Opinión en Galicia

Buscador


autor opinión

Editorial

Ver todos los editoriales »

Archivo

Correspondencia desde o Instituto Español de Lisboa

lunes, 17 de octubre de 2022
Carta enviada por Eugenio Asensio Barbarína Guillermo Díaz-Plaja

A correspondencia entre Eugenio Asensio e Guillermo Díaz-Plaja, da que temos coñecemento, (1) é a carta do día 24 de febreiro do ano [1941 ou 1942], que por razóns de cargo, por ser o catedrático máis antigo, suplía ao director cando estaba ausente (2). Asensio, contestaba a petición de Díaz-Plaja para ir ao Instituto Español de Lisboa a impartir unha conferencia, dentro do ciclo de primavera, no que ía coincidir con varios intelectuais e ao mesmo tempo amigos.
A través do texto, aflora un ton oficial e realista, que se traduce en dificultades e dilúe, en certo modo, os desexos de levalo. Todas estas dúbidas e dilemas que puideran xurdir en Díaz-Plaja, quedaron superadas na carta de Montes, de data de finais de marzo de 1942, na que as facilidades superan con creces ás dificultades, salvo as datas, que en lugar de maio, pasan a xuño, o resto parece estar todo solucionado, ata o tema económico, que era o de maior impedimento.
"Eugenio Asensio Barbarín. Prestigioso hispanista y lusista navarro, lingüista, profundo conocedor de la literatura clásica española y portuguesa. Nacido en Murieta en 1902, fallecido en 1996.
Estudió Letras en la Universidad de Madrid y se doctoró en 1928. Abandonó Murieta muy joven "para absorber la cultura especialmente literaria de las naciones que me atraían". Cursó estudios en las universidades de París y Berlín y fue invitado a impartir la docencia en varias universidades europeas y de los Estados Unidos.
Pese a los intentos por incorporarlo a la universidad española, prefirió instalarse durante la guerra civil en Lisboa, en 1937, en cuyo Instituto Español, donde ejerció hasta finales del siglo XX.
Fue uno de los tres académicos honorarios de la Real Academia Española, socio de la Academia de Ciencias de Lisboa y de la Portuguesa de Historia" (3).
O nomeamento de Catedrático de Lingua Latina do Instituto Español de Lisboa, aparece publicado na Gaceta número 185, de 04/07/1935, páxina 297 (anexo 2).
A separación definitiva do servizo coa perda de todos os seus dereitos, aparece publicada na Gaceta número 121, de 01/05/1937, páxina 483. A mesma Orde, separaba definitivamente aos seus compañeiros, os catedráticos: D. Miguel A. Junquera Muné (Historia Natural); D. Antonio Ibot León (Geografía e Historia) e a D. José Hernández Almendros de Física e Química, (anexo 3). Os catro foron restituídos de inmediato nos seus cargos por o Goberno de Burgos.

NOTAS:
1. Información facilitada por o Dr. Marcelino Jiménez León da Unidade de Estudos Biográficos (Facultade de Filoloxía e Comunicación, Universidade de Barcelona), onde está depositado o epistolario de GDP.
"Nº 294, 24-2[-1941], Asensio, Eugenio: "respuesta a una petición para ir a Portugal a un congreso donde participarán Dámaso, Ridruejo, Montes, Gerardo Diego, Cossío...": puede datarse con total seguridad en 1941, porque Eugenio Montes la menciona en la carta dirigida a GDP y fechada el 15-6-1941 (QAEM, p. 82, nota 92). "1941, 02-24, Asensio a GDP".
2. Instituto Español "Giner de los Ríos" de Lisboa - Portugal
https://www.educacionyfp.gob.es › publicaciones1 › ins...
Recopilación comentada de 100 documentos del archivo del Instituto Español Giner de los Ríos de Lisboa realizada por el profesor Ángel Chica Blas, pp,111-112; 129-130; 137-138.
3. Arozamena Ayala, Ainhoa. Asensio Barbarín, Eugenio. Enciclopedia Auñamendi [en línea], 2022. [Fecha de consulta: 28 de Agosto de 2022]. Disponible en: https://aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus/es/asensio-barbarin-eugenio/ar-143403


Anexo 1


[Eugenio Asensio
Pintor Tasso 27
Lisboa
24 de febrero


Querido amigo: Tu carta ha llegado con bastante retraso y me he apresurado a hablar a Montes de tus proyectos. Me ha contestado que desde luego contaba con tu colaboración para el curso próximo, pero iba a estar difícil encajarte dentro de la serie de primavera. Los fondos son limitados -12.000 escudos- y ya había quedado comprometido con más personas de las que caben en el calendario y sobre todo en el presupuesto. Vendrán Dámaso Alonso, Ridruejo, Cossío, Sanchis, G. Diego y alguno más: Halffter y Regino Saíz de la Maza darán conciertos Ya ves que no hay modo de estirar más el dinero y aún me temo quedarnos en deuda oficial que liquidaremos, de nuestro bolsillo particular.
Que esto no te sirva para desalentarte. Si tienes interés en venir por aquí, yo te facilitaré los escudos necesarios para pasar unos días y comprar algún libro. Puedes aceptar sin empacho.
Montes me encarga te salude afectuosamente de su parte.
Un apretón de manos de tu amigo.
Eugenio Asensio.
Espero tu respuesta y el pedido de libros. Montes leyó tu libro sobre el barroco y me habló mucho de él ya en el mes de diciembre. Si te animas a venir en abril, podréis discutirlo].

Carta enviada por Eugenio Montes a Guillermo Díaz-Plaja

"Carta inédita de Eugenio Montes a GDP: es la nº 519 (de la numeración antigua de nuestra base de datos). Aparece como sin fechar (...) pero puede datarse hacia finales de marzo de 1942 por dos razones:
1. Porque dice "Ortega ha venido a vivir aquí": Ortega y Gasset llegó a Lisboa el 21-3-1942.
2. Montes dice que sale para Madrid "el próximo miércoles hasta el final de Semana Santa": La semana santa de 1942 empezó el 29 de marzo, que fue domingo de Ramos." (1).
Está manuscrita por as dúas caras, nun folio timbrado do Ministerio de Asuntos Exteriores. Instituto Español de Lisboa.
O texto, é continuación, da carta de Eugenio Montes, do día 15 de xuño de 1941, na que fai referencia a súa petición e enlaza ca contestación de Eugenio Asensio Barbarín do día 24 de febreiro de 1941, á petición para ir a Portugal ao congreso no que ían participar Dámaso, Ridruejo, Montes, Gerardo Diego, Cossío (anexo 1).
Montes, quere ir concretando, tanto a intendencia como os contidos, lugares onde ía impartir e os días de estancia, tendo en conta a escaseza de recursos económicos cos que contaba o Instituto.
Todo o proceso foi coidado con delicadeza, talento, precisión e dilixencia: escenario, título, contidos e protagonistas. O resultado final foi excelente (3), ao conseguir gañaren todos: Instituto para a Alta Cultura; Círculo Eça de Queiroz; Instituto Español e Díaz-Plaja, ao reforzar a súa marca-persoa e poder estar en contacto cos circuítos culturais portugueses, (anexos 2 e 3)
A descrición do escenario faina Montes, como nel era costume, no maxistral artigo de "La Vanguardia", do día 1 de xullo de 1942 (2):
"Sobre la milenaria mocedad del ejemplar mar clásico vino a dar pública meditación a la Sociedad de Geografía portuguesa, un mozo catalán a la par afanoso, mediterráneamente, de pluralidad y unidad, de lo diverso, que es la sirena, y de lo incambiable, que es la norma. Y ¡qué bien sonaba la voz de Guillermo Díaz-Plaja en esta sala noble de la Academia lisboeta, constelada de casos y de cosas, esculturas polinésicas, padrones en los ríos africanos, astrolabios, rosas de los vientos con olor a lejanías!".
O título "Ética y estética del Mediterráneo", era ese tícket, que de forma sutil invitaba a entrar a ver, sentir e escoitar os contidos expostos nese escenario máxico, da Sociedade de Geografía, por un mozo, culto, formado e esperto. A exposición da conferencia, por momentos debeu de alcanzar cotas de virtuosismo, así o describe Montes no artigo citado: "En este punto su disertación alcanza la calidad de una obra maestra".
A modo de posdata, é interesante a curta referencia que fai do antigo profesor e director da súa tese de doutoramento, D. José Ortega y Gasset, que naqueles días trasladara o seu domicilio a Lisboa: "Ortega ha venido a vivir aquí. Lo encontré malhumorado, ácido y mandón".
Tres palabras que describen a perfección o estado de ánimo de Ortega y Gasset: incomprendido, maltratado e silenciado, ao non comprometerse publicamente con ningún dos bandos enfrontados na Guerra Civil, esa posición creoulle rexeitamento e inimizade, por ambas as dúas partes, viña dun exilio forzado, sen medios económicos e con unha saúde delicada. Tres foron as cidades do seu exilio: París, Bos Aires e Lisboa.
"El 30 de agosto de 1936 (...) salida de Madrid con su familia, con ayuda de la embajada francesa hasta Alicante, donde les espera un carguero que los lleva a la ciudad francesa de Marsella, desde donde viajará hasta Grenoble [a continuación París] (...) Se marcha a Argentina en septiembre de 1939, donde estará hasta marzo de 1942 [que vai a Lisboa] (...) En 1943 Ortega y Gasset se instala de manera definitiva en Lisboa" (4).

NOTAS
1. Información facilitada por o Dr. Marcelino Jiménez León. Unidade de Estudos Biográficos (Facultade de Filoloxía e Comunicación, Universidade de Barcelona), onde está depositado o epistolario de GDP.
2. Eugenio Montes - Guillermo Díaz-Plaja
http://www.guillermodiazplaja.com/escritores/eugenio-...
Ética y Estética del Mediterráneo. La gran aportación de Portugal a la Historia ha sido la revelación humana de la Geografía. Con justoénfasispudodecir ...
3. Instituto Español "Giner de los Ríos" de Lisboa - Portugal
https://www.educacionyfp.gob.es/publicaciones/ ins...
Recopilación comentada de 100 documentos del archivo del Instituto Español Giner de los Ríos de Lisboa realizada por el profesor Ángel Chica Blas, pp, 213-214.
4. JOSÉ ORTEGA Y GASSET. LOS AÑOS MÁS TRISTES (1936
https://xdoc.mx/preview/jose-ortega-y-gasset-
Ortega y Gasset, desterrado - RdL - Revista de Libros
https://www.revistadelibros.com/ortega-y-gasset-luces

Anexo 1


[Sr. Dn.
Guillermo Díaz-Plaja
Barcelona

Mi querido amigo: Por nuestra parte no hay inconveniente para que, en vez de mayo, vengas en junio en la fecha que señalas, ya que así te conviene.
Los días que puedas estar aquí por cuenta del Instituto, es decir con cargo a las conferencias, calcúlalos en una semana. Además, te daremos unos cientos de escudos que te permitirán, si quieres, permanecer un par de días más.
Repetirás en Coímbra las conferencias que des aquí. Por cierto, debes proponerme unos cuantos temas para que yo escoja uno.
Nos interesa ante todo que la conferencia sea amena y de tema atractivo, pues el auditorio no nos consiente ni la erudición cerrada ni la densidad conceptual.
Escríbeme a Madrid, a "Arriba", Larra, 8, porque salgo para allí el próximo miércoles, hasta el final de Semana Santa.
Abrazos de Eugenio Montes.
P/S Ortega ha venido a vivir aquí. Lo encontré malhumorado, ácido y mandón].


Carta enviada por Miguel Junquera Munéa Guillermo Díaz-Plaja

A través do texto, da única carta que se conserva no arquivo GDP (1) podemos apreciar, que entre Miguel Junquera e Guillermo Díaz-Plaja, había unha relación de amizade e de confianza, cun trato moi familiar, de aí que, se mesturen temas do Instituto cos familiares, (anexo 1).
A carta con papel timbrado do Ministerio de Asuntos Exteriores Instituto Español de Lisboa, con data do 18 de marzo de 1943, está manuscrita nun folio por ambas as dúas caras.
O comezo é para recordar a recomendación que lle fixo en setembro dun rapaz coñecido, que estaba próximo aos exames, e semella que precisaba axuda.
[Mi querido amigo: Estamos casi ya terminando el curso y el chico que te recomendé en septiembre me dice que el curso ha sido oficial, que trabajó mucho y que los exámenes se le venían encima -me figuro necesita le eches un pequeño cable. En fin, te agradeceré que sí en algunas asignaturas anda flojillo le ayudes a pasar. Se llama Enrique Fábregas Blanch, ya me dirás qué tal se ha portado como estudiante].
No seguinte parágrafo pasa a darlle información importante do Instituto, como é a das xestións para traer a Don Ramón Menéndez Pidal.
[Montes se fue a Madrid hace tres semanas creo que al fin se trae a Don Ramón Menéndez Pidal].
A continuación mostra a alegría de velo ben relacionado. Ferro, a quen nomea, é Antonio Ferro, editorialista da revista Orpheu, nese momento dirixía o SNI. Secretariado Nacional de Información, do réxime de Salazar, que Díaz-Plaja, debeu de coñecer no Círculo Eça de Queiroz, no curso de "Primavera" do ano 1942, invitado por Instituto Español de Lisboa.
Infórmao, que gozaron da presenza da Orquestra Nacional e que ten pensado organizar unha exposición de pintores modernos españoles.
[He visto que has estado con Ferro[en Verde Faio] Buena propaganda les habéis gastado. Estoy seguro tuvieron más éxito que en Lisboa. Con el respaldo del Liceo estaréis encantados.
Hace un mes estuvieron los de la Orquesta Nacional con Rubio, Lozoya casi medio ministerio. Estuvo todo magnífico.
Para otoño seguramente organizaremos una exposición de pintores modernos españoles].
E cerra falando da organización das próximas vacacións de verao e a despedida moi familiar, onde entran os fillos e penso que as respectivas mulleres,
[Qué plan tenéis de vacaciones? Nosotros estamos todavía indecisos y en espera como todos los años para mediados de julio se nos aclare el panorama, veremos por dónde se dispara la caja de los truenos.
Muchos recuerdos de [ilexible] y míos para tu mujer. Besos a los peques y un abrazo de tu buen amigo. Miguel Junquera]
Os datos da biografía de Miguel A. Junquera Muné, están recollidos da información da JAE (2), da Gaceta-BOE e da actividade no Instituto Español de Lisboa, do que foi profesor e secretario (3).
"El 15 de marzo de 1928 le fue concedido el título de Licenciado en Ciencias, sección de Naturales con la calificación de sobresaliente, obteniendo el premio extraordinario
Nombrado catedrático numerario de Historia Natural y Fisiología e Higiene del Instituto del Ferrol por real orden de 20 de abril de 1928.
Real orden nombrando a D. Miguel A. Junquera Muné, Catedrático numerario de Historia Natural del Instituto nacional de Segunda enseñanza de Reus. Gaceta de Madrid núm. 227, de 15/08/1929, página 1212.
En 1930 la Junta para Ampliación de Estudios e Investigaciones Científicas, (JAE) le concede una pensión de nueve meses, para investigar cuestiones de Fisiología vegetal en Ginebra y Viena al lado de los profesores Chodat y Grafe.
Orden disponiendo quede separado definitivamente del servicio don Miguel A. Junquera Muné, Catedrático de Historia Nacional del Instituto Español de Lisboa. Gaceta de la República, núm. 121, de 01/05/1937, página 483, (anexo 2).
A mesma Orde, separaba definitivamente aos seus compañeiros, os catedráticos; D. Antonio Ibot León (Geografía e Historia); D. José Hernández Almendros (Física e Química) e a D. Eugenio Asensio Barbarín, de Lengua e literatura. Os catro foron restituídos de inmediato nos seus cargos por o Goberno de Burgos".

NOTAS:
1. Información facilitada por o Dr. Marcelino Jiménez León da Unidade de Estudos Biográficos (Facultade de Filoloxía e Comunicación, Universidade de Barcelona), onde está depositado o epistolario de GDP.
"Nº 465, 18-3-1943, Instituto Español Lisboa, "pide ayuda para un alumno; noticias sobre E. Montes i novedades del hispanismo en Portugal". "1943, 03-18, Asensio a GDP".
2. JAE (Junta de Ampliación de Estudios e Investigaciones Científicas) en la enseñanza secundaria (1907-1936).
Junquera Muné, Miguel A. - JAE educa
http://ceies.cchs.csic.es › junquera-muné-miguel
3 . Instituto Español "Giner de los Ríos" de Lisboa - Portugal
https://www.educacionyfp.gob.es/publicaciones1/ins...
Recopilación comentada de 100 documentos del archivo del Instituto Español Giner de los Ríos de Lisboa realizada por el profesor Ángel Chica Blas, pp, 11-12; 133-134; 175-176; 181-182; 227-228.


[Ministerio de Asuntos Exteriores
Instituto Español
Lisboa
Lisboa 18 de marzo de 1943
Señor Don Guillermo Díaz Plaja
Barcelona

Mi querido amigo: Estamos casi ya terminando el curso y el chico que te recomendé en septiembre me dice que el curso ha sido oficial, que trabajó mucho y que los exámenes se le venían encima - me figuro necesita le eches un pequeño cable. En fin, te agradeceré que sí en algunas asignaturas anda flojillo le ayudes a pasar. Se llama Enrique Fábregas Blanch, ya me dirás que tal se ha portado como estudiante.
Montes se fue a Madrid hace tres semanas creo que al fin se trae a Don Ramón Menéndez Pidal.
He visto que has estado con Ferro [en Verde Faio] Buena propaganda les habéis gastado. Estoy seguro tuvieron más éxito que en Lisboa. Con el respaldo del Liceo estaréis encantados.
Hace un mes estuvieron los de la Orquesta Nacional con Rubio, Lozoya casi medio ministerio. Estuvo todo magnífico.
Para otoño seguramente organizaremos una exposición de pintores modernos españoles.
¿Qué plan tenéis de vacaciones? Nosotros estamos todavía indecisos y en espera como todos los años para mediados de julio se nos aclare el panorama, veremos por dónde se dispara la caja de los truenos.
Muchos recuerdos de [ilexible] y míos para tu mujer. Besos a los peques y un abrazo de tu buen amigo.
Miguel Junquera.
Rivero, Manuel
Rivero, Manuel


Las opiniones expresadas en este documento son de exclusiva responsabilidad de los autores y no reflejan, necesariamente, los puntos de vista de la empresa editora


PUBLICIDAD
ACTUALIDAD GALICIADIGITAL
Blog de GaliciaDigital
PUBLICACIONES