Aquel zoqueiro (28)

.../...
Hai noites, había ruadas, nas que mesmo parece que o diaño abría as cancelas, pois non pensedes que parou alí a difamación dos cregos. O que segue referiuno un fillo do caseiro de Penelas de Maxide, que tampouco tiña cancelas na lingua:

-Eses curas, ao lado do noso, son máis inocentes cás ovellas. ¿Á que non sabedes canto lle custou a malla ao caseiro de Maceda?

-Agora xa non hai medas de palenque, aquelas que se mallaban no inverno, no caseto da herba, que así repartíase o traballo, cos malles, ao longo do ano... -Matizou o tío Xosé.

-Non, que foi este último verán. ¡Pois..., vinte pesos! Tamén é ben parvo o señor Antonio, poñerse a mallar no domingo, tan cerquiña da campá! Eu estivera traballando na louseira, e fun a xunto do Celestino por un neto do seu vinagre, que non se paraba coa calor segundo se ía achegando a tronada. Na Cruz das Louseiras cruceime co noso, que ía dándolle esporas ao macho, en dirección a Castroverde, tal coma se fose busca-lo médico, pero non debía ser iso porque preguntei en Cas Celestino ao colle-lo viño, e non me souberon dar razón de ningún enfermo. Aquilo estrañoume porque ben sabedes que só sae da igrexa nestes días de calor para toca-la campaíña cando nos quedamos no adro, descansando un pouco. ¡Ai, si; o conto non ía por onde eu matinara! Aínda estaba na porta do Celestino, cando vexo entrar no convento, xa de volta, ao cura e mailo comandante do Posto! A parella fórase directamente a Maceda..., ¡que nisto oín parar a malladora!

Interrompeuno a señora da Casa Grande, que esa non precisaba cartas para adiviñar o porvir.

-¡Só a ti se che ocorre ir traballar nun domingo á louseira...!

-Non, señora, que o meu tamén foi por necesidade, que o patrón quere que lle poñamos uns chantos no horto do Lavadoiro de Maxide, para que as vacas no entren nel, que é onde lle botamos os repolos..., ¡e xa coñece á señora Carme! Eu preparei os chantos e panqueinos para cargar un día que chova, que así non molesto aos louseiros... Pero vostede, con tal de darme a súa penitencia, non me deixou terminar co caso do señor Antonio de Maceda: ¡Os gardas paráronlle a malla; e mais perderon o desprazamento, pois non tardou nin media hora en romper a tronar e a chover!

A señora, que non se quedaba a gusto sen aplicarlle a súa penitencia ao fillo do caseiro:

-Se foses algo máis á Misa, teríaslle oído ao señor cura iso de que “El sábado ha sido instituído para el hombre, y no el hombre para el sábado...", que, se mal non me lembro, é de San Marcos...

-Señora, eu con vostede non quero discutir, pero, ou o conta do revés, ou é que o cura está equivocado! ¿Quere que lle diga o final? Pois o final do conto estivo en que o párroco, cando se remataron as mallas, mandou, como de costume, ao Afonso da Cordeira para que recollese o gran dos esconxuros, ¡e tamén o mandou a xunto do señor Antonio de Maceda, e iso que o del era pan maldito pois el mesmo foi busca-los gardas para que lle parasen a malla, e o multasen!
...
Como vedes, rapaces do XXI, no século XX xa pouca inocencia tiñamos; e supoño que por culpa e por consecuencia daquela guerra a mellor non fomos, que aquelas ruadas eran divertidas, pero, o que é maliciosas..., todas, a feito!
-.-
O Zoqueiro rematara na nosa casa, zocas da Flora incluídas, pero non se foi do lugar, nin do lugar nin das ruadas, pois comezou a zoquear na Casa Grande, e alí, como eran moitos, e moi ricos, aproveitaban pouco as zocas, así que as tiraban ao lume tan pronto se poñían medio lampas.

Queridos rapaces, queridos lectores, xa vos teño falado de miña avoa, con reiteración, pero nunca será abondo para honrala como se merecía. Con ela o meu problema foi conseguir que nos seguise acompañando ás ruadas da Casa Grande pois o tío Xosé, aquel Zoqueiro de Caraño, empezou a caerlle mal; era inevitable, con aqueles contos pícaros e irreverentes, que proliferaron nas ruadas desde que el andaba por alí. Un día, como pensando en voz alta, díxome:

-¡Ese home é imposible que non teña pauto co demo: Por un lado, sempre o sabe todo, e de todo; e polo outro, é tan mal falado que nin sei como Deus llo consinte! Fóra diso, non parece ter mal fondo...

Pero era tanta a súa vontade por compracerme que nos foi aturando, ao Zoqueiro e a min. Nunha daquelas noites virou a temática por completo pois as mesmas persoas, as de sempre, deixaron os contos para falar da emigración, e así, co mesmo escenario, pasamos da comedia ao drama. ¡Daquela si que descubrín América; e dubido moito que o tal Colon se quedase máis pasmado cá min ao toparse con aquelas terras, que non eran precisamente as súas Indias occidentais, aquelas das especias...!

O mestre da miña escola, da oficial, faláranos daquela dona Isabel que tan mal se levaba cos galegos, e das súas capitulacións, no Campamento da Santa Fe, en Granada, con aquel ¿genovés? "que hablaba con acento extranjero". Eu dixen para min, naquelas clases: -Aquí tamén nos pasa o mesmo, que miña tía Ermitas, cando veu no verán, non se cansaba de corrixirme: "José María, tienes que corregir tu acento gallego, que si no lo haces, cuando vayas a Madrid, a visitarnos, se reirán de ti!".

Unha daquelas noites, a señora da Casa Grande esperou a que chegásemos tódolos ruantes, e seguidamente foise aos cuartos para baixar cun paquete grandísimo envolto en tela de saco. Nada máis saca-las cousas que había no paquete, que o puxo enriba da mesa de levante, houbo unhas reaccións especiais:

Os de fóra da casa coa boca aberta, sen alentar co soponcio da envexa; e o señor Senén, o Arxentino, con ela pecha, tal e como se poñía cando se enfadaba moito. No ensacado había tres cousas: Uns cortes de pano, de traxe de home, cor gris marengo; e outros, azuliños. No fondo, ¡papeis! Periódicos vellos, xa medio amarelos, pero o curioso deles é que traían moitas cousas, moitos artigos, ¡algún deles con escritos en galego!

Pareceume que a causa do mal cariz que puxo o Arxentino debía estar naqueles periódicos e naquelas revistas de Bos Aires pois levantouse de súpeto e colleunos nun brazado para poñelos nunha fornela grande que tiñan na propia cociña; porén, aos poucos, nin sei por que, arrepentiuse daquel feito e volveunos a deixar enriba da mesa.

Quen tamén se puxo visiblemente azorado, daquela, foi o Ton das Figueiras. Matinando tempo adiante, que se me viñeran ao maxín aquelas lembranzas, encontrei a explicación do caso, ben sinxela por certo: As publicacións que recibiran na Casa Grande, enchendo, completando, o saco dos traxes, falaban da xente exiliada, e incluso recollían artigos escritos polos propios rojos. De aí que molestase ao Arxentino aquela indiscreción de súa cuñada baixando para a cociña o saco cheo; a simple recepción de tales publicacións xa era un compromiso, pois non se tiñan, nin podían terse, seguranzas, naqueles tempos, da discreción de tódolos alí presentes. Polo contrario, a reacción do Ton, e iso que se daba de amigo do Arxentino, estaba predeterminada polas súas lealdades e comenencias co Glorioso Alzamento.

A chegada do paquete, por outra banda, non tiña gran misterio, que o explicaron deseguida: Un irmán do Arxentino, daquela en Nova York, mandáralle aqueles cortes de traxe, de factura inglesa, a unha irmá que seguía en Bos Aires, quen acomodara aquelas publicacións, que daquela eran contrabando absoluto. Trouxéralles aquel petate ata Vigo o cociñeiro dun barco arxentino, que o remitiu para Lugo nos coches da Liña. A miña sospeita, e coido que non sería o único, foi interpretar que a señora da Casa Grande, de paso que lle mostraba os panos á costureira, quixo darnos a cea, ¡unha cea de envexas! Manoliña deseguida tirou de cinta, estirando os panos naquela mesa de levante, despois de recollida a baralla, por suposto, e fixo a súa peritaxe:

-Estes cortes de traxe, os grises, sonlle de pañería inglesa; os azulados, de vicuña, boísima. Entendo disto porque a miña señora, alá en Madrid, mercáballe traxes desta calidade ao señor..., ¡pero iso foi antes da Guerra, que ultimamente desapareceron, tanto na tenda como de postos, que ninguén se atrevía a saír á rúa vestido de señorito! O xastre halles dicir que estes panos están cortados á moda americana, quere dicirse, para sacar dous pantalóns e un chaleco por cada chaqueta, así que en cada corte vaille sobrar para facer unhas saias "xastre" ás súas rapazas. Para iso, teño uns figuríns que trouxen de Madrid...

¡Caramba, pensei daquela, o escarmento que lle deu meu pai foi definitivo, que conseguiu esquecerse do seu castrapo! Manueliña, por se xa non o estivese abondo, con aquilo quedou prestixiada como muller de mundo, ademais de mestra de costura.

A miña gran matinación naqueles momentos non só era xeográfica senón, e tamén, de economía política, aínda que daquela nunca tal termo oíra: ¿Como se podía entender que, se os panos eran ingleses, viñesen de Nova York, vicuña incluída; que os tivesen en Madrid antes da guerra, e agora, precisamente agora, que Franco nos fixera unha España grande, houbesen desaparecido das tendas tales artigos ata o punto de ter que facer vestidos cos sacos do azucre, chaquetas volteando as vellas, etcétera? Ninguén soubo, ou quixo, darme unha resposta satisfactoria, e iso que llelo preguntei aos máis sabidos da ruada.

Admirados e sobados que foron aqueles tecidos, os ruantes volveron para o asento respectivo...; ¡todos, menos eu, que sen permiso de ninguén, en vista de que deixaran de xogar e se puxeran a contos, abrín aqueles periódicos por sobre da mesa e púxenme a lelos! Mesmo o Ton, que xa poñía mellor cara, achegouse a min, e como se daba de letrado tamén deu en ler naqueles periódicos aquelas cousas que viñan nun galego antigo, en voz alta, pero fíxoo malamente porque se trabucaba e empapuzaba moito. En vista de que el lía en voz alta, aproveitando que se foi para o vertedoiro a beber auga eu linlles unha cousa que tampouco entendín, pero que me fixo moita graza:
"Cando penso que te fuches
negra sombra que te alonxas
ó pé dos meus cabezales
tornas facéndome mofa.
Cando imaxino que es ida
no mesmo sol te me amostras,
i eres a estrela que brila,
i eres o vento que zoa...".
Cerrei aquel periódico e deixeillo ao Ton, que estaba da súa man, pero nisto que se levantou a señora da Casa Grande, que nunca un periódico lle vira nas súas mans, e díxolle ao noso veciño que lle deixase aquela folla:

-Se mo permites, por se esquecín a letra, que esta canción aprendina dos meus tíos, que a cantaban en Madrid..., e témo-la obriga de pasarlles os nosos saberes aos que veñan detrás... ¡A ver, fillas, atendede!

Tamén foi unha boa novidade oí-la canción dos beizos da viúva, na que puxo moito sentimento, cousa normal pois doutra maneira non se pode cantar a Negra Sombra. Ela só acostumaba a decidirse coas cantigas dos Reis; cando lle porfiaban, a súa desculpa sempre a referiu ao seu loito rigoroso.

Fitei para miña madriña, aínda que con outra intención; maliciosamente, esperaba encontra-la feliz xa que tiñamos ao Zoqueiro caladiño, sen palabrotas nin contos verdes. ¡Equivoqueime! Collina pasándose a punta do seu mantelo pola cara, que era unha forma discreta que tiña de secarse as bágoas sen que lle vísemos o paniño das mans. Estaríase lembrando dos seus parentes de América, en particular de súa irmá Filomena, casada cun veciño de Aldegunde, e residentes en Cuba. Aquelas cousas, aquelas noticias, como ela dicía, traíanlle "moitas sinaldades".
.../...