Aquel zoqueiro (31)

.../...


O fiadeiro do liño
Á semana seguinte case non fomos á ruada pois aquela noite dos figos pasos, ¡ou máis ben, pasados!, rematei de incuba-la gripe, pero grazas aos aferventados de viño con mel e outras recomendacións de meu padriño, en tres ou catro días estiven alpeirado, tanto así que o xoves xa me levou miña madriña, outra vez, á novena das ánimas; iso si, ela co seu mandil na cabeza, e eu acarapuchado cunha bufanda de lá, tinguida con cascas de amieiro e caparrosa (sulfatos), que case me tapaba os ollos, aínda que non tanto que non chegase a divisar que no pendello grande da Casa Grande xa estaba o tío Xosé fendendo uns toros de bidueiro ben gordos, que lle darían material para unha chea de zocas, máis das que facía no día.

Achegámonos para darlle os bos días, que me chamou el, ao verme pasar, para preguntarme pola miña febre. Tamén andaba por alí o señor Senén, quitándolle-las teas de araña aos trillos do liño, que os tiveran gardados sobre da herba seca. Entrando, á esquerda, tiñan un talameiro de táboas de castaño, e por riba delas, colgando duns tornos, as ferramentas labregas de uso frecuente. Tamén reparei nos feixes do liño, ben secos e a punto para a faena que lles esperaba aquel mesmo día.

A parte baixa da parroquia de Montecubeiro, ao igual que outras zonas da bisbarra, recollía tanto liño que tardei dez anos en saber que o noso río, o "río das Lagas", tiña de verdadeiro e global nome o de "Azúmara", nado precisamente nas fontes de igual denominación, arriba de Sarceda, xa beireando coas Veigas dos Feás. O Ribón, seu afluente, que empezaba a recoller augas no pico do Miradoiro, séxase a 1029 metros sobre o nivel do mar, por máis auga que levase e por ampla que fose a súa cunca, abranguendo os desxeos da Serra do Pradairo, non merecera dos nosos antepasados a denominación de principal pola sinxela razón de que o Azúmara era..., aurífero!

Naquel momento comezaron a chegar os homes que manexarían os trillos; pero non foi a eles a quen primeiro se dirixiu a señora da Casa Grande, senón á miña madriña, que non se lle fose para a novena sen lembrarlle que, "cando lle sexa posible", fose botarlles unha man, que entendía moito do liño, e os seus consellos e axudas seríanlles útiles. Coas mozas, cruzámonos ao saír da eira, así que alí quedaba a rolda enteira, completa: ¡Cantos avisaron, cantos acudiron, fosen homes ou mulleres, pois, o que manda, non roga, e logo que o touro das vacas creaba moitas obrigas!

Miña madriña e mais eu, que aínda que non era cedo, máis á presa non podíamos camiñar, fómoslle dando á parola co tema do día: ¡A fía da Casa Grande!

-Mira, neno, -confesoume os seus pensamentos máis íntimos, -chéirame que imos ter voda no lugar, pois colectaron liño para dez casas... E máis non o entendo, pois a máis vella é a que está noivada, e non precisamente cun labrego! Seu tío buscoulle un pretendente de boa casa, pero a nai, ¡cousa que atopo natural!, quérea acomodar doutro xeito, mandalos para Lugo...

-Madriña, ¿e logo que irán facer con tanto liño?

-Meu neno, o liño nunca sobra, que xa ves cantas cousas se poden facer..., maiormente agora que os tendeiros se quedaron sen mercadoría. Manteis, sabas, colchas de lá, tramadas con liño, mandís coma este meu; e logo están as camisas de diario, os sacos da fariña, os limpeiros da malla..., e tantas cousas que estaban desaparecendo, pero veu esa Guerra, co guerreosa que foi, ¡tres anos!, e díxonos que volvésemos ao noso, ao de sempre, á roca e mailo fuso!

Santificados, se non nós, as ánimas, si, e voltos para a casa, miña madriña apresurouse a cambiar de roupa para cumprir o seu compromiso, o material, pois o espiritual quedaba feito; pola miña parte, aínda ben non acabara de zamparme a cunca das papas, cando me dixo meu padriño que non me apresurase, que aquel día levaba el as vacas para o prado de Maxide... "pero se te achegas á Casa Grande, fuxe do liño, que ese tufo vaiche atascar os pulmóns, que aínda tes que seguir aferventando neles!".

Eu para onde quería ir era para xunto do Zoqueiro, máis para oírlle os contos que para atender ás manobras do oficio. Aínda non lavara a cunca cando se presentou Euloxio:

-Veño de parte de túa madriña para que me deades ese ripador que tedes vosoutros, o dos dentes de buxo, que di ela que é mellor cós nosos.

Con isto falamos de como lles ían as cousas nos ripadores, nos trillos, na carda..., e demais manipulacións previas ao fiadeiro. Eu díxenlle que o ía acompañar, que así, de paso, atendíalle ao Zoqueiro.

-¿Sabes que che digo...? ¡Que se teu tío tivese a cachola de teu pai, e teu pai fose falangueiro como é o Zoqueiro, eu cambiábaos polo noso cura, que ía dar xenio oílos predicar! Pero é mellor que non veñas ata máis tarde, con ese catarro..., que a tal momento, entre o tufo da herba e mailo do liño, estás mellor aquí, xunto dos tizóns…

Fíxenlle caso, en parte, que non me quedei xunto do lume, senón que subín para o cuarto novo, que era onde daba escola meu pai cando a facía na casa, e alí púxenme a ler un libro pequeniño, pero que me encantou, que llo deran a meu pai na casa de Florencio de Trasín. O autor era un primo deles, o Cura Valiño, do Fato, (José Valiño Trabada), e titulábase, "Surcando el Miño". Na portada, unha advertencia mentireira: "Poco valdrá, pero menos costará". Viñan a ser dúas, dúas mentiras: O libro valía, era bo; e unha peseta naqueles tempos non era tan pouco, xa que poucos nenos a tiñan. A importancia que se lles daba aos libros naqueles tempos, e máxime co que escaseaban, maiormente desde que ¿desapareceu? a biblioteca circulante da Unión de Montecubeiro, era que había o costume, máis ben por se alguén non devolvía os prestados, de poñerlles na contraportada: "Si este libro se pierde, cosa que puede suceder, ruego al que lo hallare que lo sepa devolver a su dueño verdadero, que lo es... Fulano de Tal..., de tal casa...".

O Cura Valiño, ademais de costear unha fonte-lavadoiro no lugar da súa nacenza, dedicoulle uns versos. Aquela lectura soproume a idea de escribir en verso, eu tamén, pero a rixidez da métrica nunca me satisfixo, así que empecei coma os nenos, ¡a gatas! Aínda conservo o que redactei aquel día, que me vou permitir traelo a este punto como simple testemuña do que quería ser e non fun:

Meditación sobre el lino

Montecubeiro. Otoño.
Hoy amaneció despacio, con timidez;
y mientras, el lino tembló,
temeroso de su manipulación.
Es de día; ¡es el día!
El trillo y las cardas esperan;
los manejarán con fuerza, impávidos e impíos.
Hay rocío en las eras y en los huertos.
Una vaca muge en su cuadra;
y mi gato sale, como siempre, de aventuras.
El lino tiembla y espera.
Ayer, ¡aún ayer!, fue hierba, flor y linaza.
Hoy el sol viene ictérico, indeciso.
Un gorrión otea, y después, ingrato, emigra.
Ya es otro día; ¡es el día!
Rueca y lino, sábanas y manteles. Hilanderas.
Yo sigo en la bruma. Escucho y huelo:
Es la hierba suave, tímida al amanecer.
Son los pájaros que se enojan cuando el sol no brilla,
cuando el invierno se acerca.
Es el rocío que muere y las casas que humean.
Espero, mas, ¿por qué espero si nada me falta?
Todo esto es mío: ¡aquí están mi soledad y mis cosas;
mi tierra y mi gente; mis caminos y el río.
Me domino, me sereno, y escucho:
Es una hoja que tiembla y cae.
El huerto la recibe con un susurro. Disputan.
La hoja no quiere morir pero el huerto la engulle, la asimila.
Observo mi entorno:
¡Es la vida que renace, es la hierba que crece!
Huele a hojas secas…
¿Es el aroma de la vida, de la vida que muere?
¡No; es la vida que renace!
En la casa de enfrente, a tal momento, hilan:
la roca sostiene y el huso vacila,
mientras el lino se contrae y gime.
Ahora oigo canciones:
¿Son las mujeres estrujando el lino?
¡No le estrujan, le acarician!
Lino de mis huertos,
ya no eres hierba, ni flor, ni linaza;
y te quedaste sin el rocío de la mañana,
¡pero no has muerto porque eres ropa, porque eres vida!
Me atenaza el frío,
pero lucho y rezo exigiéndole a Dios:
¡Quiero volver aquí cuando me resucites;
como la hierba, como las hojas, como el lino...!

Hoxe recoñezo que aqueles versiños eran demasiado existencialistas e un tanto panteístas. ¡Cousas de adolescente, así que, desculpádeme! Fíxenos coa intención de recitalos na ruada, no fiadongo da Casa Grande, cando os mozos fixesen a súa regueifa, a súa parolada, que para iso os memoricei baseado en que meu pai me tiña dito que as cousas lidas, sermóns, mitins, o que fose, non tiñan mérito, nin espontaneidade nin sentimento, que era igual que andar o Calvario polo libro na Semana Santa, pero ao final deume vergoña e calei; ¡nin de memoria, nin lidos!

Referirvos agora, polo miúdo, as cousas do fiadeiro non é fácil de tanto que tería que lembrar e narrar, pero hai un aspecto no que debo poñervos en antecedentes para entender o que segue:

Aqueles rapaces que ían xuntarse na Casa Grande para aqueles traballos do liño, todos eles antigos alumnos de meu pai, fórano ver o domingo anterior para pedirlle que lles fixese algo parecido aos antigos Sermóns das Sentenzas do Galo, para un xogo na ruada do fiadongo. Mozos, e non tanto, era frecuente que visitasen a meu pai polos motivos máis diversos: Que lles dese escola, que lles fixese escrituras e documentos privados, sobre fincas, augas, servidumes, partillas...; e incluso instancias, cartas para subscribirse ao periódico, etcétera. Referilo hoxe pode parecer unha esaxeración, pero é a verdade máis absoluta: A mocidade da década dos corenta nacera, naceramos, nunha inflación do pensamento; e pasara, pasáramos, sen querelo nin decatarnos, a un baleiro silente no que só se oíran tiros e choros. Meu pai, e perdón pola reiteración, con certa valentía nas súas ensinanzas a contracorrente, fixo de ponte entre novos e vellos, resistíndose, de paso, ao avance do castelán, que só o utilizaba nos documentos e na escola; tamén eu, agora, de presente, e salvando as distancias, pois en proporción aos tempos e ás oportunidades, non lle chego ao tinxe das súas zocas, ben quixera parecerme a el, e que estas lembranzas, dalgún xeito, tamén vos servisen de ponte cun pasado non tan remoto.

Naquel intre estáballes dicindo aos rapaces que se animasen a facer eles mesmos aquelas regueifas, pois con medo ao ridículo non se saía das cavernas

-Lembrade que os pés dinse cantaruxando, pero sen que deixen de ser intelixibles pois trátase de parrafear e non de cantar. Se os facedes larguiños disimúlanse mellor os erros da métrica. E que non vos poña medo, que ninguén aprendeu sen repeti-las cousas tantas veces como fixese falta. Pola miña parte fágovos máis favor animándovos a redactar vosoutros; bastante máis que dándovolos feitos, así que, coma na guerra, coma na fronte, ¡adiante!

-Medo, o que é medo, non señor, pero, vergoña..., ¡canta se queira! –Foi a contestación dun daqueles valentes que estivera na fronte do Ebro.

Díxome meu pai, ao verme por alí cerca, atusmándolles:

-Baixa do cuarto da escola sete pizarras, das grandes, e un paquete de pizarriños..., por se non os teñen nas súas casas!

Co aquel do recado perdín o resto das instrucións. Animar animáronse, pois aquel material para face-los borradores levárono.

Volvendo aos meus versiños, e segundo os ía repasando na memoria, funme para a Casa Grande, atusmarlles aos traballos e aos traballadores; iso si, levei aquela bufanda para poñela por diante do nariz, para protexe-los meus pulmóns, que aínda seguían funcionando coma o roncón da gaita. O Zoqueiro, con tanto trasfego ao seu redor, fíxome pouco caso, así que pronto volvín para a casa, onde estiven atizándolle ao lume da lareira e repasando nos versos para fixalos na memoria.

Pola tarde achegueime de novo ao pendello dos oficios, pero á noitiña fun cear cos meus pese a que me insistira a señora da Casa Grande que me quedase con miña madriña; ela si que se quedou, máis ben para seguir traballando, que iso era o seu segundo Deus: ¡traballar, agradecésenllo ou non!

Na ruada daquel día, convertida en fiadeiro pois tódalas mulleres, as que xa estaban e mailas que foron de noite, aplicáronse ás madas do liño, e contra o costume dos días anteriores falaron os mozos e calou o Zoqueiro. Alí estaban as nosas pizarras, que por certo aqueles rapaces leron os seus parrafeos por elas, que non se atreveron a memoriza-las súas invencións, e iso que eran curtas e bastante insulsas. Menos mal que apareceu Vicente de Mariano coa gaita do fol, así que, de paralizados os fusos, bailáronse os sete bailares. ¡Acabárase a guerra, polo menos en Bergland! Iso dixen para min, aquela noite, pero foi tan só unha ilusión, un paréntese, porque a súa sombra, a súa negra sombra, seguiu e seguiu, que tamaños loitos non se alivian de repente; esváense co tempo, iso si, pero a primavera da xente, dos lugares, dos países, despois das invernías nunca vén de golpe, pois ao sol sempre lle custou domina-las xeadas.
.../...