Opinión en Galicia

Buscador


autor opinión

Editorial

Ver todos los editoriales »

Archivo

Eugenio Montes e Álvaro das Casas

lunes, 23 de mayo de 2022
A amizade entre Eugenio Montes e Álvaro das Casas iniciouse moi cedo, con 8 ou 10 anos na rúa Juan de Austria de Ourense, alá por o ano 1910, e con maior ou menor intensidade, mantívose ao longo das súas vidas, curta ao falecer Álvaro aos 49 anos de idade.

Entre a numerosa documentación que levo analizado de Montes, foi aparecendo de forma sutil o nome de Álvaro das Casas, a primeira vez na postal que lle enviou Montes a Otero Pedraio desde Roma o día 29 de xuño de 1935, asinada tamén por Álvaro, sen mencionalo, co texto "erguemos unha xerra de Frascati a sua saúde", a segunda, aparece mencionado de forma expresa, cun texto breve, na carta que lle enviou Montes a Filgueira o día 7 de febreiro de 1937, desde o Gran Hotel de Zaragoza: "a Álvaro lo vi en Lisboa, y juntos paseamos y divagamos bajo la luna lusiada y española de Gil Vicente y Camoens. Quizás ya sepa V que se fue al Brasil, a dar un curso y unas conferencias a favor del movimiento nacional español."

Nun contexto máis amplo, contamos con dúas testemuñas, unha privada e a outra pública: a carta (1) que Montes lle enviou a Álvaro o día 2 de outubro de 1938 desde o Hotel Cristina de Sevilla, ao seu enderezo en Foz do Douro no Porto, (anexo 2), e o artigo do día 5 de febreiro de 1936, no diario "El Pueblo Gallego", co título "Voto por Eugenio Montes" (anexo 1).

Para seguir un orde cronolóxico, comezo por o artigo de prensa:
[Por los prestigios gallegos
Voto por Eugenio Montes
Por Álvaro de las Casas

En estos hondos silencios intelectuales de nuestra Galicia Víctor de la Serna (...) pide al Jefe del Gobierno (2) para Eugenio Montes la Dirección de la Academia de Bellas Artes, que España tiene en Roma, en los jardines del Janículo. (...).

Soy amigo personal, y entrañable, de Eugenio Montes desde nuestros alegres y orensanos días de la escuela. Políticamente no me ha interesado gran cosa su camino, lo veo cada vez más lejos de mí y, o mucho habían de cambiar las cosas, o yo no le concedería mi voto jamás.

Literariamente y afectos aparte, Montes ha ido creciendo para mi en proporciones tales que hoy lo reputo el primer escritor de España. (...) Montes es el joven y docto catedrático de filosofía, y el escritor preciosista y sutil unas veces y conmovedoramente humano otras, y el gran viajero de París, Londres, Lisboa, Varsovia, Praga y, el estilo magnífico de las mejores horas de la "Revista de Occidente", y el conferenciante de los públicos más depurados, y el periodista de las jornadas más dramáticas de nuestra Europa de hoy, y el gran animador de toda una escuela literaria.]

A través desta primeira parte do texto aparecen os dous Montes contrapostos, por un sente grande admiración e por o outro certo rexeitamento. Admiración por a obra literaria e a brillantez intelectual de Montes e rexeitamento por ás súas ideas, comportamentos e compromisos políticos. Esa visión de Álvaro non era percibida por Montes, ele quere velo comprometido cos seus ideais políticos, cando visto a través dos feitos non foi así, en parte, débese aos contrastes de Álvaro na súa historia de vida.

O distanciamento de Álvaro con Montes, foi semellante ao que se producira entre Montes e Mazas. No caso de Mazas de forma máis drástica, en cambio, en Álvaro algo máis tépedo, e posiblemente, tamén a que se dera entre Montes e Blanco Amor, os dous primeiros máis ben por temas de ideoloxía política e o terceiro por temas lingüísticos, ou as dúas cousas a vez.

A carreira política de Montes, vista coa perspectiva do tempo, tivo un alto custe de oportunidade: apartouno dos seus íntimos amigos da infancia; empobreceu a súa obra literaria, comezou a perder o modernismo, a frescura, a innovación e a creatividade daqueles primeiros tempos; desempeñou cargos de escasa relevancia, con salarios baixos e fixo de contrapeso aos éxitos laborais, académicos e literarios. A fusión de identidade coa ideoloxía da falanxe no seu inicio e co franquismo a continuación creou un estigma negativo, que xa non se puido liberar del, tanto en vida como despois da súa morte e aínda está presente na actualidade.

[Eugenio Montes (...) es el camarada de los primeros tiempos de "Nós", el restaurador del Orense neo-clásico, (...) el poeta de "Versos a tres cas o neto", el ensayista de "Estética da muiñeira", (...) Montes anda desde entonces (...) todo lleno de su galleguidad; lo sé yo que de su brazo canté regueifas por los corsos y oí sus triadas céltigas en el embrujo adorable de Villa Borghesi]

Por eses anos, Montes, xa deixara atrás o compromiso escrito coa creación literaria en galego, mágoa por a perda da maxia daqueles primeiros tempos. A utilización da lingua galega, pasou a ocupar o espazo oral dos momentos de festa e de encontro cos amigos.

[¿Cómo no pedir para él, aire agudo de la Lobeira para la callada solemnidad del Tíber, nuestra más grácil representación en Roma?
(...) Montes sería un guía insuperable para nuestros artistas pensionados en Italia: por su cultura singularísima, por su capacidad de trabajo, por su conocimiento profundo de la Europa de nuestros días, por su refinada sensibilidad, por su orientación y sentido crítico, por su juventud bella, rica y audaz.

Sí, mi querido D. Manuel Portela Valladares (...) en sus manos está consagrar a este joven maestro gallego que, como yo, y tantos y tantos más, en su periódico hizo aprendizaje. Otrora se impuso usted la ingrata tarea de examinar de ingreso; no desdeñe hoy la más grata de investir doctorados.]

As boas intencións de Álvaro das Casas, así como o seu compromiso público, non tiveron o efecto desexado, o nomeamento recaía noutro galego ilustre, "Don Ramón María del Valle Inclán, (anexo 3). Mandato por tres anos (1933-1936), que non puido finalizar a causa do seu falecemento (05/01/1936).

Con certo retraso, vinte e un anos máis tarde (1954), Eugenio Montes, foi nomeado para un cargo similar, Director do Instituto Español de Roma, onde desempeñou unha labor extraordinaria.

A carta de Eugenio Montes a Álvaro de las Casas, escrita o día 26 de setembro de 1938, (anexo 2), aporta datos interesantes.

[Hotel Cristina Sevilla
Sevilla 26 de septiembre
Mi querido Álvaro de las Casas:
Desde hace dos semanas estoy en España. Desembarqué en La Coruña y fui a Villagarcía (...). Fui más que nada para verte y para saber noticias tuyas (...). Eduardo Reboredo me dio a leer una carta tuya y un recorte de "O Correo do Porto" donde haces unas declaraciones preciosas. Me quedé con ambas cosas, porque convenimos Reboredo y yo en que debía tener yo ese texto (...) para que pueda servir en momento oportuno].
Eduardo Reboredo, debe de ser a mesma persoa que aparece na Orde do Ministerio de Xustiza do día 22 de novembro de 1969: "Esté Ministerio ha acordado declarar jubilado (...) a don Eduardo García Reboredo González, Juez comarcal de Sangenjo (Pontevedra)", e o autor de "Sabor de Hispanidad". Texto taquigráfico de la Conferencia en el Cuartel de Falange de Villagarcía de Arosa en el mes de febrero de 1937, por Eduardo García -Reboredo - González, (anexo 4).
Por o texto de Montes descubrimos que Álvaro mantiña correspondencia con Eduardo Reboredo, e o tiña ao tanto da súa vida en Portugal, estes indicios, e posiblemente as recomendacións de Reboredo, foron as que levaron aos ofrecementos dos futuros cargos por parte de Montes.
[Unos días en Orense - Risco al saber que estaba allí, me telegrafió desde Allariz, y conversamos como en los viejos tiempos (...).
No quise ir a Burgos demasiados cuellos planchados y demasiados puños redondos. reglamentos de la época de D. Ramón Mesoneros Romanos y una especie de semigobierno garcía prietista que no tiene nada que ver con el "clima" y el espíritu de esta gran resurrección hispánica. Por todo eso en vez de ir a Burgos preferí derivar hacia el Sur].

Nova información sobre Vicente Risco, en momentos complicados, ademais dunha crítica velada ao goberno de Burgos.

Cando fai referencia: "a reglamentos de Ramón Mesonero Romanos", (Madrid, 19.VII.1803 - 30.IV.1882). Periodista, cronista de Madrid y artífice, junto a Larra, del costumbrismo español (3)", e de "una especie de semi-goberno garcía prietista", Manuel García Prieto, (Astorga, 1859 – San Sebastián, 1938). Jurisconsulto y político español, miembro del partido liberal (4). Tratase dunha crítica velada a unha forma de gobernar de tempos idos, que nada ten que ver: [con el "clima" y el espíritu de esta gran resurrección hispánica], que é por a que Montes se implica, e pon ao seu servizo: talento, tempo, traballo e coñecemento.

Esa loita interna por o poder e esa visión diferente do mesmo, que Montes diagnosticaba, fíxose máis latente, e acabou vencendo e en certo modo marxinando a Montes.

Ao ler unha crónica o mesmo unha carta de Montes, sen darse conta, mete ao lector nos acontecementos históricos, como foi o caso ao aparecer os nomes de Ramón Mesonero Romanos e de Manuel García Prieto.

[Tuve ocasión de hablar con el general Franco, que me recibió con una amabilidad afectuosa que nunca olvidaré. Me ha parecido un hombre extraordinario, una especie de Parsifal (5), o paladín iluminado, con claros ojos intuitivos, rápidos, conscientes y un aura juvenil de amaneceres.
Franco me agregó a su gabinete civil y me encargó ciertas misiones que son las que me hacen residir en Sevilla, donde posiblemente tendré cuartel general, cuartel de otoño mientras no llegue la hora de la victoria última.

Las misiones que se incumben se relacionan con la cultura en el nuevo Estado, y con medidas de urgencia para el funcionamiento, dentro del espíritu de la nueva España, de Universidades, institutos, prensa etc.
No puedo escribirte más.]

Ao ler case toda a súa obra, entrevistas, notas de prensa, citas e referencias, teño a impresión, que a pesar de ser tan intelixente, e a vez tan listo, era algo inxenuo e confiado, cría todos os eloxios e a maior parte do lle ofrecían ou insinuaban ofrecerlle, faltáballe a picardía política. Todo semellaba que ía para ministro, despois da entrevista con Franco, en cambio, quedouse como Director do Instituto Español de Lisboa, que con todos os méritos, non deixa de ser un Instituto con seis ou sete profesores, despois de dezasete anos (1937-1954), pasou ao de Roma ata a súa xubilación, porque non quixo o cargo Dionisio Ridruejo (6).

[Estoy fatigado por tantos viajes y tantos quehaceres.
Ahora telegrafíame tu, para que sepa que sabes de mi y que has recibido estas líneas, y escríbeme a "A.B.C." de Sevilla.
Debemos de estar en contacto. Dime que quieres que quieres que se haga, concretando las cosas.
En cualquier caso estate tranquilo y alegre, que todo será para bien.
De José Antonio sabemos que vive.
Piensa un poco en Instituto de Lisboa y hazme unas cuartillas sobre cosas a hacer en pro de las relaciones culturales de España y Portugal, que ahora pueden y deben ser intensas. Nadie mejor que tu para sugerir proyectos en este sentido.
Aquí estoy. Soy el de siempre. Tu mejor amigo.
Eugenio Montes


Aproveitando a marxe dereita do folio, en sentido vertical escribe "Si puedes habla de José Antonio en Portugal y mándame el recorte. El éxito de ahora es Falange".]

Descoñezo o que Montes lle puido ofrecer a Álvaro, o que si é certo, e que non ocupou ningún cargo relacionado co que Montes tiña pensado para el, e decidiu irse a Brasil. "Álvaro de las Casas que viajaba con mucha frecuencia a Portugal, que no aceptó el puesto que Montes le ofrecía como agente cultural de los franquistas en 1938 y prefirió irse al exilio." (7)
As desconfianzas de Álvaro das Casas, as propostas de Montes, tiñan o seu fundamento lóxico, Montes defendía os ideais dos que o destituíron como profesor do Instituto de Noia o día 11 de agosto de 1936 (8).

Esta decisión, en nada beneficiou a nosa cultura e ás relacións cos irmáns portugueses, Álvaro, mantinha unha fluída relación cos intelectuais do outro lado da raia, coñecía moi ben ambas culturas, ademais de ser un visionario, en palabras do profesor Rodrigues Lapa: que aconselhava "sujeitar-se à ortografia lusitana, pois "cientificamente, este é o nosso caminho, e política e economicamente os nossos eidos estender-se-iam num dos mais vastos mundos lingüísticos (9).

NOTAS:
1. Eugenio Montes. Carta dirigida a Álvaro de las Casas el día 2 de octubre de 1938 desde el Hotel Cristina de Sevilla. La carta se envía a su dirección en Foz do Douro, O Porto. Noticia de una estampa, José Manuel Bouzas, cita número 39 en: www.candidofernandezmazas.com

2. Artigo de Álvaro das Casas sobre Montes, publicado no jornal viguês "El Pueblo Gallego" (propriedade de Portela Valladares, presidente do Governo espanhol naquele momento) no dia 5 de fevereiro de 1936.

3. Ramón de Mesonero Romanos https://dbe.rah.es - biografias - ramon-de-mesonero-ro

4. Biografia de Manuel García Prieto». En Biografías y Vidas. Disponible en https://www.biografiasyvidas.com/biografia/g/garcia_prieto.htm

5. Héroe legendario céltico, del ciclo del santo Grial. Es el caballero elegido por Dios, por su pureza, para apoderarse del santo Grial. https://es.thefreedictionary.com / Parsifal

6. "Eugenio Montes en Roma", en Galicia Digital (2022-03-14). Artigo de opinión, Rivero, Manuel.

7. Noticia de una estampa, José Manuel Bouzas, en: www.candidofernandezmazas.com
Apartado: Trazabilidad de hipótesis.
"Respecto a las relaciones con Portugal del grupo de amigos más cercanos a Mazas podríamos destacar aparte del propio Montes, que tuvo un cargo de embajador cultural durante los primeros años de la dictadura franquista, a Álvaro de las Casas que viajaba con mucha frecuencia a Portugal, que no aceptó el puesto que Montes le ofrecía como agente cultural de los franquistas en 1938 y prefirió irse al exilio, y que durante los años 20 mantuvo contacto con muchos intelectuales portugueses bien diferentes a los que aparecen en relación con Nós, como Julio de Lemos, Salvato Feijóo, Severino de Faria, Antonio de Magalhaes, Passos Lima, Joao Verde, Dionis Köpke, Juan Mimoso, Luciano Pereira da Silva, Serafín Neves, aunque ninguno de ellos tenga nada que ver con la vanguardia, sino todo lo contrario. Julio de Lemos a quien está dedicado el libro La Ciudad de las sonrisas reseñado en la nota anterior, fue Secretario perpetuo do Instituto Histórico do Minho, al que también pertenecía Álvaro de las Casas y Bernárdez barajaba pedirle un prólogo para un libro suyo a través de Noriega Varela. Luciano Pereira da Silva, fue Profesor de astronomía en la Universidad de Coímbra".

8. Ayuntamiento constitucional de Noya -Delegado de Orden Público de Noya-. Con esta fecha y por orden del Sr. Delegado de Orden Público de la zona de Santiago y al objeto de que llegue a conocimiento del interesado, debiendo Ud. Acusar recibo del presente escrito, tengo el sentimiento de manifestarle queda destituído D. Álvaro de las Casas en su calidad de profesor de ese instituto nacional. -Noya 11 de agosto de 1936- El Delegado de Orden Público - Fermín A. Mesa (Arquivo municipal de Noia: Actas de sesións). [...] Instituto de Noya - Destitución y cese de don Álvaro de las Casas, catedrático de Geografía e Historia [...] (El Eco de Santiago, 19 de agosto de 1936). Cita recollida do libro Mar Adiante. Clodio González Pérez. Asociación Álvaro das Casas. páxina 106.

9. Nas Actas do I Congresso da AGAL (Ourense, setembro de 1984) o Professor Rodrigues Lapa analisa a contribuição de Álvaro das Casas, "como ele preferia ser chamado ao modo galego-português", uma figura "injustamente esquecida na história literária da Galiza", que aconselhava "sujeitar-se à ortografia lusitana", pois "cientificamente, este é o nosso caminho, e política e economicamente os nossos eidos estender-se-iam num dos mais vastos mundos lingüísticos":
"Cuido que deveríamos sujeitar-nos no possível ao português, tanto mais que, na maior parte dos casos ficávamos mais dentro das nosas formas originárias: Deus por Dios, mai por nai, perto (cerca) por preto (que tem outra significação = negro); sinos por campás; xanela por ventá ou fiestra. E melhor se nos sujeitássemos à ortografia lusitana. Cientificamente, este é o nosso caminho; e política e economicamente os nossos eidos estender-se-iam num dos mais vastos mundos linguísticos. A este respeito, seria muito conveniente um encontro de filólogos portugueses e galegos, para a unificação possível das nossas línguas".
Álvaro das Casas, artigo na revista galeguista Alento (Santiago de Compostela) nº 5, 1934, pp. 87-88 (Rodrigues Lapa, 1986, p. 268).
Rivero, Manuel
Rivero, Manuel


Las opiniones expresadas en este documento son de exclusiva responsabilidad de los autores y no reflejan, necesariamente, los puntos de vista de la empresa editora


PUBLICIDAD
ACTUALIDAD GALICIADIGITAL
Blog de GaliciaDigital
PUBLICACIONES