou a dicir-. Recoñezo en min moitos dos rasgos comúns que describes.

Efectivamente, nin eu nin moitos de nós podíamos caber no apriorismo galeguízante do noso gran Piñeiro. Pero a súa Saudade foi unha gran suxestión, a súa política unha porta que inda pecha e o seu antagonismo un paradóxico maxisterio. Ademais, non foi Piñeiro o único responsable da nosa claustrofobia xeracional. Incluso agora, erre que erre, algúns inda non caen na conta de que non hai desdita máis nosa que a do polo norte, nin literatura galega mentres que a alguén non se lle ocorra outra vez o Hamlet, nin cousa máis allea a Galicia que unha alborada adrede. Sobre esta teima localista, subrepticia incluso para os que a exercen, xa dicía o meu amigo Pierre Labadie que “o vínculo umbilical, (dos seus homes) converte a Galicia nunha arquetípica terra de exilio: un exilio xeográfico e un exilio humano máis sutil”.

Outro cousa: deixando aparte obras efectivamente maxistrais coma “Xente de aquí e de acolá”, sempre tiven eu tamén certas reservas coa fantasía de Cunqueiro (non en cambio coa súa imaxinación, que mobilizaba materiais menos “literarios”). Efectivamente, todo aquelo deveu logo no dubidoso “cunqueirismo”. Porque a fantasía -coma as bailarinas- tamén debe gravitar. Non se pode bailar nos “espazos interestelares”. Coma ti dis, non se pode dar “renda solta” a imaxinación. Moitos temas artúricos e similares, coma algunhas óperas de Wagner, resultaron ser derradeiramente unha carallada. Pero sen talento. Xa o mesmo Cunqueiro recoñecía ser as veces a “carabina de Ambrosio”, pero damasquinada.
Participo amplamente da túa simpatía por Celestino Fernández de la Vega, de quen tanto nos ven.

Tamén lémbrome ben de certa repugnancia compartida ante o populismo esteticista do 27; ante preciosidades non exentas de xenialidade coma o “Llanto por Ignacio Sánchez Mejías”; ante cousas que nunca sucederon ás “cinco de la tarde”, nin moito menos ás “cinco en punto”. Xa sei que isto ben puidera semellar unha escandalosa rudeza ou simplismo pero coido que moitos se cabrearían se, en pleno duelo, ouviran que os seus mortos andan por aí disfrazándose de Minotauros. “Mente quen diga, mente quen cante” dicía xa alguén en ocasión semellante. Celso Emilio dicía: Investiga a verdade i encontrarás poesía. Sen chegar a tanto, esta é a proba do nove: a poesía non pode funcionar carecendo dunha mínima credibilidade, precisamente poética.
E non falemos xa do flamenquismo e a homosexualidade. Contra eles non podo aducir outra cousa que unha inevitable pero moi constitucional e progresista náusea.
Tampouco nunca puiden eu ler comodamente a Cortázar nin a Borges, seguramente porque eu nunca “estiven alí” (xa sei que estes dous, xunto coa ópera italiana, son tres dos meus máis flagrantes limitantes).

En canto o xeneroso Borobó, pouco antes da súa morte puiden disfrutar eu da súa cordialidade. Presentoumo na Casa de Galicia o meu consogro Augusto González-Besada -curiosamente xunto a un aparentemente tímido Armada que non abriu a boca-. Despois, estivemos xa so os tres sentados un rato no “rincón de Grandío”, no Gijón. Home afable e comunicador onde os haxa, Borobó contoume unha serie de descubertas byronianas que un tolo “ilustrado” de Monforte –“Napoleón” por máis señas- fixera xunto a el na Batalla do Ebro. Polo visto, este tolo dedicábase a desafiar proxectiles heroicamente, de pe i en verso -total para nada-. Conteille un final que el descoñecía: “Napoleón”, demandado logo por unha puta a quen lle retirou tódolos regalos, morreu romanticamente tísico nunha cárcere de Ourense.

O dono comunista de Sésamo que viches abrazar longamente a Piñeiro, coido que era un dos seus máis vixiados inimigos. Piñeiro debía de temer entón pola súa “grey”.
Había tamén en Sésamo, xunto ó poema que citas, un mural de Dom Sem Tob que adicaba non sei que proverbios morais ó noso cínico pianista.
Tamén eu pasei o sarampión do existencialismo francés -a máis do heidegeriano de Celestino, que tiña mellor fama-. Pero, coma coas Elexías do Duino, nunca cheguei eu a saber ben de que se trataba.
En liña co voso entusiasmo francés, as miñas “Bagatelas” para piano -xa che mandarei o disco- son en boa parte “apócrifos” parisienses daquela época (unha especie de pretensioso homenaxe a París, nada menos, en ocasión dunha xa afastada semana madrileña do cine francés ¿1952? ).
Probablemente a traveso da pintura e o cine, tamén eu participei da túa predilección por esa “calma, silencio, serenidade, confort e elegancia ubicua” de Inglaterra, “por esa súa suave luz que salienta as cores sen ferilas” -coma tan ben dis-.

Pero curiosamente, tanto en Monforte coma en Sarria, estas cousas víñannos de máis atrás. Coido que nós temos unha interesante prehistoria, case infantil. O Knut Hamsun e o Huxley que intercambiábamos de mozos -pero tamén Chejov. Andreiev, Goncherov e non sei quen máis- xa estaban alí cando chegamos. Por exemplo, en Monforte había un tolo consentido chamado Pim que se sabía a novela “Fame” de memoria. El era parte dunha xeración que estaba vivindo e morrendo desordeamente con todo isto, coma bolboretas cegadas por tanta luz. O propio Pim morreu dunha borracheira en Madrid -e fixo ben-. O Roberto e unha filla, Anita? do consul alemán traían mentras tanto a Monforte esa catedral sonora que se chama Bach; “Napoleón” procaces e románticos prohibidos e o “Mosquito” dáballe a Tacito e a un piano aguitarrado indistintamente. Foi aquela unha longa e desolada noite que produxo nembargantes algúns amenceres que ti xa coñeces. Probablemente esta prehistoria debémoslla en realidade a unha serie de traductores i editoriais meritísimas, coma a Espasa na colección Austral, que dirixía o Pai Morente.
A idea de estimular as traduccións, coma propón Franco Grande, puidera ser pois importante.
E logo ven o noso común problema do separatismo centralista ese. Enviado eu moi neno a unha Castela que me atacaba, non sei porqué, e que, ademais, estaba fora de case tódalas miñas aspiracións ¿que outra cousa podía facer eu que marcharme?. Polo tanto, tamén eu “viaxei” dende moi cedo a Europa pero sen moverme de aquí. E, de feito, xa nunca máis aquí regresei.

Respecto as xeracións posteriores, pouco sei. Polo que coñezo, algúns dos seus maiores éxitos son cousas feitas adrede, pezas de concurso -negativos algo borrosos do que xa foi-. Pero o que agora eu boto máis de menos aí son lectores -todos somos xa autores e ademais falamos ó mesmo tempo-. E tamén me falta xente á que lle pase algo. Ó mellor é que -como aquí- xa non hai para quen escribir. Xa ves que nesto son un vello perfectamente normal.
Alguén de GALAXIA mandoume amablemente fotocopias dunhas declaracións de Méndez Ferrín en Opinión (“Faro de Vigo”, 7/?/2008). Con todo respecto e afecto ¡qué despilfarro!

Con motivo do teu traballo, abrín o libro “Coma calquera outro día” polo “Ruibal” e, efectivamente, alí estaba o noso admirado Xaime Magariños***, recoñecible e abundosamente subliñado por min. Nalgún momento do que xa non me lembro, algo sospeitei. Bastaba con ler: “(Ruibal) tiña a paixón dominante dos momentos perfectos”/ “escoitaba a Beethoven” (moito me ten dado o coñazo Xaime coa novena sinfonía e a paisaxe, sempre viaxando nun triunfante camión por Alemania)./ “Non era Ruibal un esteta senón un romántico ponderado, caviloso, un neorromántico” (un cartesiano vocacional e transgresor, un reaccionario de vangarda, coido eu) / “Onte saín (...) a pasear (pola) carretera da Coruña, (e cando cansei) parei un camión (que) levoume a Pozuelo” -eterna secuencia magariñán- / “Tanta capacidade de entusiasmo pola paisaxe, ata lindaba coa esfera do maniático” (el dicía que a paisaxe poñíao cachondo) / “Ruibal marchara a traballar na vendima de Burdeos e Anselmo case máis nada volvera a saber del” (eterno final), etc... Inigualables narracións as túas, por certo; construidas con sucedidos e non con palabras. Nunca tal leín.
E, a propósito, tamén tiña Xaime unha insubornable vocación esperpéntica. Unha vez, alá polos cincoenta, despois de camiñar toda unha noite por Madrid, amenceunos na rúa do Arenal, cando tódalas vellas beatas do barrio saían xa en bandadas da primeira misa de San Ginés. A ocasión era única. E Magariños, agachándose fronte a elas, arqueando os brazos e botando ferozmente a mandíbula para adiante, coma si fora un chimpancé, berroulles de pronto ¡¡¡¡ Cago en D....!!!! As vellas, que nunca viran ó demo, espalláranse en todas direccións santiguándose e dicindo Ave María Purísima. Porque deso se trataba, de producir o esperpento, e non de ningunha outra cousa -a proba é que, dende as súas veciñas tumbas, nin Lope nin Quevedo nada dixeron-. Despois destas falcuatradas, Xaime soia producir unha risa xorda de bandullo coa que, dándome palmadiñas tranquilizadoras nas costas, desentendíase do lance. Inda que Magariños tíñame prometido o título de albacea literario, morreu sen avisar –quizais para zafarse do compromiso-. É a ultima vez que mo fai.

E logo está iso que ti declaras coma un dobre esmagamento interxeracional da X-50 -unha especie de sándwich que entre a X-Galaxia e a X-mediática posterior leva á X-50 dentro. Dende aquí eu non noto nada. Probablemente esta sexa unha das poucas cousa na que non estemos de acordo. Porque coido que as obras verdadeiras nacen blindadas. Non hai quen as esmague. Coma as estrelas fronte as catástrofes siderais, elas teñen un inexpugnable escudo de espacio interposto. É imposible chegar ata elas nin moito menos apagalas. Ninguén poderá esmagar a un Novoneyra, a un Pimentel, a un Fole, un Celestino, un Celso Emilio, un Manuel María nin un Gonsar; están demasiado lonxe. Os conflictos literarios deben de referirse a outra cousa.
De todas formas, inda que a outros fines, sería bon que a xente coñecera a contundente afirmación que se che escapou: O mutuo arredamento entre o noso universo mediático e a Xeración X-50 é total e absoluto; e isto paréceme, non lamentable, senón desexable e satisfactorio para as dúas partes concernidas.

Pasadas xa as oito, cun aperitivo autorizado nunha man e música prohibida na outra, aproveito a ocasión para reler esa xoia narrativa túa que é “Coma calquera outro día”.
Recibide todos, coma sempre, as miñas máis afectuosas apertas

Xosé Luís

NOTAS:
*O extraordinario narrador Camilo Gonsar (Camilo González Suárez-Llanos) faleceu o nove do actual novembro sen chegar a recibir esta contestación ó seu traballo “Sobre As cartas a un mozo galego”. Escríbolle pois agora a Galicia Dixital, unha Galicia s/n onde, libres de todo coidado, xa sempre estaremos.
** ”Sobre As cartas a un mozo galego” de Camilo, probablemente o seu derradeiro escrito, publicouse no Abril pasado nun volume intitulado “A Patria Enteira”, homenaxe conxunto do Consello de Cultura Galega, da Universidade de Santiago de Compostela e da Real Academia Galega ó seu Presidente don Xosé Ramón Barreiro Fernández.
***Xaime Magariños, irrepetible e moi querido coxeracional noso, escultor, arquitecto diletante, escritor de “cortos”, viaxeiro, paroleiro, noctámbulo incansable e, sobre todo, personaxe libérrimo, é o “Ruibal” de Gonsar no relato “Como calquera outro día”. Tamén eu intentei conservalo xunto con Camilo -e con seu propio nome para poder movelo- na narración “ Variacións sobre un tema de Camilo”.