Crónica dun itinerario e dunha época (12)

Este mércores de cinsa amenceu cinsento, brumoso, máis ou menos como de costume por aquí arriba, nestes montes da fonte sagrada. Despois de aguantarlle á muller a súa reconvención de que abrise ben os ollos na estrada, e que fósemos amodo, pois a ninguén lle importa chegar tarde se todo vai ben, acendín a carraca, e aínda a estaba quentando cando se me apareceron dúas bruxas, ou meigas, ou algo parecido. Tratábase de dúas mulleres enloitadas dos pés á cabeza, que me dixeron que chegaran á Fonsagrada no turismo dun amigo, e que pasaran aquí unha semana preguntando polos arredores onde sería que enterraran aos seus homes, fusilados daquela da guerra simplemente porque viñan das Asturias, do Batallón non sei cantos, etcétera. ¡Un largo e triste, dramático, etcétera!

-¿E que, queren trasladar os restos; xa falaron co señor Cura?

-Este Cura deixounos sen cura, peor do que estabamos, pois para aquí aínda traiamos algunha esperanza de dar co punto onde os enterraron..., pois na cuneta non os deixarían, aínda que, tratándose daqueles lobos, todo é posible!

A outra corrixiuna:

-¡Non digas que os enterraron: tiráronos por aí, que nin resucitarán porque nin Deus saberá deles! –Explotou- ¡Se cadra nunha pedreira! O crego, ou non sabe, ou non pode, ou non quere falar. En vista do noso fracaso, estamos matinando en irnos para Arxentina, tan pronto nos dean pasaporte, reclamadas polos parentes respectivos, pois aló non atarán os cans con longaínzas, pero poderemos falar; ¡non será un país de mudos coma o noso, coma este!

A verdade é que algo oíra de que na mesma cuneta, con catro terróns e dúas pedras..., pero, ¿que lles podía dicir sen coñece-lo sitio exacto? O único que se me ocorreu foi intentar darlles algún ánimo:

-Miren, se os que naceron aquí non saben, ou non queren, informalas, menos saberei eu, que nacín por aló abaixo, da parte de Castroverde... Pero unha cousa sei, e téñoa por certa: Deus, que todo o pode, e todo o ve, como eses homes xa tiñan cumprido o seu purgatorio, ¿estiveran na guerra, non si?, arestora xa os ten tomando chocolate no Ceo, ¡xunto cos curas! O que teñen que facer, vostedes, é quitarse esas tebras de encima, eses vestidos mouros..., e ensinar o escote, pois do contrario, nin aquí nin na Arxentina van atopar outros que as coiden!

Non debín estar desacertado pois incluso as fixen rir, cousa que me afirmaron ter esquecida, que outro tanto non fixeran no último quinquenio. Daquela, ¡laus tibi, Christe!

O Revisor, que de rapazolo estivo no Seminario, ata non sei que curso, que el di que o mandaron saír porque cantaba mellor as corenta có gregoriano, dálle ao latín e á cousa da romanización, que sempre está con iso, oínte da escena das viúvas, comentoume:

-¡E logo din que a nosa foi unha Cruzada fronte a eses infieis da República!

-¿Que dis, falanxista?

-Ao de hoxe, máis que falanxista xa merecerei o título de renegado... Se estas viúvas non sentisen un respecto relixioso polos cadáveres dos seus maridos, ou irmáns, ou o que fosen, importaríalles un carajo que estean soterrados en sagrado ou abandonados nunha estrada. Aquí demostrouse cos feitos que nin os "rojos" eran tan ateos como se dicía, nin os sublevados foron verdadeiros cruzados de Terra Santa. Os "rojos" resistiron case tres anos porque tiñan fe na xustiza da súa causa. Mira, xa que vén ao caso: O profundo das crenzas dos romanos, que por iso, ou tamén por iso, perseguiron aos católicos, porque lles reducían os deuses limitándose ás tres persoas distintas e un só Deus verdadeiro, deulles forza para aquelas conquistas, para o seu heroísmo extremado, que deixaron viúvas a granel, en practicamente todo o mundo entón coñecido.

-Conquistaban para enriquecerse... -Apostilei.

-Si, certo, pero comezaron as loitas para defenderse do cerco púnico, que aquí os mouros o que querían era a paga de Franco, e de paso irse pola vía rápida coas hurís do Sétimo Ceo. Ben o captou o seu poeta Propercio cando dixo, "¡Oh, Roma, terra máis apta para a guerra que fácil para o dano porque somos poderosos, tanto pola espada como pola piedade!". ¿Tiveron piedade os que abandonaron eses cadáveres dos fusilados, ou estes de agora, cegos, xordos e mudos, que ninguén informa a estas mulleres sendo imposible que todos ignoren o que pasou nesta contorna? Os romanos, precisamente neste mes, no de marzo, despois das ofrendas e demais cultos a Marte, saían de campaña, regresando ás bases, aos campamentos, en outubro, e daquela dábanlle as grazas ao mesmo Marte pola súa protección.

-Aquí tamén o fan, pois o noso Hermenegildo seica entra nas catedrais baixo palio, para iso, para da-las grazas!

-¿Non será máis certo, como din os xuíces, que se acolle a sagrado como facían antes os ladróns e mailos matóns, para que o acubille a Igrexa, un tanto cómplice..., polo que din!

Nada lle contestei, nin daquela nin máis tarde, que non quixen falar de máis.

Cando lle contei á miña dona o episodio daquelas mulleres que buscaban na contorna da Fonsagrada, se non os cadáveres dos seus homes, si polo menos algunha referencia de onde os terían soterrados, ¡mal soterrados!, no suposto de que aqueles..., ¿lobos? Non lles tivesen ofrecido aos seus parentes, aos canis lupus, rompeu a chorar, que nin que lle fosen da familia, e díxome:

-Sei, e coido que de boa tinta, que cando don Hermegildo aceptou poñerse á matanza, encabezala, permitila, antes de nada, xa desde as Palmas, mandou a muller e maila filla para Londres, con un feixe de divisas propiedade dun dos instigadores do Alzamento..., para que, se deixaba viúva e orfa, tivesen un loito confortable! Xa que estes fusilados viñan de Asturias, alí era onde debía estar a Asturiana, aínda que só fose para impedir que o seu "Comandantín" devolvese Covadonga aos mouros, que así levoulle a contraria a Don Pelayo!

¿Quen escribirá a Historia desta guerra? Se eu fose rico, e non tivese que traballar, desde agora mesmo, que aínda está fresco o sangue vertido, ¡a caldeiros, que nin a matanza dos porcos no San Martiño! Desde agora mesmo, digo, comezaría a preguntar aquí na Fonsagrada, tantos que hai que viron pasar pola nosa estrada aqueles Regulares de Ceuta, aqueles que comezaron a disparar aí abaixo, en Grandas de Salime, pois estes da Fonsagrada..., estes non saíron da lareira, nin para ir á fonte, pero ollaron polas ventás! Non os censuro, pois, en casos así, toda prudencia é pouca, e se non, ¿que lles pasou aos atufados de Montecubeiro, quince fosas, nada menos!
-.-
Nota: O meu amigo, aquel chofer da Liña Lugo-Fonsagrada, tiña razón no antedito, pois, de presente, agora que estou reproducindo a súa Crónica, e casualmente, vin nun diario esta fotografía, tomada polo periodista David Pérez, con uns rapaces diso da Recuperación da Memoria Histórica, escavando unha fosa común, para exhumar restos, precisamente entre Fonsagrada e as Grandas de Salime. Seica buscaban fusilados do Batallón Galicia, do que foi Comandante o coruñés Moreno Torres:


Exhumando
-.-
¡Se de min dependese, a ese Tío aplicáballe iso que teño visto nalgún establecemento, "Se reserva el derecho de admisión"! Non vou escribir o seu nome porque só teño sospeitas, e non probas das admisibles nun xuízo; aínda que as tivese, ¡tal e como están as inxustizas...! ¡Si, si, está ben o que puxen: as inxustizas!

Oín, ¡oín, que non espreitei!, que o Secretario dun Axuntamento de por aquí cerca denunciou ao seu Alcalde por estraperlista, por quedarse con parte dos "cupos forzosos" que entregaban os labregos, e non sei que máis virtudes desas que están de moda, froito da última guerra. A virtude seica se volveu pecado, e o pecado virtude, pois, ¡dá risa, igual que pasa coas traxicomedias! Expulsaron ao Secretario, e non ao Alcalde; ¡expulsaron ao inquisidor, en lugar do pecador! Da noite para a mañá, e agora, ese puritano, ese Ex-Secretario-Interventor, dedícase a fabricar non sei que produtos para o pelo. ¡Esta si que foi unha tomadura de pelo, unha máis!

Ao que ía: Dous sacos, dous, sempre dous, en cada viaxe que fai, e o Revisor, cando llos sobe á baca, sempre recibe a mesma orde:

-¡Tápame eses sacos coa lona!

Por unha vez fun incrédulo, que non lle crin que cada saco contiña dous xamóns, así que, ao disimulo, baixeime do coche e palpeinos: ¡Dúas patas, ben duriñas por certo, cheirando a...; non o sei, unha mestura de fume e carne salgada!

Por se me quedaba algunha dúbida, quitoumas o Revisor:

-¡Non, non é xamoneiro, senón morcego! Desenterra de noite...! Dixéronme que ten un can que o afixo á calaza, e lévao por toda esta contorna aos sitios onde enterran os cochos que morren diso do "mal rojo", ou do que sexa. Desenterra, recorta, salga e afuma, ¡todo en secreto, pola súa propia man! Como ves, é un patriota, pois axuda a matar os que quedaron vivos da guerra... O que me falta por saber é se el tamén come desas..., viandas!

-¿Daquela, que facemos, que podemos facer?

Contestoume en castelán:

-¡Agua que no has de beber, déjala correr!

Unha vez máis estivemos de acordo en que nos rodean problemas insolubles; insolubles, si, pero é un tormento, enorme, vivir con esta impotencia. Esta visto que aquí o único que se pode facer de viva voz é cantar o Cara al Sol.
-.-
¡Un, dous, tres..., baúis "Mundo"! Que así lles chaman, que mo dixo o Revisor, este sabeotodo co que non se pode discutir, pois, o dito..., ¡sabe latín! Para meterme con el, ás veces dígolle: Se en vez de cobra-los billetes do coche cobrases polo que nos ensinas, serías rico!

A súa contestación máis frecuente é:

-Botáronme do seminario porque tiveron medo de que lle pasase diante ao Bispo… ¿Imaxínasme de bispo ordenándolles aos curas que prediquen en galego cos galegos, en castelán cos casteláns, etcétera?

-¿E a Franco, a don Hermenegildo, en que lle falarías?

-¿A ese? ¡A ese, en francés, xa que é franco, que non galego!

A cousa dos baúis se esta Olivetti que teño agora escribise coa velocidade que falo, daríame para facer unha novela relatando o que aprendín nun par de días. Alí un veciño de onde vivo ten unha taberniña desas de bocois facendo de mesas, pero é tan chulo que non perde ocasión de falar do seu “restaurante”. El chámase Evaristo, pero a clientela di, “O bar do Pisto”. ¿Polos pistos que serve, ou polo pisto que se dá? ¡Non o sei! Presentouse antonte, que foi sábado, vestido de gala; quere dicirse, cunha gravata que ten barras e estrelas, que di que lla regalou un “americano”, ¡como se só fosen “americanos” eses de Norteamérica! Para máis luxo, con un sombreiro grande e teso, ao que non lle chama sombreiro senón “panamá”.

-¿Don Evaristo, -que agradece moito o “Don”-, seica vai de voda, e iso que non leva consigo á compañeira? ¿Non fará vostede coma aquel xudeu que viaxaba só na súa lúa de mel, e cando lle preguntaron pola noiva dixo, ¡Por quendas, amigo, que hai que atenderlle á clientela!

-Pois…, ¡eu tamén! Pero a miña lúa, máis que de mel, é de prata, que vou esperar a meu irmán Francisco, que veu de Cuba, e non o vexo desde antes da guerra, daquela que tamén vin eu, e xa non puiden volver. Francisco é máis que un irmán, pois era socio meu, que tiñamos un hotel na Habana, e agora xa ten dez ou doce. Escribiume dicindo que vendeu a metade deles, e que vén cos cartos da miña metade, que seguiu considerándome socio!

Dixen para min: ¡Outro que ten hoteis! Debe ser que nos Estados Unidos non os teñen, ou non teñen quen llelos quente, e para iso baixan á illa das “gineteras”!

-Daquela séntese aquí, comigo, na dianteira, pois outro tan importante coma vostede non vai subir en todo o traxecto. –Isto xa o dixen en voz alta.

-Agradézolle a invitación, e vou corresponder con vostedes, que mañá, domingo, teremos no meu restaurante unha cea de gala, con cabritos asados e demais cousas, que as vou traer de Lugo, así que…, non me falten!

-Pero eu teño muller…! ¡Caseime!

-¡Que festa sería se non houbese mulleres! Ten que levala, que non será a única. ¡Xa verá que festa preparo; mesmo vai ser o congreso dos ricos desta bisbarra!

Seu irmán volveu con el, na viaxe de retorno, desde Lugo, onde xa tiña, na nosa administración…, ¡tres “Mundos”! Por ter, teñen razón os que lles chaman así a eses baúis grandes porque é certo que cabe un “mundo” en cadanseu, para canto máis nos tres deste don Paco. Pero non foi cousa de tres “mundos” pois seu irmán debeu baleirar as tendas de Lugo: ¡Entre sacos e paquetes, contei trece, e iso que os máis grandes xa os subiran á baca, para xunto dos baúis, valéndose de dous mozos deses que chaman “Mozos da corda”, que ata non sei o por que. O cubano deulles de propina non sei cantos billetes de 1 dólar, que nin se molestou en ir ao Banco para facerse con pesetas. ¡En vez de “Don Paco” haberá que chamarlle “Tío Sam”!

Da cea non vou apuntar nada, que me faría falta unha resma de papel, e tamén anda escaso, pero si anotarei os comentarios que nos fixo ao saír dela un veciño noso, outro ex cubano, que non se cansara de darlles apertas aos anfitrións. ¿Quen é o teu inimigo? ¡O do meu oficio! Notábase que tiña apetencia, borracho de licores, pero tamén de envexa, por difamar, por espir ao seu entrañable colega. Faría falta outra resma de papel, pero resumirei nunha frase: “Así calquera fai cartos en Cuba, montando tumbaeros para que os americanos gocen das súas vacacións caribeñas…”. Nada lle contestamos, nin a miña dona nin eu, porque nos pareceu que nin el nin o tema merecían o menor comentario. ¡Deu-los ampare; a eles, pero tamén a elas, miñas pobres, pois tamén é pobreza iso de metérselles debaixo aos americanos!
-.-