Levo unha racha de aburrimento, que ata pouco caso lles fago aos pasaxeiros; entre a chuvia,
as néboas, a xeada, e incluso, por veces, a neve, este recorrido desde as montañas esíxeme concentrar na estrada e nos mandos do coche toda a miña atención, pero cando asome a primavera conto con volver ao meu... ¿Diario? ¡Está visto que non; en todo caso, crónica..., unha crónica atípica!
Estas son as miñas vacacións: pasar traballos para que os demais descansen do seu traballo. Algunhas parellas incluso se permiten o luxo de pasa-la lúa de mel en Lugo, co ben que estarían quentando as camas das súas aldeíñas!
Falando de parellas: Hoxe apeáronse no Cádavo dous xastres, que ían de Lugo, a onde foran, con toda seguridade, en busca de material, fío, entretelas, ombreiras, e todo iso. A min pasaríanme desapercibidos se non fose polo que me comentou o Revisor:
-¡Aí os tes: os médicos sábese que o son pola súa maletiña redonda, e os xastres polo ben que visten, gravata a xogo e todo iso! Estes son o Constante de Cepomundín e mailo Pepín do Fogueteiro, que é o seu aprendiz; con cinco mozas agardando por eles, que nin que fosen mouros!
-¡Mal pensado! ¿Non ves que os esperan con eguas..., e que viñeron varias para quitarse o medo unhas ás outras, polas corredoiras, agora que logo vén a noite?
-Como son cinco, tres para o mestre, e dúas para o aprendiz. Irán coser aí por Barcias, ou máis aló aínda, pois unha desas rapazas fáiseme coñecida, que a teño por filla do Fiero
Van eles mesmos a Lugo polo material porque se van os das casas nin llelo venden nin saberían escoller, que ata as agullas escasean!
-Para ser xastres fáltalles a Singer, a máquina; eu sempre vin ás costureiras coas máquinas na cabeza, nunha rodeliña de trapos...
-Iso son as costureiras cando van ás casas pobres, que os xastres nin se molestan en ir a onde non llela teñan dispoñible. De non habela na casa, pídena aos veciños. A ese Constante acábano de licenciar, que aínda hai pouco que se apeou en Castroverde, de uniforme. Ten sona de ser un bo xastre, que aprendeu en Lugo cun tal Luna
Tamén oín que só cose nas casas ricas, nas de avoengo..., polo que cobra! Hoxe andaba por Lugo, que o vin na Reina de ganchete cunha filla do Naviego da Muíña, pero ela iríase pola outra estrada, na Liña de Trigo. Se lle quere ser fiel á súa, que mellores non as atopa, pasaralle esas cinco ao aprendiz, ao Pepín.
A curiosidade puido comigo ante aquel "harén" de rapazas que agardaban polos xastres:
-¡O Pepín, que? ¡É un crío, que aínda lle está saíndo o bigote!
-De casta lle vén ao galgo. Din que é fillo do Fogueteiro, de aquí do Cádavo, un home que non se apelida Tenorio, que se chega a selo...! Velos, que xa se van; son sete pero apañáronse coas cinco eguas, pois os xastres levan ás mellores na dianteira, ¡que non só os autos teñen dianteira!
Para que non me tomase por preguntón aquí parei, e dinlle ao starter, pero quedoume a intriga do que irían coser para tantas mulleres. ¿Sería para os pais, ou para os irmáns, que estaban volvendo da guerra, licenciados, e terían que adaptarlles os traxes, co delgadiños que volvían os máis deles?
-.-
¡Caso coma o de hoxe...! Un vello que subiu no Cádavo, apeouse en Castroverde a toda présa e, apartándose tan só uns metros, arrimouse a unha casa; coa cabeza apoiada nas canterías e as mans aló abaixo estivo..., ¡nin sei canto, que non volveu ao coche ata que soltei tres ou catro pitadas! En Romeán exactamente outro tanto...; e de chegados a Lugo, como estaba ocupado o servizo dos homes entrou no das mulleres, tamén á présa, tardando en saír. ¿Que fai este tío, mexa ou reza?
A miña curiosidade non me deixou sen resposta:
-Perdoe, pero é que non resisto máis de media hora! Casei cunha muller que é de Fonteo, e debeume contaxiar o mal das fontes...
-¿Que ten que ver o seu cano cos mananciais de Fonteo?
-¡Pois, que eu, agora, tamén son de chorro continuo! ¿Parécelle pouco? A diferenza está en que vou gota a gota..., ¡e iso co mesmo cano, con aquel que cirichaba a cinco metros, fai tan só medio século!
Decateime de que sería algo da próstata, e que viña ao médico, pero quixen asegurarme.
-¿E logo, que lle van facer?
-Díxome un veciño que aquí, nese Hospital de Santa María, hai un médico que os corta ao rente, así que prefiro que me faga muller antes que este calvario, que nin durmir podo. Agora voume ás carreiras, que se teño que pararme por aí adiante, por xunto da muralla, igual me levan preso!
O caso presentábase dramático, así que lles dixen na Administración que ía acompaña-lo enfermo, para metelo nun bar caso de que... ¡o dito!
Aos dous días, hoxe mesmo, acordeime do mexón, e funo ver ao hospital. Alí estaba, ¡meu pobre!, revolvéndose nunha cama igual, igualiño, que un xabaril ferido. Custoulle falar, pero algo me dixo:
-A monxa di que só foi un corte para limparme o cano, pero que sigo sendo home... ¡Igual mo di así porque lle dea vergoña falar de cousas diso..., diso..., diso das mulleres!
-¿Pregúntolle eu?
-Non, que xa llo direi eu mesmo cando me quiten estes trapos de entre as pernas, e ata daquela só serei un "paciente", un sufridor, quere dicirse, nin home nin muller!
...
Pasou unha semana ata que volveu ao coche, de cedo, e quitou billete para o Cádavo.
-¿Que, como lle teño que dicir, señor ou señora?
-Agarde un pouco, que me estou acordando de que non podo marchar sen facer un recado
¿Onde venden habanos, por aquí cerca?
-¿Habanos? ¡Se os compra por min, eu non fumo!
-¡Son para o cirurxián! Voullos levar, pero, se non volvo a tempo, marchen sen min, aínda que perda o billete...
O billete non o perdeu, que chegou dous minutos antes da saída.
-¡Coido que lle debo unha explicación! Ese cirurxián merece os habanos que lle levei, unha caixa, deses que chaman "De Vuelta Abajo", para que..., para que lle entre o cancro dos fumadores, polo que me fixo sufrir!
-Iso é vinganza! Bramei.
-Non, señor, iso é caridade, pois, desde que o leve o diabro, virá outro, outro que opere con máis sabenza, e que trate os canos con máis delicadeza, pois este, maldito se ten en conta que se trata das partes íntimas dos homes!
-Pero..., deixoullo enteiro? ¡Daquela segue sendo home, un home de pelo no peito!
-Un home esfuracado, pero..., home!
...
Moito me fixo matinar este caso; e moito aprendín co vello da Pradeda. ¡Agora sei de onde vén ese costume de regalar cigarros aos caciques de Lugo: son vinganzas! Canto máis sufre o paisano cos abusos caciquís, máis se auto destrúe o potente. A este paso temos caciques para pouco: Os fumadores collerán o cancro; e os xamoneiros, a triquinose! A única dúbida que me queda é esta: ¿Que será máis efectivo, un xamón da mortalla, ou unha caixa de puros impuros?
A todo isto, ¿por que fuman os suicidas sabendo que fumar é un suicidio evidente? ¡Será por iso, porque teñen vocación de suicidas! O tabaco bo está vindo de Cuba, e xa que tales efectos produce, ¿non será unha vinganza por non terlles dado a independencia ata o ano 1898? En canto ao vicio de fumar tabaco, aquí no rural houbo un eclipse, nada máis acabarse a guerra, pois o Goberno, co país saturado de mortos, optou pola misericordia de racionar o tabaco, encomendándolles esa misión aos curas, entre eles, nesta zona, ao da parroquia de Azúmara, que fixo ricos aos sobriños a base de compracer aos suicidas. Listos que son os meus paisanos, deron en secar un sucedáneo, as follas dos estalotes, tamén chamados dixital, ben fornecidas de dixitalina, un principio activo que lles facía saltar o corazón de gozo, ¡aínda que estivesen viúvos! ¿Cantos se foron ao Ceo neses éxtases? Pregunteillo ao cura de Castroverde, que me remitiu á farmacéutica, pero dona Sara Santiso sempre ten cerrado ás horas en que paramos diante da súa botica.
O Revisor, este sabio que sabe de todo menos conducir, deume as explicacións máis rotundas:
-O home é, de propia natureza, un fuxitivo. Cando quixo separarse da súa muller, de Eva, o diabro, que era o avogado dela, aconsellou envelenalo cunha mazá das coloradas, e menos mal que se lle atragoou, que diso vén o da noz de Adán, pero non era noz! A continuación, para fuxir dela, fuxiu do paraíso, pero Eva seguiulle o rastro! Cando os de Colón viron o afumados que eran, ou que estaban, aqueles amerindios, os nosos deron en traga-lo fume..., ¡para fuxir da súa covardía! De aí que a xente da aldea fume menos cós da capital, pois estes compiten afumándose..., para igualarse coa nobreza! En definitiva, trátase dun subterfuxio en contra do complexo de inferioridade...
-Oes, daquela, se tes razón, chegará un día en que as mulleres fumen máis cos homes!
-¡Chegará, ho, chegará, pero iso non pasará ata que comecen a levar pantalón...!
-.-
Do tabaco pasei a matinar nos xogos tabernarios. ¿Onde máis se fuma? ¡Nas tabernas! ¿Onde máis se xoga? ¡Nas tabernas! Daquela ten que existir unha relación, unha simbiose, un paralelo. A taberna é un ascenso con respecto á lareira; aburridos da lareira, -reunións íntimas, familiares ou veciñais-, buscamos ampliar o círculo de oíntes, pois, se máis son, máis importancia nos darán; discutirlle ao próximo, rebaterlle, e de paso impoñer o noso criterio sobre todo tipo de cuestións, documentados ou non, farfallando o que nos pete e cando nos pete. O alcohol é simplemente un aplauso, a satisfacción íntima, secreta, de ternos por caudillos, así bebamos na única compañía da xerra, ou da botella. Os demais aplaudirán ou non, pero San Baco farao sempre, a pouco que lle rendamos culto.
Daquela a taberna é unha tribuna para os que ansían darse importancia polo camiño fácil, polo das auto compracencias. Co vapor do alcohol o fume do tabaco sabe mellor, afúmanos mellor: son dúas caxatas en lugar dunha, e anímannos a dar estaca, sexa verbal ou da outra, se non se humilla a audiencia, pero como iso é unha valentía de covardes, canto máis bebemos, canto máis fumamos, máis difícil nos resulta controlar as nosas forzas: canto máis peso lles damos, máis tendencia a aneboarnos; en definitiva, a debilitarnos!
O vaso e mailo cigarro espertan no noso subconsciente unha febre de riquezas, de riquezas doadas, de cómoda pero febril apetencia, que se engala se temos á man unha mesa de levante, ou unha bilbaína, ou a tapa dun bocoi, que tamén serve. Xogar ten moito de diabólico: "Todo isto che darei se prostrado me adoras!" ¡É unha forma sutil pero directa de abaixarlle ao próximo o seu poder económico, adorando aquel diñeiro que non somos capaces de obter coa suor da nosa fronte! ¿Que é xogar, así sexa sen diñeiro apostado? ¡Xogar é mellorar, subir, coa suor do de enfronte, ou, polo menos, coa humillación do de enfronte!
Que anda o diabro por medio queda demostrado coa de diabruras de que é capaz un ludópata para cubrir os seus quebrantos, os seus desfalcos.
Pero aínda teño outra dúbida: ¿Onde máis, na aldea ou na cidade? Na aldea hai menos diñeiro, e por ende, menos oferta; iso á parte e ademais de que os veciños están cerca, e as disensións que teñamos con eles inspírannos máis directamente a emulalos coa prosperidade do traballo, coa directa. Na cidade aínda estamos máis cerca uns dos outros, que xa é demasiado, e por tanto máis rabia nos collemos, máis nos cheiran, máis nos apetece deixalos atrás, baixalos ao soto.
Nota: Xa que me puxen a tirarlles pedras aos pecadores, entendo que deberei probar a miña limpeza de sangue, como antes se dicía.
No de fumar, a miña abstención débolla á exemplaridade de meu pai, un mestre daqueles que chamaban de "a ferrado", que para min foino de "fanega" polo moito que me serviu como referente. Aos fumadores nunca lles chamou así, senón, "afumados", ¡e que razón tiña! En canto ao xogo, entre que nunca lle vin un naipe nas mans, que dicía que o principal herexe deste mundo foi don Heraclio Fournier, e a propia observación, miña, persoal, de que nas ruadas da Casa Grande, tanto os homes coma as mulleres deixaban de falar ben, entrando nunha vomitoa de palabras mal soantes e airadas ao colle-las cartas, deducín que aquel divertimento tiña moito de martirio xa que tanto se queixaban no seu exercicio. Por veces ríanse, pero facíano tan só cando fodían aos contrarios. Unha cousa que se dirixe con secretos e por señas..., ¡lagarto, lagarto!
O alcohol require máis explicación: Meu avó paterno, e xa non digamos meu pai, opinaban, e cumprían, que o viño só ten tres ocasións ao ano: Martes de Carnaval, para complemento dos disfraces, ou por mellor dicir, para desenmascararnos, xa que o neno e mailo borracho soltan o que teñen no papo. O día da malla, polo bríos que dá para mazar nas espigas da vida, pois o cereal é a única cousa que se fai boa á forza de maltratala. De terceiro, no día da festa patronal, para que os invitados non noten o pobre que é a comida dos pobres.
Polo que fai ao avó materno, chegará con dicir que pechou a súa taberna porque á forza de beber para darlles exemplo aos parroquianos, estábase quedando sen os aforros que fixera en Madrid amasando pan. Daquela comprendeu que o único viño que debía acompaña-lo pan era..., o da Misa!
O meu "bautismo" de viño foi na malla dun veciño da parroquia, que puxera as súas xestas, ¡gordas coma as pernas!, ao servizo da nosa lareira. Aquelas máquinas antigas eran máis lentas cós ourizos cachos, así que, para dar rematado antes de que rompese a treboada, animaron á xente pasando porróns de viño, de man en man. Entre a sede, o po da malla, o barro do porrón, que non son transparentes, e mailo estómago baleiro, cando deron o xantar no sitio da cea a min entroume o sono, e funme para debaixo dun castiro. Espertei na soidade máis absoluta, así que me fun para a casa, apalpando nas corredoiras. Meu avó, que durmía pouco, oíume entrar, e tiven que confesarlle o meu pecado:
-En vez de perdoarche, felicítote, pois ese pecado é dos que non levan ao purgatorio. ¡Servirache de vacina..., para que non volvas a caer nesa tentación de darlle velenos ao estómago, que é teu!
-Padriño, foi coa fame...
-¿E logo, que é mellor, envelenarse ou pasar fame?
Fames teño pasado, pero no de envelenarme non recaín, e mira ti que hai velenos neste mundo, uns do corpo e outros da alma!
-.-Gómez Vilabella, Xosé M.
