Opinión en Galicia

Buscador


autor opinión

Editorial

Ver todos los editoriales »

Archivo

Eugenio Montes, Lorca e Dalí

lunes, 17 de enero de 2022
O vínculo afectivo entre Eugenio Montes, Federico García Lorca e Salvador Dalí, foi intenso, duradeiro e recíproco. Tres mentes privilexiadas, formadas, cultas, creativas, innovadoras, capaces de romper paradigmas e en certo modo transgresoras.

Eran tan diferentes e á vez tan iguais, eu pregunto, que clase de química había entre eles, para poder crear, fortalecer e manter esa amizade tan entrañable, durante tanto tempo, sen ningún tipo de fisuras.

A súa creación marcou tendencia, anque centrados en estilos diferentes, a calidade da súa obra, perdura e revalorízase co paso do tempo. Unha visión retrospectiva danos a entender que naceron antes do seu tempo. Os tres medraron e maduraron na órbita da Xeración do 27, da que recibiron e aportaron valor,tanto en calidade como en cantidade.

Os documentos que me permiten achegarme a esta amizade son a entrevista que D. Joaquín Soler Serrano, lle fixo a D. Eugenio Montes, na madurez da súa vida, para o programa "Mis personajes favoritos" (1), e o poema "Gráfico de la Petenera" (2) de Federico García Lorca dedicado a Montes.

Sigo o guión da entrevista:

¿Cómo fue su amistad con García Lorca?

"Conocí a Federico en la Residencia de Estudiantes, en la calle del Pinar, al lado del canalillo lírico que por allí fluía en aquel entonces. Era la residencia lugar predilecto de los poetas: Antonio Machado, el poeta más profundo que haya tenido España después de Unamuno, y Manolo Machado, menos profundo pero más artista, Juan Ramón Jiménez tenía su corte de discípulos y admiradores, su hogar intelectual.

Federico estaba siempre tocando el piano y cantaba canciones gallegas, letras de Rosalía de Castro, músicas del Cancionero de Pedrell (3) y otras que conocía quizá por su maestro Manuel de Falla".

"De Federico y de mí, y de nuestra amistad, habla el escritor y diplomático chileno Carlos Morla (4) en un libro titulado En España con García Lorca. Federico era de una extraordinaria generosidad, de una bondad infinita".

¿No vivió usted en la Residencia?

"No, porque he sido siempre muy poco madrugador, y estaba convencido de que si viviese en la calle del Pinar -que entonces nos parecía lejísimos del viejo caserón de la calle de San Bernardo, donde nos pasamos la juventud los de mi generación-, no llegaría nunca a clase".

¿Se acuerda usted de las canciones gallegas que Federico cantaba en honor suyo?

Claro, por ejemplo: "Campanas de Bastabales, /cando vos oyo chorar, / chéome de soidades".

"Y más aún. Federico compuso poemas y canciones gallegas. Que léxicamente fueron corregidas en algún punto por Eduardo Blanco Amor. El me los dío a revisar. Eran una delicia esos poemas".

Esta afirmación precisa dun matiz moi importante, quen traduciu ao galego eses poemas de Lorca, foi Ernesto Guerra da Cal. Por o contexto aprecio que a información que tiña Montes, era a de Blanco Amor, que acabouse descubrindo que non era fiable. Blanco Amor editou os poemas, parece que fixo algunha mínima corrección, que empeorou o texto orixinal.

É de lamentar, que Blanco Amor, na conferencia que impartiu no Centro Galego de Bos Aires o día 30 de xullo de 1959 (5), ao mostralos afirma: "Y aquí están las formas inmediatas originales de la grafía de Federico. Y aquí están lo que fueron luego mis correcciones". Certamente Blanco Amor tiña eses orixinais, dado que il foi quen os publicou.

Dispomos de excelente información que acredita o comportamento inadecuado de Blanco Amor:
A través das notas a pe de páxina, da publicación da conferencia de Blanco Amor, sacadas do "libro de Luis Pérez Rodríguez O pórtico poético dos seis poemas galegos de F. García Lorca polo Consello da Cultura galega en 1995 (6).

Ernesto Guerra da Cal: "En Madrid estudou, e participou en La Barraca, onde lle ven a súa relación con Federico García Lorca"(...) "foi el mesmo quen serviu como dicionario vivente a Lorca para a elaboración dos seus poemas galegos. El ofrecíalle a Lorca tres ou catro solucións en galego e el escollía a máis axitada".

"Lorca chamáballe Ernesto do Sil pola súa estancia preto deste río. Durante a guerra civil formou parte das Milicias Galegas e de Nova Galicia polo que despois tivo que exiliarse marchando ós Estados Unidos. Alí incorporouse á Universidade de Nova York e doutorouse na de Columbia lendo a súa tese sobre Eça de Queiroz".

Luis Pérez Rodríguez demostra no seu documentado traballo, que cinco están coa caligrafía de Ernesto Guerra da Cal e só en Danza da Lúa aparece a letra de Federico, mesmo non na totalidade do poema.

Un texto imprescindible para coñecer a realidade destes poemas é o libro de Joel R. Gómez "Ernesto Guerra da Cal, do exilio a galego universal" (2015) (7). Joel fixo a súa tese de doutoramento sobre Gerra da Cal, ao meu entender, é unha das persoas que máis coñecemento ten deste intelectual galego e universal.

María do Carmo Henríquez Salido (8), engade valor, coa precisión que acostuma, nos artigos do Faro de Vigo: Vigo e Guerra da Cal (1911-1994) de data 14/05/2021; Guerra da Cal visita Faro de Vigo (20/05/2021) e "García Lorca+Guerra da Cal" (24/07/2021).

Gráfico de la Petenera:

Non sei como chamarlle: dor, paixón, afecto, ritual dun funeral ou as catro cousas á vez, que ao meu entender, conflúen no Poema de Cante Jondo, "Gráfico de la Petenera", que Federico Lorca lle dedica ao seu benquerido amigo Eugenio Montes.

Quixera entender, ou ben interpretar o que Lorca transmite a través do texto, especialmente das metáforas. A mestría de Lorca é capaz de crear un escenario de cores, vivo e en movemento, no que están trenzadas nunha simbiose perfecta: a campá tocando e parando, é dicir marcando o ritmo; un camiño con cen xinetes, vestidos de negro, cabalgando a un destino incerto; as seis cordas da guitarra que fan chorar os sonos, que son o salouco das almas perdidas; a danza das seis ciganas vestidas de branco de sombras alargadas que chegan ao ceo moradas; a morte da protagonista, "a Petenera", a da perdición dos homes, que vai asociada a dos cen xinetes, que morren con ela, onde largas sombras afiadas ven do turbio horizonte; o enterro da Petenera, e o acompañamento de xente sinistra, co corazón na cabeza que a sigue chorando por as rúelas; de profundis, onde os cen namorados dormen para sempre, debaixo da terra seca andaluza, esperando as cen cruces que os lembren. Para cerrar o círculo, volve o clamor das campás, nas torres amarelas, sobre ventos da mesma cor, e un camiño por o que vai a morte coroada de azar murcho e as campás deixan de soar.

Retomando o tema da entrevista con Joaquín Soler Serrano, Eugenio Montes de Salvador Dalí, comenta o seguinte:
"Desde entonces conservo una amistad muy íntima con Salvador Dalí, a quien conocí en el Café de Platerías, con quien me enfrascaba en largas conversaciones sobre los pintores italianos del Renacimiento, y con quien tengo la satisfacción de conversar siempre que paso por Cadaqués, o el pasa por Madrid, y alguna vez hemos hecho citas en Roma para seguir hablando, como en nuestros tiempos juveniles, de Piero della Francesca".

A través do relato, podemos intuír, que Federico estaba moi cómodo coa presenza do seu amigo, e por a forma de dicilo de Montes, é fácil sacar a mesma conclusión. A satisfacción era mutua, con Dalí eu aprecio a mesma sensación. A interpretación queda agora na mente de cada lector.

NOTAS:
1. Gráfico de la Petenera dedicado a Eugenio Montes
2. Joaquín Soler Serrano "MIS PERSONAJES FAVORITOS", programa "A fondo" de TVE. Número 75. Eugenio Montes
3. Pedrell, F. (1922) Cancionero Musical Popular. Impresor-editor: Eduardo Castells. Cuatro tomos.
4. Morla,C. (2008). En España con Federico García Lorca. Sevilla. Editorial Renacimiento, 2ª edición corregida.
5. Blanco, E. (1995). Los poemas gallegos de Federico García Lorca. Centro Galego Bos Aires. 30 de xullo de 1959. (Transcripción). As Nosas Voces. Arquivo Sonoro de Galicia. Consello da Cultura Galega.
6. Pérez, L (2011): O pórtico poético dos Seis Poemas Galegos de F. García Lorca. Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega.
7. Gómez, J (2015). Ernesto Guerra da Cal do exilio a Galego Universal. A través Editora. Ref. 978-84-87305-90-0
8. María do Carmo Henríquez Salido, artigos do Faro de Vigo: "Vigo e Guerra da Cal (1911-1994), data 14/05/2021; Guerra da Cal visita Faro de Vigo, data 20/05/2021 e "García Lorca+Guerra da Cal, data 24/07/202.
Rivero, Manuel
Rivero, Manuel


Las opiniones expresadas en este documento son de exclusiva responsabilidad de los autores y no reflejan, necesariamente, los puntos de vista de la empresa editora


PUBLICIDAD
ACTUALIDAD GALICIADIGITAL
Blog de GaliciaDigital
PUBLICACIONES