O gusto por manter unha cultura (2)

O compromiso por conservar a lingua propia.
A lingua de noso, esa que comezou nas etapas máis antigas e foi asimilada polo latín, a que recolleu as verbas de todos os pobos que por aquí pasaron, a lingua construída conversa a conversa, verba a verba ata este texto que agora dirixo a ti.

Unha lingua que foi evolucionando e colocándose na boca dos habitantes desta terra, de forma natural. A que comezou a escribir cantigas cos trobadores falando da beleza natural, dos lugares, do amor e a amizade, do estremecemento que nos fai crer en algo máis alá. Esa lingua que floreceu cando todos eramos uns e os reis collían o arado como dixera Avilés de Taramancos, ata que a política comezou a castigarnos e xestionar contra nós; daquela viñeron os séculos escuros (pode haber maneira máis fermosa de nomear o tempo, por moi triste que este sexa?) nos que foi conservada na boca do pobo desaparecendo case da alta cultura e dos documentos de poder. Que longa pode ser a escuridade...!

Pero, aínda así, debemos lembrar sempre que as estrelas alumean a noite e por veces a lúa ilumina as tebras de tal maneira que semella un día azul mate.

O sentimento foi abrollando pouco a pouco, a razón tiña os seus argumentos pero pouco se escoitaban, mais da man da literatura recuperamos o canto na voz daqueles precursores e daquela muller que chamou o sol para que amañecera e volvera a nacer, a renacer, a palabra escrita. Tanta Historia, tanto tempo tendo man da palabra que se pasaba de ouvido a boca, de escrita a oral e viceversa, tanto esforzo pedindo paso, pregando un papel para a verba de noso.

Destrúese nun momento, construír xa é outra cousa, botar as cimentos, soerguer os piares, coser a cantería coa cachotería, erguer a fábrica que calquera inclemencia destrúe, calquera alimaña derruba, pero voz erguéndoo de novo, no rodicio dunha nova xornada. Movementos que son persoas individuais que se poñen en pé e fan avanzar o amanecer, irmandades que se collen das mans para apoiarse no esforzo que edifica revistas e xeracións, que nos fai mirar de fronte a Europa e dicir que estamos no mundo dende esta esquina fisterrá.

O tempo non é lineal, de repente un vendaval arrasa con todo o feito, cae o edificio sobre os canteiros e os que se salvan han de fuxir das bombas que os perseguen. Continúa o pobo mantendo a lingua, falándoa nos espazos afastados do poder, cambiándoa cando se deben relacionar cos triunfadores. Continúan os canteiros facendo hórreos e cruceiros a modo de bonsais lonxe da terra, máis alá do océano, tentando un barallete clandestino que una o alén co aquén. É a longa noite de pedra, esa negrume infinita e sen esperanza na que os cabalos se desbocaron e mantiveron baixo as pezuñas aos homes e mulleres que falaban a lingua que nos identificaba.

O tempo continúa, despois dese parón e esa marcha atrás conforme pasaban as décadas ía querendo vir a amañecida, cantaban galos en voz baixa e moureaban voces que paso a paso foron construíndo unha literatura, de novo. Sempre comezando, recomezando, tendo que inventar unha norma, esa maneira; reabrir as fiestras e ventilar as casas dos avós... e aínda estamos niso, ideando o alzado cando o edificio empeza a carcomerse, como unha Brasilia que se esmoroa cando aínda non está feita de todo, sendo meniña.

Hai inimigo? Quen pode ter como misión arrasar unha lingua, empobrecer a diversidade do mundo? Pois si, consciente ou inconscientemente (canta inxenuidade!), hai forzas que se empeñan en tirar por terra, pisar e esfarelar algo que custou facer miles de anos e millóns de empeños. Por iso tiña sentido que Valentín Arias dixera "Xeliña, fala galego" e que cada un, cada unha de nós lles pidamos ás criaturas e aos que non o son tanto "Fálame", "quérea", "utilízaa", "dálle aire para que respire"... haberá unha misión máis grande que manter viva unha lingua? e... nada tan doado como facelo no día a día. Agüemos a horta, coidemos o xardín.

Hai un pequeno que anda a aprendelo e como nun dicionario ilustrado vaille poñendo nomes ao que ve: guindastre, tixola, xanela... ao que toca: costela, xeonllo, cóbado, meixela... ao que come: polbo, xurelos, tenreira, chícharo, fabas garavanzo, pexego, figo... el non o sabe, pero é un loitador silencioso, un heroe da palabra.