Manuel María e dona Constanza de Castro

Veño de presentar na Casa Museo de Manuel María, en Outeiro de Rei, una publicación sobre a toma, resistencia e morte de dona Constanza de Castro e Fernán Ares de Saavedra en Caldaloba. Cando morreu Manuel María, viaxei de Oviedo a Outeiro para asistir ao seu enterro. E dormín en Mondoñedo, na casa onde nacín. Por certo, que foi a casa onde viviu o poeta Leiras Pulpeiro cos pais até que casou. Unha placa de mármore rosado, na fachada, recolle este intre da súa vida que el deixou escrito nun dos Cantares Gallegos: «¡Miña casiña, meu horto, / meu caxigo e meus loureiros, / pártem'a y alma o deixarvos, / pro non teño máis remedio!». Despedíase da casa dos país e do horto, que ten detráis, con loureiros e rosais, «de rosas roxas, ben roxas como as que eu cuido con amor na miña horta», para ir a vivir coa súa muller e dous fillos, que xa tiña, na mesma rúa, onde morrería. Ao día seguinte do enterro, cando me erguín pola mañá, fun abrir a porta da casa e debaixo do chamador, que ten forma de man, había un xornal. Cando subín para a casa e o abrín, vin que era El Correo Gallego. Máis sorpresa aínda, porque na casa nunca estivemos suscritos a este xornal. Lino e moi axiña vin o derradeiro artigo que mandara o gran poeta chairego antes de falecer ao suplemento de O Correo das Culturas, que se titulaba O Mariscal, e que remataba cunhos fermosísimos e atinados versos, cos que eu empezo e pecho esta publicación sobre a filla do Mariscal en Caldaloba: «Hai sombras que sempre nos asombran e alboradas que non volven nunca máis». Manuel María sabía das sombras do Mariscal (cada vez menos) e deuse conta de que a súa loita, «esa alborada», non voltaría máis. A loita en Caldaloba é unha consecuencia do degolamento do Mariscal, aí, coa morte de dona Constanza ficou a alborada. Os últimos pensamentos do poeta foron para o Mariscal. Por iso, lle adiquei este libriño á súa memoria, que por certo, cando o presentei na súa casa, esqueceuseme de comentar isto aos alí presentes. Sirvan estas verbas para que saibades a razón deses versos do poeta chairego, que abren e pechan o libro. E por máis que indaguei en Mondoñedo, nunca souben que mans anónimas me deixaron El Correo Gallego colgado na porta.