Casa Longarela - Castroverde.
Por culpa dunha nevada, o coche da Fonsagrada, o de onte, volveuse desde Castroverde, e ben que o fixo pois esta é das que duran unha semana, entre neve e xeo. Algún día haberá máquinas para quita-la neve das estradas, como as teñen noutros países, pero aquí, neste illamento internacional cultivado, da autosuficiencia, que así lle chaman eses intelixentes da nosa Intelixencia, a única máquina efectiva é esa pala de man que venden nas ferraxerías, e non en todas! Co autobús dispoñible, hoxe decidimos cambiarlle o tubo de escape, que xa soa máis có roncón da gaita.
- ¿Onde te acolles, estes días que tes que durmir en Lugo? - Pregunteille ao chofer, un rapaz que fixo prácticas conducindo unha tanqueta do Exército, daquela da guerra. Sempre di que a estrada da Fonsagrada fixérona para o Exército, para conducir facendo eses, ¡así que está na súa prebe!
- Aí abaixo, na pensión Villa de Meira. As camas teñen de todo, pero esa Asunción é única facendo de comer. Non son pratos de luxo, senón máis ben caseiros, pero todo a punto, calidade e cantidade, que é o que se pide hoxe en día. Por certo, que tamén para aí esa muller que ten un neno, esa que che contou aquilo de África...
- ¿A muller de Xosé María? ¿E logo, aínda non se foi, non lle deixan volver? ¡Cómame nunca o diabro, iso quere dicir que ten malas novas desa guerra, e nós, aquí, coma sempre, escoitando música na radio! Cando vaias xantar, teslle que preguntar, de parte miña, como vai a cousa!
- Tamén o podes facer ti, por teléfono, pois ela é a primeira que o colle, chame quen chame, que ata debe ser pola súa febre en saber algo. Di que o fai porque está pendente do que lle van dicindo desde Madrid... Apunta o teléfono, que o sei de memoria: 2351
...
- Son Antón, o dos coches da Fonsagrada. ¿Que; seica te afás en Lugo? ¡Non me estraña, co ben que se come nesa fonda...!
- Xa sabes, as circunstancias... ¡Sempre aforcan á forza!
- ¡De circunstancias, nada, que o misterio desa guerra vaino ter que definir o Papa, pois Franco..., Franco xa sabemos que non é franco!
- As cartas estanme vindo sen trazas de censura, pero aínda que mas manda por avión, tardan unha semana. Por certo, un sucedido, que igual coñeces esa familia... - E deume os detalles: - O rapaz é, mellor dito, era, fillo duns caseiros que están, ou estiveron, en Bolaño, pero proceden da Fonsagrada. Na noite do ataque, o 23 de Novembro, ese soldadiño estaba de garda nunha polvoreira que chamamos "Do Cruce", mesmo dentro da cidade, e logo que ten un montículo enfronte, con uns cantos argáns... ¡Improvisacións, confianzas españolas! Uns mouros, con metralletas Thomson, desde os argáns, para tomar a polvoreira disparáronlle á sentinela, que lles devolveu o fogo, aínda que cunha raxada nas tripas. Tan pronto se soubo, foino ver Xosé María ao hospital, e dime que morreu pedíndolle auga, ¡polos seus defuntos!, pero que os médicos lle prohibiron darlla. Está arrepentidísimo de non levarlle ás escondidas unha botella de Firgas; xa que ía morrer, que non fose con sede.
- Pois, si que coñezo esa familia..., como a case tódalas que viven no hínterland desa estrada da Fonsagrada, así que dareilles o pésame...
Estouno escribindo con todo detalle, tal cal mo dixo, para que este país, este imperio, xa que ten que morrer, como lle pasou ao gardián da polvoreira de Ifni, que morra das feridas pero non da sede de noticias. ¡A Historia, como as mentiras, só se poden enterrar por un certo tempo, pois, máis tarde ou máis cedo, acaban saíndo á luz!
-.-
Falando de Historia... ¡Que contiños temos nestes libros do Bacharelato, maiormente neses que chaman F.E.N., Formación del Espírito Nacional! Estou tentado de escribir, "deformación", pois hai contos que poden valer para os rapaces, pero os que vimos dunha guerra ben sabemos que houbo menos heroes e menos santos dos que poñen neses libros. ¿Nacional? ¡Pero se España ten tantas nacións como casas! E para iso, en cada casa, xa son distintos, pensan distinto, de pais a fillos. Os únicos que se van levando, ¡á forza!, son os matrimonios, e iso porque Franco suprimiu o divorcio. Nestas circunstancias, se Deus me dá larga vida, que para iso nin bebo nin fumo, desexo ser unha ponte xeracional: Veño das escolas de a ferrado, e quixese chegar con carreira a xunto de San Pedro. ¿Para que? ¡Para que me poña de anxo da garda dos estudantes, pois, polo que vou vendo, son uns contistas e uns desagradecidos dos esforzos de seus pais; moitos deles non dan aprobado un curso por ano, e eu, que onte mesmo era un analfabeto integral, e que traballo para unha empresa, ata aquí din aprobado, por libre, un curso en xuño e outro en setembro! O dito, failles falta un anxo da garda experimentado que os leve da man, e que os faga agradecidos con quen lles dá moito do pouco que teñen!
O que máis pracer me dá, auténtico clímax, son as matemáticas, que nin que as inventasen os alemáns: Cada peza no seu sitio, e logo que non se pode pasar ao parafuso seguinte sen ter apertados os anteriores.
O debuxo, con todo estar ben, é unha cousa elemental pois aínda non coñecín pintor algún que fose capaz de imitar correctamente esas carballeiras de Castroverde.
¡Deus, que feliz son co meu estudo! Se chego con carreira ao século XXI igual sirvo de ponte para que os que veñan detrás non se avergoñen de terse criado na ignorancia, para que avancen río arriba, polo río da vida.
Non podo deixar sen unha mención especial ao meu compañeiro máis veterano da academia, que ese si que é un venerable: ¡Pasa dos sesenta, e segue de "Alcalde" de Lugo! É varredor de profesión, pero aquí na academia chámanlle "Señor Alcalde" porque pasa o día na rúa, que as coñece todas, conversa con tódolos veciños, acompaña aos extraviados, e cando ve unha cousa mal feita fala diso con quen teña que falar... ¡Que o sexa por moitos anos, señor "Alcalde"!
-.-
Este Nadal de 1958 tiven un bo regalo, pois os de Lago y Lago regaláronme..., ¡a min, non, que a pagou a miña dona, ben pagada, con billetes novos, deses de a 100 pesetas, tan guapiños, dos desta inflación galopante, que os tirou este ano a Fábrica Nacional de Moneda y Timbre!, unha radio Philips, que, "mejores no hay"..., de momento!
Con este aparello doméstico, doméstico que non domesticado, estou aprendendo cousas importantísimas que non veñen nos libros. Sen ir máis lonxe, a perorada de fin de ano de don Hermenegildo. ¡Vaia descubrimento: eu, que o facía natural de Ferrol, e vai resultar que é de Camariñas, nada máis nin nada menos que o inventor dos encaixes de bolillos! Xa me dixeran que, coa Ley de Principios del Movimiento Nacional, Franco inventara iso do movemento inmóbil, pero, isto do Sindicato absoluto...?
Apurando a miña taquigrafía, en vista da importancia de semellante testamento, cheguei a tempo de apuntar un parágrafo do seu discurso anual, ¡do discurso de quen fose, e grazas a Deus que só é anual!, que me ten abraiado. ¡Deus, que intelixencias temos en España! O malo é que só son listos os escribáns, pois o que é os oíntes...! ¿A ver quen é capaz de desencaixar este encaixe, máis complexo cós de bolillos?
"Apenas si será necesario un poco más para que alcance pleno reconocimiento el error de ligar las instituciones del Estado representativo y de vida política libre a una doctrina histórica y filosófica carente de los más elementales títulos de respetabilidad. Nuestro Movimiento ha visto en la pujanza y fuerza expansiva de las organizaciones sindicales en todos los pueblos la prueba y la posibilidad práctica de fundar sobre estas entidades naturales y de vida auténtica y propia un sistema representativo y de libertad política. A medida que aquel error se reconozca en toda su entidad, cambiarán las bases más generales de pensamiento político y se descubrirán las posibilidades inmensas de las organizaciones naturales para un sistema representativo con todas las ventajas, y sin ninguna de las gravísimas deficiencias del viejo sistema".
¿¿¿...???
¡Deus, que galimatías! Este home, con tales méritos, vai tardar en morrer, que non o van querer, nin aló arriba, nin aló abaixo, que os vai tolear!
-.-
¡Que grande é o pracer de estudar! Só ten unha contradición: que lles viñan dando o "don" aos que estudaban, cando nós xa temos premio dabondo co goce de estudar. O Don debía dárselles aos que doaron, a tódolos que, dun xeito ou doutro, fixeron posible que os demais poidamos estudar. Estase premiando ao que recibe, en lugar de facelo cos que fixeron posible tal recepción.
Vén isto a conto de que en "Literatura" dixéronos que darán "matrícula" aos que escribamos unha especie de ensaio brevísimo, sintetizado, sobre un tema que, ao parecer, non está manido, quere dicirse, sobado: "O agradecemento na evolución social". Isto é o que puxen eu; que mereza ou non un aprobado non depende de min, senón do criterio da Profesora. Escribín:
"O agradecemento é unha virtude retrógrada, xeralmente inversa, xa que a goza máis o que dá que o que recibe. Aquel que dá algo, aquel que obsequia, aquel que se desprende dunha cousa valiosa, ese tal séntese feliz con só imaxinar a felicidade que lle proporcionará ao receptor apropiarse do que non tivo que suar, nin suar nin padecer ou molestarse para crealo, para telo, para darse a conseguinte satisfacción. Deus, cando creou o mundo, bendiciu o sétimo día, e consagrouno; gustoulle a súa creación, e en vista de que era cousa boa decidiu crear un home, darlle unha compañeira, tal e como fixera cos animais, ofrecéndolles nada menos que o goce do seu Edén. O Creador, o Dador, sentiuse feliz coa dádiva, pero a Humanidade, con ou sen consello da serpe, quixo máis! Presentouse soberbia, insatisfeita e desagradecida.
Pois ben, se iso lle pasou ao propio Deus, ¿que non será entre nós, cos nosos iguais? Xa o entreviron os romanos, tan pragmáticos eles, co seu, "Do ut des!". ¡Douche, si, pero..., para que me deas!
Esta sede, esta secura, esta apetencia por recepcionar, por recibir, é universal; o agradecemento, algo menos.
Cando unha nai lle dá o peito á súa criatura, a pouco que nos fixemos nela resultaranos contaxiosa a súa emoción co bebé; se lle fose posible non só lle daría a mamila senón o corpo enteiro. Seguidamente upa ao neno para que expulse o aire, para que se quede coa parte útil. Este sería o momento de decepcionarse pois os nenos adoitan durmirse a continuación, de inmediato, sen formular un ricto de agradecemento, pero a nai dáse por satisfeita coa propia, coa íntima satisfacción da súa entrega, do deber cumprido.
Van Gogh só vendeu un cadro en vida; de morto, só logran compralos os potentados. ¿Cabe un desagradecemento meirande? Coa maior parte dos escritores pasa o mesmo, que só lles agradecemos as ensinanzas a posteriori, ás veces cando xa están desfasadas, ou en transo de tal, cando corresponden a un contexto periclitado.
Os fillos teñen, ou temos, o costume de preitear pola herdanza, pero en vida dos pais coido que non son maioría aqueles que lles dan a satisfacción de dicirlles, de recoñecerlles: "Meu pai/miña nai, moito vos sacrificastes por nós, moitas privacións tivestes que pasar para chegar ao que chegastes partindo de tan pouco!".
Limitándonos ou concretando os logros culturais, se fósemos agradecidos recoñeceríamos que desde as cavernas para acó moito leva matinado e perfeccionado o homo sapiens, pois aínda se asombran os avós cos estudos dos seus netos, para canto máis aqueles primitivos que se emocionaron co descubrimento do lume e co da roda. De postos a contemplar os avances obtidos desde a prehistoria teríannos por semideuses. ¿Agradecemos aos antepasados semellante esforzo para chegar á situación actual? Sospeito que o farán poucos, e se cadra celebrarano os menos favorecidos pois adoita ocorrer que somos máis sensibles para o pouco que para o moito, como se o moito, o grande, o importante, desbordase a nosa capacidade de coñecemento e de recoñecemento.
En definitiva, que incluso somos racas na fórmula de dá-las grazas xa que se comezou dicindo "Grazas a Deus", para caer na abreviación dun "Grazas" a secas. Igual pasou co, "A Deus te encomendo", que o reducimos ao simple "Adeus".
¿Queda demostrado que o agradecemento é de natureza inversa? ¡Para min, si! Con isto rematei o meu "rollo".
-.-Gómez Vilabella, Xosé M.
