Xitanos, os nosos irmáns

Escrito do bispo diocesano co gallo do Día Internacional do Pobo Xitano 2022
En Mondoñedo-Ferrol, a 8 de abril de 2022
Celebramos hoxe, 8 de abril, o Día Internacional do Pobo Xitano. Trátase dunha data que pode pasar desapercibida no calendario, pero que a min pareceume importante destacala e reflexionar respecto diso. Cóntovos o porqué: hai poucos días presentábase o Informe Foessa de Cáritas Española, que facía públicas as consecuencias sociais da pandemia da Covid-19. No devandito informe, que sen dúbida se quedou desfasado coa actual situación que estamos a vivir, advertíasenos da enorme brecha social que se incrementou nos últimos anos, da crecente precarización laboral, da desconexión dixital de moitos fogares, de diferentes factores que provocan a pobreza... Pero, entre os datos, houbo un que me chamou a atención: "O 70% dos fogares xitanos atópase en exclusión social, cifra que triplica a do conxunto dos fogares españois".

Sen dúbida, é un dato que podemos corroborar en nosa propia realidade diocesana, onde constatamos a marxinalidade na que moitos deles se atopan. Dedicados a tarefas laborais secundarias, con deficiencias nos procesos de escolarización... son caldo fácil de exclusión con todo o que conleva.

É certo que o pobo xitano vive entre nós desde hai moito tempo. Pero moitas veces vivimos dándonos as costas, mesmo en aberta oposición. En efecto, trátase dunha minoría particular entre outras minorías. Ademais, a chegada da poboación migrante fixo que a súa presenza se difumine tamén nesa pluralidade. E é que a súa cultura particular contrasta en moitos aspectos coa dominante, o que supón sempre un reto á difícil interculturalidade que debe caracterizar as nosas sociedades abertas.

Co pobo xitano seguramente nos deixamos levar polos estereotipos. Con tristeza podemos dicir que a ignorancia, a desconfianza e o descoñecemento mutuo alimentan un rexeitamento latente e perigoso, que provoca o efecto de encerrarse en si mesmos. Por iso, ecoan moi ben estas palabras do papa Francisco nunha visita realizada a un barrio xitano: "Cantas veces os xuízos son en realidade prexuízos, cantas veces adxectivamos! A beleza dos fillos de Deus, que son os nosos irmáns, desfigúrase con palabras. Non se pode reducir a realidade do outro aos propios modelos prefabricados, non se pode cualificar ás persoas. Ante todo, para coñecelas verdadeiramente, é necesario recoñecelas. Recoñecer que cada un leva en si a beleza indeleble de fillo de Deus, na que se reflicte o Creador. Queridos irmáns e irmás, demasiadas veces vostedes foron obxecto de preconceptos e de xuízos desapiadados, de estereotipos discriminatorios, de palabras e xestos difamatorios".

Creo que a celebración deste día debe axudarnos a construír necesarias pontes. Sen dúbida, é preciso valorar a cultura xitana que achega ao conxunto da nosa sociedade elementos de valor.

Aínda que tamén ela sofre a homoxeneidade cultural que se nos impón, mantén particularidades que non podemos obviar. Podemos pensar na importancia que eles dan á familia, tamén á familia ampliada na que se inseren. É de destacar o coidado dos maiores e dos anciáns, que segue sendo un elemento importante, pois neles atopan a auténtica sabedoría. Tamén sobresae o culto aos mortos, como memoria viva dun pasado que se proxecta no presente. E como non sinalar a súa alegre relixiosidade, que lles fai estar abertos á transcendencia cunha maior familiaridade.

É bo que este día nos axude a establecer pontes que permitan enriquecernos mutuamente. A integración nunca pode conlevar a aniquilación dunha cultura ou da propia identidade. Trátase, ao contrario, dun proceso moi lento e orgánico, que conleva moita paciencia e tenacidade. Ben sabemos que a convivencia sempre se establece na vida cotiá, cimentada no diálogo. Pero, desde logo, só se conseguirá unha convivencia pacífica cando conleve o desenvolvemento integral de todos. Nese sentido, aínda queda moito camiño por andar.

Desde a Igrexa tamén é moito o que vén facendo. A nosa Cáritas diocesana, en coordinación coa HOAC, é testemuña deste labor que se constrúe especialmente nos seus programas coa infancia e as mulleres. Sabemos que son dous colectivos sobre os que hai que incidir para cambiar. Desde as parroquias tamén habemos de fomentar a evanxelización da caridade que, neste campo, ha de conlevar unha urxente inculturación e unha promoción humana integral.

Neste día quero lembrar a dous beatos xitanos que se presentan como modelos de fidelidade, compromiso e caridade. Eles son Ceferino Jiménez (o Pelé) e Emilia a Canastera, beatos xitanos, que acompañan o camiñar do seu pobo e que brillan con luz propia. A eles encomendamos todos estes bos desexos.

O voso irmán e amigo.

Fernando García Cadiñanos
Bispo de Mondoñedo-Ferrol