Opinión en Galicia

Buscador


autor opinión

Editorial

Ver todos los editoriales »

Archivo

Correspondencia entre Eugenio Montes e Filgueira Valverde

lunes, 09 de mayo de 2022
A primeira carta da que temos noticia é a que lle enviou Montes a Filgueira o día 7 de febreiro de 1937, desde o Gran Hotel de Zaragoza (1). É unha carta extensa, de tres folios, por ambas caras (anexo 1). O motivo principal, é o agradecemento de Montes por o agasallo do libro das Cantigas de Santa María, e ao mesmo tempo, relátalle os momentos da súa lectura nas mudanzas que emprenderon xuntos a través de:

[todas las carreteras ibéricas -y todas las fondas-, en esta incesante cruz de urgencias y de automóviles a que las circunstancias me obligan. Lo fui leyendo en el cortado y breve vagar que me dejaban los itinerarios, (...)].

A modo de trapeiro do tempo, foino lendo, nos intervalos que lle permitía ese intenso trafego. Fai un paralelismo co texto do libro:

[Sintiendo no poder beberlo de un lento, largo y continuos sorbos como el monje de la leyenda sorbía siglos, en una golosa eternidad de gota en gota].

José Martinho Montero Santalha, acláranos que: "o livro de Filgueira (2) aludido é a sua tese de doutoramento. Trata sobre uma das "Cantigas de Santa Maria", a número 103, que conta a lenda do monge que passou 300 anos escutando o canto de um paxarinho pensando que fora só um momento, porque pedira à Virgem que lhe concedesse saber como seria a vida no paraíso".

No relato aparece o nome Losada Diéguez, tanto na dedicatoria do libro, por parte de Filgueira, (anexo 2), como na resposta, por parte de Montes, isto débese a que Filgueira lle dedicou a súa tese de doutoramento. Hai dous borradores da dedicatoria no arquivo de Filgueira, a máis curta, e con menos palabras tachadas, debeu de ser a definitiva:

[Para Eugenio Montes, lector del futuro, este libro que se dedica a la memoria del maestro Losada Diéguez, más nuestro hoy que nunca porque estaría de nuestra parte en el dilema de estas horas decisivas].

Na carta, aparecen varios temas, eu voume centrar na parte final do anverso do folio tres e na parte superior do reverso do mesmo folio, que cito textualmente:

[A los amigos comunes de Orense, los pares de su evocado Losada Diéguez, los vi hace 3 o 4 meses, y con más alegría por mi parte que nunca. Si V les escribe, dígale que me tienen completamente a sus órdenes, deseando serle útil, a Álvaro lo vi en Lisboa, y juntos paseamos y divagamos bajo la luna lusiada y española de Gil Vicente y Camoens. Quizás ya sepa V que se fue al Brasil, a dar un curso y unas conferencias a favor del movimiento nacional español].

Anque non os cita por o seu nome, os pares de Ourense, eran Otero Pedraio e Vicente Risco, que por o contexto, o tiñan moi preocupado, debido ás consecuencias negativas, que con alta probabilidade, podían sufrir. Grande dilema ao que estaba sometido Montes, dado que, o causante era o réxime a favor de quen traballaba e que tanto defendía e se implicaba. No seu pensamento debían de andar o seu íntimo amigo García Lorca, e tamén Alexandre Bóbeda, asasinados, con escas horas de diferencia, os días 17 e 18 de agosto de 1936. O Álvaro do que fala na carta, é Álvaro das Casas.

A contestación de Filgueira a Montes, foi a través da carta, de dous folios mecanografados, por ambas caras, que lle enviou desde Lugo (3) o día 24 de febreiro de 1937, (anexo 3).

Por a literalidade da anterior, deducimos a preocupación de Montes por a situación de Otero Pedraio e a de Vicente Risco. De forma implícita, ou máis ben sutil, dille o seguinte: "si V les escribe, dígale que me tienen completamente a sus órdenes, deseando serle útil".

A través do texto, Filgueira, trata diferentes temas, chama a atención o escaso espazo que lle dedica o que de verdade lle preocupaba a Montes, que eran os amigos de Ourense, aparece ao final da mesma, a modo de posdata, coas siglas:

[P/S "De los amigos de Orense no tengo noticias directas desde hace mucho tiempo. Les he escrito, con su indicación. Creo les han formulado cargos en los expedientes y no sé si habrán resultado conclusiones desfavorables. Por de pronto Risco sigue en su dirección y Otero ha publicado deliciosos textos de Geografía. En cuanto tenga noticias más concretas, le informaré].

Despois da traxedia de Alexandre Bóveda, Otero e Risco, tiñan moitas posibilidades de pasar o mesmo infortunio.

A carta que novamente desde Lugo lle envía Filgueira a Montes o día 7 de Marzo de 1937, (anexo 4), ten tres partes, a primeira para informar dos ourensáns, tal como llo solicitara Montes.

1. [Una nueva carta, no para ampliar disquisiciones sobre la romanidad o el romanticismo de nuestro tiempo, sinó para informarle sobre los orensanos, llenando un deseo de la suya. Se que Vicente sigue en la Dirección, con las consideraciones que por todos conceptos se merece. Se le han formulado cargos y contestó al pliego cumplidamente. Sólo una interpretación literal que puede darse a las disposiciones podrá volverse contra él. De lo que resulte habrá de enterarse Vd. antes que yo. Los dos sabemos de cerca que su actitud y la de sus pares fue eficacísima para que ni un momento dejase Galicia de ser España.

En cuanto a Otero los cargos son mucho más difíciles de contestar y sé que está abatido. Sabemos que es hombre que no debiera perderse para el movimiento y que una herida irreparable lo dejaría hecho una ruina total].

Información preocupante, demasiado preocupante no caso de Otero Pedraio, como así o demostraron os acontecementos, véxanse os artigos de Galicia Digital "Cartas de Eugenio Montes a Otero Pedraio (28/02/2022)" e "Misión de Eugenio Montes: rehabilitar a Otero Pedraio (07/03/2022)".

Vicente Risco, coa base e a experiencia xurídica que tiña, seguro que contestou coa precisión, o modo e a forma que o asunto e a gravidade requirían, en cambio, Otero Pedraio, tíñao máis complicado, descoñezo as alegacións, non deberon de ser convincentes, e a pesar dos esforzos de Montes, foi apartado da súa cátedra, e tardaron once anos en restituílo.

Tanto a segunda, como a terceira parte da carta, son difíciles de entender e máis complicado de asimilar:

2. [Me consta, y esto, amigo Montes, es más admirable que la obra de todos, la verdadera obra, la del magisterio, que es la que pasa, que uno y otro darían por bien empleado su propio sacrificio por el triunfo del movimiento. Su sacrificio implicaría el del propio Estado al desprenderse de ellos. Bien han servido a España. Risco ha intervenido espiritualmente de una manera directa, con su posición y su doctrina en la gestación de este momento. Ramón tiene ante si largas generaciones que han aprendido de ello lo más bello que puede saberse de la tierra y del alma de España. Qué hacer ahora con ellos?]

Montes, semellaba que tiña claro o que había que facer, era consciente da gravidade da situación. Estaba ante un tema moi importante e moi urxente, ao mesmo tempo, precisaba da información de todas as partes para ter recursos de defensa en tempo e en forma, no momento oportuno e no lugar adecuado, era consciente que o tempo xogaba na súa contra.

En cambio, as suposicións de Filgueira: "que uno y otro darían por bien empleado su propio sacrificio por el triunfo del movimiento", non eran nin oportunas nin adecuadas, nada fai pensar, que tanto Otero como Risco, viran arruinadas as súas carreiras profesionais, ou incluso a propia vida, por moito que no fondo supuña Filgueira, que queiran o trunfo do movemento. A súa misión era a de defenderse coa máxima dignidade dos cargos que de forma inxusta e arbitraria se lles estaban imputando.

3. [Es hora de nacionalizar valores. De qué manera es problema que Vd. mejor que nadie podrá resolver y que tendrá en sus manos por fortuna para todos. Sobre las inquietudes de la guerra aletean ahora estas preocupaciones para la paz. El favor y la amistad han de quedar fuera de nuestras líneas. Pero por los amigos que tengan ahora en adelante la áspera misión de juzgar y de regir, a nosotros nos quedará esta suprema amistad, la de orar por ellos y en cada mañana entonar esa estrofa gótica en que se disuelvan ante el espíritu todos nuestros anhelos de paz].

Neste terceiro apartado, de novo afloran con nitidez a visión, a misión, as posturas e as formas de actuar, completamente diferentes entre Montes e Filgueira.

A iniciativa e proactivididade de Montes contrasta coa pasividade de Filgueira, ese deslinde que fai Filgueira. "El favor y la amistad han de quedar fuera de nuestras líneas", para Montes significa todo o contrario, ese é o momento de utilízalas como un recurso potente, oportuno, sen receos ou escrúpulos, estaba ante o momento crítico, no que se sentía na obriga de actuar en defensa dos seus, que sempre respectou e defendeu, tanto en público como en privado. Contrasta coa pasividade de Filgueira, que sinte que se debe de apartar do problema e deixar que xulguen os que lles corresponde, a súa misión é a do non interferir e de limitarse a rezar: "Pero por los amigos que tengan ahora en adelante la áspera misión de juzgar y de regir, a nosotros nos quedará esta suprema amistad, la de orar por ellos".

A correspondencia entre Montes e Filgueira, continuou ate a no 1950, (anexo 5), de forma resumida temos:
26/05/1947, carta de Montes a Filgueira, desde o Instituto Español de Lisboa, na que tratan o intercambio de libros.
Carta de Filgueira a Montes, sen data, por o contexto, ten que ver co envío de exemplares da Cantiga de Santa María.
12/05/1947, carta de Montes a Filgueira, desde instituto Español de Lisboa, para invitalo a dar unha conferencia sobre a poesía galego-portuguesa, que organiza "O Século".
Carta de Montes a Filgueira, sen data, por o contesto, ten que ver coa conferencia do Século, ao estar escrita a lapis, acompaño transcrición.
07/04/1948, carta de Filgueira a Montes, agradecendo a invitación e a confirmación da súa participación nas conferencias do Século.
16/05/1950, carta de Filgueira a Montes, agradecendo a acollida e a felicitación por a conferencia e súa estancia en Lisboa.

NOTAS:
1. O meu agradecemento ás responsables do arquivo do Museo de Pontevedra, por toda as facilidades que me deron para consultar a correspondencia entre Eugenio Montes e Xosé Filgueira Valverde.
2. José FILGUEIRA VALVERDE, La cantiga CIII: noción del tiempo y gozo eterno en la narrativa medieval, em: Boletín de la Universidad de Santiago de Compostela (Santiago de Compostela) 8 (1936), pp. 3-214 [Tese de doutoramento realizada na Universidade de Madrid em 1935: fez-se também edição independente: Santiago de Compostela 1936; reeditou-se mais tarde facsimilarmente, com pequenas modificações acidentais, sob o título Tiempo y gozo eterno en la narrativa medieval (La cantiga CIII), Edicións Xerais de Galicia, Vigo 1982, 244 pp.
3. Xosé Filgueira Valverde, Catedrático de Lingua e Literatura Española no Instituto de Lugo.
Rivero, Manuel
Rivero, Manuel


Las opiniones expresadas en este documento son de exclusiva responsabilidad de los autores y no reflejan, necesariamente, los puntos de vista de la empresa editora


PUBLICIDAD
ACTUALIDAD GALICIADIGITAL
Blog de GaliciaDigital
PUBLICACIONES