Aquel zoqueiro (27)

.../...
A máquina de escribir e outras incidencias. Ao día seguinte non puiden quedarme con Zoqueiro porque meu padriño tivera que ir a Castroverde para paga-la Contribución, e de paso a ver se na farmacia lle recomendaban algo que fose axeitado para as súas almorrás, que por tan pouca cousa non lle ía pagar ao médico, ¡co que cobraban daquela! Así que me tocou leva-las vacas á bouza da Áspera, e había que gardalas porque aquela finca non estaba cerrada de sobre si. Alí coincidín co Domnino de Graña, que estaba coas deles nunha leira que seu pai lle permutara ao señor Manuel de Brais, ¡por un carneiro! Segundo o vin achegarse díxenlle:

-Agora estás amolado, que te quedaches sen o carneiro das cornas grandes, aquel no que andabas dacabalo..., ¡que só che faltaba levalo á escola de Maxide!

-Por certo, ¿sabes se Brais terminaría de comelo...?

Domnino foi un dos meus mellores compañeiros da escola de Maxide; de maneiras algo brutas, pero tiña un corazón nobre. Tiñamos algunhas trasnadas en común, entre elas o susto que lle fixemos pasar á Carmiña de Cabanela, un día que me deu por volver da escola pola camiño da Graña, por ir en panda, e alí, nunha camposa de xestas brancas, díxome Domnino:

-¿Fixácheste que lle están medrando as tetas á Carmiña? ¡Vai ser cousa de capala, como se lles fai ás cochas, para que non se faga moza antes tempo, que despois non vai querer brincar con nós!

Non me lembro ben, pero debín estar conforme pois aos poucos estabamos no chan, eu suxeitándolle as pernas e mailas mans, e Domnino coa navalla de sete estalos facendo que lle quitaba as bragas para capala. Non llas quitou, que todo era de broma, por suposto, pero Carmiña tomouno en serio, e deu en chorar, así que a deixamos libre inmediatamente. Desde aquela vina pouco, e o caso foi que morreu sen que tivese ocasión de pedirlle perdón por aquela travesura tan bruta como inocente.

Contesteille ao seu inquérito sobre o Brais:

-Só sei que lle axudou meu padriño a matalo, e despois, de despezado, salgouno... Con todo ser grande coma un burro, ¡que mira que poder contigo! Brais agora ten con quen repartir, que esa Hilda non está de comer verzas...

-¿Sabes outra...? ¿Á que non sabes que lle pasou ao fillo do señor Dositeo da Cernada, aquel Pedáneo que nos facía cantar o Cara al Sol tódolos domingos, á saída da Misa?

-¡Non oín nada, que onte non fomos á rúa da Casa Grande, que é onde se saben as novidades!

-Mira, non sei se é para rirse ou para chorar, pero o caso foi que ese fillo do Dositeo si que se puxo cara ao sol: ¡Viu no periódico un anuncio de máquinas de escribir a 125 pesetas, e pediu unha! Chegoulle onte o reembolso, e como debe ser tan listo coma seu pai, abriu o paquete sen decatarse de que pesaba pouco para ser unha máquina das de verdade! A máquina é..., ¡de madeira! Trátase dun xoguete que imprime; escribir escrebe, pero poñéndolle as letras, unha por unha... ¡Cousa tal...!

-¡Que a devolva! –Foi o primeiro que se me ocorreu dicir.

-¡Ai, si; ti logo es tan listo coma o fillo do Pedáneo! Os reembolsos, de abertos, non chos queren!

-Ese caso lémbrame aquilo que me pasou con don Jesús, co Mestre de Maxide... ¿Acórdaste que nos dixo que ía dar un premio a quen lle levase unha variña ben feita...? Eu, coidando que era para sinalar naqueles mapas que tiñamos colgados nas paredes, pasei un domingo escollendo varas nas abeleiras de Tellado de Sagaruxe... Á mellor de todas quiteille a casca e lixeille os nós, para darlle despois unha capa dun verniz que tiña meu pai para botarlles ás zocas de ir á Misa...

-Xa me lembro, xa..., ¡que o teu premio foi ver como nola estreaba no lombo!

-A culpa foi vosa que chegastes tarde á escola...

-En vez de castigo tiña que darnos un premio, porque estivéramos na cancela do Capitán probando un cachorrillo que inventara Amadeo de Tellado, ¿non sabes?, aquel que tiña o gatillo feito cunha punta dobrada, que se tensaba cunha goma das empeñas...

-¡Tivestes boa sorte, que esa pólvora das louseiras é vella, e igual vos puido rebentar o canón da pistola!

-¿Non estaba dicindo, sempre, que tiñamos que facer traballos manuais? ¡Ti inventaches a vara, e nós unha pistola que disparaba chatolas! ¿Que inventou el? ¡Nada, poñernos a facer instrución militar! ¡Pois para iso xa virá o día de ir ao Servizo, ou á guerra..., se volvemos a ter outra!

O que non sabíamos por entón, nin Domnino nin eu, era que a aquel Mestre non lle serviu da nada ensinarnos instrución paramilitar, nin atusmarlle á filla dun dos falanxistas máis destacados da parroquia, pois seguíronlle, ¡ou lle aumentaron!, o seu expediente de depuración, saíndolle como castigo un traslado forzoso para Santa Eulalia de Oscos (Asturias), que daquela era o cu do mundo: uns lugariños montañosos, illados e incomunicados!

Teño interese en deixar por escrito estas anécdotas daqueles días do Zoqueiro, pois, se as refiro verbalmente, a xuventude do século XXI íamas tomar por contos deses de durmi-los nenos, coidando que España, e dentro de España, Galicia, nunca foi así, ¡que todo empezou coa Constitución do ano 1978. ¡A intra historia dos pobos sempre foi desprezada, e ten a súa importancia!
-.-
Seguindo coa cronoloxía do que pasou naquelas ruadas da Casa Grande, presididas e auspiciadas pola señora da mesma, e co Zoqueiro de Caraño de animador, ou de artista invitado, como agora se di, vouvos referir o que alí se comentou dun tipo que vivía en Suegos:

Suegos, unha parroquia de fundación sueva, agora é famoso por ser terra de santos, pero daquela a sona víñalle máis ben dos seus trollos e das súas corredoiras, amén dunha industria cocha creada polo gran empresario Lavandeira, que se anticipou á Frigsa en medio século. Este empresario só tivo un inimigo, ¡o Colexio de Veterinarios! Aínda que do Lavandeira xa teño falado, coido que merece un pouco máis; vóuvolo dicir, con todo secreto por suposto: ¡Os seus chourizos ata se venderon nas famosas rúas dos viños, na Coruña! Eu sempre lle chamei "Don José", como lle corresponde a todo empresario emprendedor; e el pagábame na mesma moeda, a tal punto que un día, anos despois, cruceime co, ¿empresario? no mesmísimo Obelisco da Coruña, ¡e deume un bo consello! "Se vas tomar un viño, mellor é que cambies de dirección, pois veño de facer unha entrega, en varios deses establecementos, e debo informarte que a mercancía non viña aló moi curada que digamos!". En vista diso, inviteino a tomar..., ¡outra cousa!, nun dos cafés da "Marina".

Relatando feitos e ocorrencias do Lavandeira, naquelas ruadas da miña infancia, a opinión do tío Xosé foi esta:

-Teño para min que ese Lavandeira irá ao Ceo..., ¡por tanto que leva dado de comer aos famentos! Seica houbo un mártir nesa parroquia, un tal Xosé María Sanxurxo, así que, cando o canonicen, os de Suegos vanse ver comprometidos para celebrar as festas do San José, ¡que terán que facelas en tres días!

A dona da casa:

-¿E logo, señor Xosé, vostede non vai para Santo; tantas deixa feitas..., mal feitas?

-Antes cá min, ides ter un santo vosoutros...

-¿Si; e quen? – Preguntou a señora, que tiña a carreira de periodista honoris causa; quere dicirse, sen habela estudado.

-¡Quen vai ser, Afonso, o voso enterrador! Un home que nunca se divorciou, e mais tivo catro mulleres! O pobre Afonso...; ¿pobre, dixen?, un santo, un desvirgador, que tres veces quedou viúvo, e catro casou pola igrexa! É tan bo cristián, que ninguén lle oíu queixarse de ningunha delas; ¡nin delas, nin da súa sorte, nin dos curas casamenteiros!

-¡Foi falangista...! –Acusou un dos rapaces, pero non direi cal, porque aínda vive.

-¡Iso é certo; pero foino á forza, para non perder eses enchufes...! A saber: Campaneiro, sancristán, recadador do cura, tesoureiro da confraría das Ánimas, mensaxeiro do pedáneo..., ¡e por se isto fose pouco, tédelo de enterrador vitalicio!

-Iso é polo mérito de enterrar, de propia man, tres mulleres, ¡consecutivas! –Volveu a encirrar aquel que o acusara de falanxista.

-A que vos vou contar do Santo Afonso..., ¡igual xa a sabedes!

Algún si que a sabíamos, pero o tío Xosé contaba tan ben as historias que ninguén falou, para que dese a súa versión:

-Xa sabedes que sempre vai ofrecido ao Santo Cristo de Goián. Seica o fai polas ánimas dos fusilados desta parroquia, matanza na que participou, sen participar...

A "periodista":

-Vostede ben fala, pero iso de ser e non ser, todo á vez, iso, ¡nin o noso cura o sabería explicar, co listo que é!

-Señora, eu seino, e como xa pasou algún tempo, vouno descubrir: En certa ocasión o señor Afonso baixou para xunto do Vicente da Ponte, que todos sabemos que foi armeiro en África, e que de escopetas entende coma ninguén. ¡Contoumo o propio Vicente, fai pouco, así, falando, que me calzou unha aixola...! Díxolle o Afonso: -"Hai Vicente, tes que facerme con dúas escopetas desas que marran o tiro; unha para min, e outra para o meu fillo". –"Eu, a un amigo como es ti, non o engano...", respondeulle o ferreiro. "Non, ho; é que o señor cura obríganos a entrar na Falange, para defende-la fe; ou perdo os choios...; así que tes que amañarnos dúas escopetas..., para que pareza que apuntamos..., sen apuntar, pois, cantos máis matemos, máis me toca enterrar!". El non o fixo por non enterralos, que ese era un dos seus oficios; ¡fíxoo porque sabe pola doutrina, que iso de matar persoas é cousa da morte, e de ninguén máis!

Pero o que vos ía contar non era isto: Resulta que despois de Vilapedre, xa mesmo arriba de Sarria, chegando a Goián, o burro do Afonso..., ¡cansou! A ocorrencia foi do Celestino, e iso que se daba de bo amigo seu, que lle dixo: - "Mira, Afonso, os burros, como son burros, sempre fan o contrario do que se lles di... Se o pos cara abaixo, este burro vai querer tirar para arriba...". ¡Dito e feito, pero o burro, que non o era tanto, agachouse de diante, e o Afonso baixou á terra..., por riba das orellas do burro!

Por sabido que fose aquel episodio, a nosa malicia puido máis cá seriedade do caso, así que ninguén se librou da risa, que ata nos choraban os ollos, fose da risa ou do fume da lareira.

Como a cousa ía de curas, que nesta bisbarra sempre levaron a peor parte dos contos, -se merecidos ou non, teño as miñas dúbidas, pois igual ocorría que esperábamos deles grandes milagres esquecéndonos de que debaixo da sotana tamén tiñan, e teñen, embigo, -o Zoqueiro relatounos un caso recente que lle pasara en Gondel... Se o contase no propio Gondel, seguro que diría que foi en Montecubeiro. En resumidas contas:

-Estaba zoqueando naquelas casas da Eirexe, e como nos quedaba preto a igrexa, e logo que aquelas mulleres son tan devotas, elas, como desleigados os seus homes, pedíronme que as acompañase á Novena das Ánimas. Parecíalles que así, sendo eu forasteiro, os seus homes tomarían exemplo do zoqueiro, que xa sabedes que os cucos (aos de Gondel chamábanlles "cucos") sempre poñen os seus ovos no niño alleo, ¡e eu chocáballelos de balde! Vexan, pois, e sírvanme de testemuñas de que estou cumprido coas ánimas, ¡por días de vida!, como din que lles pasa aos que van de romaría ao Santo Andrés de Teixido... ¡A min non me collen de quinto dúas veces, como fixo Franco cos soldados do ano vinte e nove!

Foivos cousa digna de verse: Aquel fato de mulleres, xa con noite pecha, e todas co seu mandil na cabeza, esperando diante da porta da igrexa a que o cura saíse abrir, que ben sabían que estaba dentro, pois, ao ser un anexo de Caraño, sempre chega cedo, e métese dentro para poñer a punto as ferramentas... Que Deus me perdoe, pero non acabo de entende-los cregos: Aí en Gondel andan coas ánimas desde que pecha a noite, e aquí en Montecubeiro espértanas ao amencer... ¡Dúas parroquias confinantes, e con ánimas tan diferentes! Eu entretívenme matinando precisamente nisto, alí abaixo, nos currás da Eirexe; e de pronto, nin sei como, mirei para arriba, ¡que case non din creto aos meus ollos! Vin uns vultos mouros por sobre do paredón do adro, coas velas aínda sen acender pero que brillaban coma se o estivesen, se cadra porque lles daba o resplandor do abalo da lúa!

Como eu sabía que en Gondel teñen o cemiterio ao redor da igrexa, déuseme en representar que eran as ánimas benditas do purgatorio, e que esperaban por min! Naquela pavoría, ¡xúrovolo!, non fun quen de moverme do sitio. Se non fose porque naquel intre chegaron a Cega de Gondel, e mailo seu xenro, o Nicanor, que tamén ían para a novena, e díxome el, Nicanor: -"Señor Xosé, se fai o favor, xa que está aquí, colla á miña sogra polo outro brazo, e axúdeme a subila polas escaleiras do adro...", eu igual morría alí mesmo, sen reaccionar, coa aprehensión que me entrara no corpo. ¡Non vos riades de min, que outro tanto pásalle a calquera!

Ao final da novena, o noso cura ten o costume de dicir esas palabriñas tan fondas, que as mulleres chaman "o fervorín das ánimas". Mais o pobre tan desesperado debía estar polo pouco caso que lle fan, que aquela noite encargáralle ao Sancristán que estivese na tribuna, agachado, e cun balde cheo de cádavos. O cura púxose co seu fervorín, pero alargouno demasiado, máis do que tiñan falado! Ata repetiu cinco veces, ¡cinco, que as contei polos dedos!, iso de, "¡Cuán terribles son mis penas; piedad, cristianos, piedad!".
A continuación entoou o "Dies illa, dies irae", así como o, "judicare saeculum per ignem". A todo isto, invocando o lume, no intre en que máis estirado estaba, e máis engurradas tiña ás mulleres, acarapuchadas cos seus mandís mouros, o cura berrou forte:
-"Cuando se tiene fe, cuando se reza con fe, Dios nos salva, que siempre hace milagros; y si yo le pidiese, ahora mismo, que cayesen rayos, rayos caerían!". ¡Pero non caeron, non, que a resposta veu da tribuna: "¡Ao carajo, señor cura; tardou tanto e pedilo, que se apagaron os tizóns!".

A cousa fíxonos certa graza a todos; ¡a todos, non, que miña madriña, co piadosa que era, escandalizouse de mala maneira, que ata se persignou non sei cantas veces! Quen sufriu máis cá ela foi o Ton das Figueiras, que lle custou traballo dar pechada a súa bocaza coa risa que lle entrou a tal momento.

Coincidía que estaba traballando na Casa Grande o Carpinteiro de Vilar, e díxonos:

-Ese conto tamén o oíra eu, pero referido ao cura de Luaces, co que por certo non quero enfadarme pois encargoume uns bancos para as mulleres...; ¡segundo dixo, porque as mulleres, ao remexer nas selas para acomodarse, fan ruxido con elas, e moléstano cando se sube ao púlpito!

O Zoqueiro, que intuía unha certa picaresca en canto pasaba ou se refería, apostiloulle:

-¿Oes, e non será máis certo que as mulleres, desde que se afixeron a face-lo traballo dos homes, con iso da Guerra, tamén queren bancos na igrexa; e incluso mexar de pé, coma nós, que nalgún sitio xa se puxo de moda; apártana para un lado, e, zás! Queren cirichar tan lonxe coma os homes, pero non o conseguen, que lles falta o canuto!

Máis cruces de miña madriña, e máis gargalladas do Tom. A costureira desapareceu por un momentiño; o que non souben é se o fixo para rirse disimuladamente, ou para..., ¡para ensaiar aquel novo costume que acababa de oír!
.../...